1 - Bireysel Emeklilik Sistemi

Bireysel emeklilik sistemi nedir? Bireysel emeklilik sistemi, kişilerin aktif çalışma yaşamları süresince yaptıkları tasarrufları uzun vadeli yatırıma yönlendirerek emeklilik dönemlerinde, yaşam standartlarını koruyabilecekleri bir gelir elde etmelerini sağlayan özel bir emeklilik sistemidir. Kişiler bu sisteme gönüllü katılarak, sosyal güvenlik sisteminin sağladığı emeklilik gelirine ek bir gelir sağlayabilmektedir. Sistem ne zaman başladı? Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu 28 Mart 2001 tarihinde kabul edilmiş, 7 Nisan 2001 tarih ve 24366 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Kanun, yayımı tarihinden 6 ay sonra 7 Ekim 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 27 Ekim 2003 tarihinde emeklilik şirketleri faaliyete geçmiştir. Bireysel emeklilik sisteminin amacı nedir? Gelişmiş tüm ülkelerde uygulanmakta olan bireysel emeklilik sisteminin amaçları özetle şu şekilde sıralanabilir:  Bireylerin yaşlılıklarında kullanmaları amacıyla, güvenli bir şekilde tasarruf yapmalarını sağlamak,  Bu tasarrufları teşvik etmek, yatırıma yönlendirmek ve düzenlemek,  Emekli aylığı ve toptan geri ödeme yoluyla katılımcılara emeklilik dönemlerinde ek gelir sağlayarak, refah düzeylerini arttırmak,  Ekonomiye kaynak yaratmak,  İstihdamı arttırmak. Bireysel emeklilik sistemine katılım zorunlu mu? Hayır. Sistem gönüllü katılım esasına dayalı bir sistemdir. Bireysel emeklilik sisteminden beklenti nedir? Sistemin ekonomiye katkısı var mı? Gelişmiş ülkelerde tasarrufların büyük bir kısmını, bireysel emeklilik yatırım fonları oluşturmaktadır. Ülke ekonomilerinin ihtiyaç duyduğu uzun vadeli kaynak ihtiyacını bu fonların karşıladığı görülmektedir. Türkiye'de bireysel emeklilik sisteminin kurulduğundan itibaren ilk 10 yılda yaklaşık 30 milyar YTL fon yaratması ve bu süre içinde sisteme, yaklaşık 3,5 milyon katılımcının girmesi beklenmektedir. Sisteme katılabilmek için Sosyal Güvenlik Kurumu’na bağlı olmak ya da çalışıyor olmak gerekli mi? Medeni haklarını kullanma ehliyetine sahip herkes Sosyal Güvenlik Kurumu’na bağlı olsa da, olmasa da sisteme dâhil olabilecektir. Bireysel emeklilik sistemi, Sosyal Güvenlik Kurumu’ndaki gibi sağlık vb. hizmetler de sunuyor mu? Bireysel emeklilik sistemi; birikimlerin toplanması, değerlendirilmesi ve kişiye toplu para ya da maaş ödenmesi esasına dayanmaktadır. Bu sistem, Sosyal Güvenlik Kurumu’nda mevcut olan sağlık hizmetlerini veya diğer hizmetleri sunmamaktadır. Bireysel emeklilik sistemine katıldıktan sonra Sosyal Güvenlik Kurumu’nda bulunan haklarım geçerliliğini kaybeder mi? Hayır. Sosyal Güvenlik Kurumu’ndaki haklar devam edecektir. Bu arada bireysel emeklilik sistemine katkı payı ödenip ikinci bir emeklilik geliri elde edilebilecektir. Bireysel emeklilik sistemine girdiğimde halen prim ödediğim Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan çıkmalı mıyım? Bireysel emeklilik sistemine giren katılımcının Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan çıkması söz konusu değildir. Bireysel emeklilik sistemi, zorunlu sosyal güvenlik sisteminin alternatifi değil, tamamlayıcısıdır. Sosyal Güvenlik Kurumu’ndaki emeklilik haklarımı bireysel emeklilik hesabıma aktarabilir miyim? Katılımcıların bireysel emeklilik sistemi içinde yer aldıkları süreyle, sosyal güvenlik sisteminde geçen sürenin ilişkisi bulunmamaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumu’ndaki emeklilik hakları, bireysel emeklilik hesabına aktarılamaz. Bireysel emeklilik sistemi güvenli midir? Emeklilik şirketleri; Hazine Müsteşarlığı, bağımsız dış denetçiler, şirket iç denetçileri tarafından prensipleri çok net olarak belirlenmiş esaslara uygun olarak denetim ve gözetim altında tutulmaktadır. Bireysel Emeklilik Sistemi'nin güvenli ve etkin biçimde işletilmesini sağlamak, katılımcıların hak ve menfaatlerini korumak amacıyla emeklilik şirketlerinin faaliyetleri Hazine Müsteşarlığı'nın günlük gözetim ve denetimine tabidir. Hazine Müsteşarlığı bu görevin yürütülmesini teminen Emeklilik Gözetim Merkezi’ni görevlendirmiştir. Emeklilik yatırım fonları için de ayrıca denetim süreçleri tanımlanmıştır.  Fonun faaliyetlerinin iç kontrol esas ve usullerine uygun olarak işleyişi, şirket iç denetçileri tarafından,  Fonun, portföy yöneticilerinin ve saklayıcının (Takasbank) Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile emeklilik ve yatırım fonlarının kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin esaslar hakkında yönetmelik kapsamındaki faaliyetleri Sermaye Piyasası Kurulu tarafından,  Fonun hesap ve işlemleri üçer aylık ve yıllık dönemler itibarıyla bağımsız dış denetçiler tarafından denetlenmektedir. Birikimlerim güvencede mi? Emeklilik şirketi finansal sıkıntıya düşerse ne olur? Bireysel Emeklilik Sistemi'nde ödenen katkı paylarıyla alınan emeklilik yatırım fonu varlıkları Takasbank'ta saklanmaktadır. Emeklilik şirketi varlıkları ile emeklilik yatırım fonu varlıkları ayrıdır. 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu 17. maddesi uyarınca "Fon mal varlıkları rehnedilemez, teminat gösterilemez, üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez ve iflas masasına dâhil edilemez." Bireysel emeklilik sisteminde vefat teminatı var mıdır? Hayır, Bireysel Emeklilik Sistemi'nde vefat teminatı bulunmamaktadır. Katılımcının sözleşme süresi içinde vefat etmesi durumunda, sistemdeki tüm birikimler sözleşme üzerinde katılımcının tercih ettiği lehdarlara ya da kanuni varislerine ödenir. Kısa vadeli birikim yapmak istiyorum, emeklilik sistemine girmem avantajlı olur mu? Hayır. Çünkü bireysel emeklilik sistemi, uzun vadeli bir yatırım ve tasarruf sistemidir. Sistemden erken ayrılma durumunda, emeklilik hakkı kazanarak ayrılma durumuyla karşılaştırıldığında daha yüksek oranda stopaj kesintisi uygulanmaktadır. Ayrıca sözleşme kapsamında öngörülmüşse, katılımcının birikimlerinden giriş aidatının tahsil edilmemiş veya ertelenmiş bölümü indirilebilecektir. Bireysel emeklilik sisteminde ne gibi risklerle karşı karşıya kalabilirim? Bireysel emeklilik sisteminde, yatırılan katkı payları katılımcıların tercih ettiği fonlarda değerlendirilmektedir. Bu fonlar türlerine göre; hisse senedi, devlet tahvili, kıymetli madenler vb. kıymetler içermektedir. Tercih edilen fonların içerdikleri varlıkların kazanç ya da kayıpları katılımcıların birikimlerini belirlemektedir. Örneğin, hisse senedi ağırlıklı bir emeklilik fonuna yatırım yapılması ve borsanın değer kaybetmesi durumunda, katılımcıların fonları da portföylerinde yer alan hisse senetlerine bağlı olarak değer kaybedebilir. Bu da katılımcıların birikimlerine yansır. Ancak alınacak riski belirlemek her zaman katılımcıların elindedir. Katılımcılar güvenli yatırım için daha az getiriye razı olup daha az risk içeren fonlara ağırlık verebilir veya daha fazla risk alarak daha fazla getiri sağlama ihtimali olan fonları seçebilir.