19. ve 20. yüzyılın dünya basının manşetlerinde Ermeni kıyımı

Ermeni Soykırımı Müzesi Direktörü Hayk Demoyan’ın hazırladığı “Armenian Genocide:Front Page Coverage In the World Press” (Ermeni Soykırımı: Dünya Basını Manşetleri) kitabı 19. yüzyılın ortasından Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanına kadarki dönemde dünya basının Osmanlı’ya ve Osmanlı Ermenileri’ne nasıl baktığını derledi.

Aralarında Britanya, Almanya, Fransa,  Danimarka, Norveç, ABD ve Rus basının da olduğu geniş seçkide Ermeni ve Rumlara yönelik pogrom ve katliamların aslında dünyanın gözü önünde gerçekleştiği anlaşılıyor.

Yardım çağrılarının yapıldığı bazı yayınların yanı sıra, katliamları grafik ve fotoğraflarla belgelendiği yayınlar, Osmanlının müttefikleri ile ilgili karikatürler ve Ermenilere yardım eden ülkelere yönelik propagandalar yer alıyor.

Elif Akgül'ün Bianet'te yayımladığı habere göre, 213 sayfalık kitap Ermenice ve İngilizce hazırlanmış. Beş bölümden oluşan kitapta “19. Yüzyılda Manşetlerde Ermeniler, Osmanlı Savaşları ve Katliamlar”, “Sultan Abdülhamid Dönemi Ermeni Katliamları (1894-1896)”, “Katliamlar, Ayaklanmalar, Şiddet”, “Adana’da Ermeni Holokostu, Nisan 1909” ve “1915-1923 Ermeni Soykırımı” başlıkları yer alıyor.

Demoyan kitabın giriş bölümünde 1894-1896 Hamidiye katliamları, 1909 Adana kıyımı ve 1915 Ermeni kıyımının özellikle İngiliz, Rus, Fransız ve Amerikan gazetelerinde geniş yer bulduğunu yazıyor.

“Yabancı basına yayılan bu yayınlar bir fenomen olarak soykırımın süreç ve sonuçları hakkında paha biçilmez bilgiler veriyor, Ermeni Soykırımı’nın tarihsel gerçekliğine hizmet ediyor.

“Osmanlı İmparatorluğu’nda soykırımdan kurtulan görgü tanıklarını temel haber kaynağı olarak kullanan uluslararası muhabirler ve gazete editörleri, aynı zamanda yabancı diplomatların gönderdiği raporlar yardım gönüllüleri, misyonerler ve katliamlara kendi gözleriyle tanık olmuş diğer görgü tanıklarının anlatımlarıyla 19. yüzyılın sonu 20. yüzyılın başında Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeni halkına diğer Hıristiyan azınlıklara uygulanan katliam gün yüzüne çıktı.”

Demoyan bu yayınlarla uluslararası toplumun Osmanlı hükümetinin katliamlarından haberdar olduğunu hayatta kalanlara yönelik yardım kampanyalarının arttığını ifade ediyor.

Kitapta yer alan bazı yayınlar şu şekilde:

Batı medyasında yaygınlaşan “Başıbozuk” imgesi. Başıbozuklar Ermenilere ve diğer Hıristiyan halka saldıran çeteler için kullanılıyordu.

* Le Journal Illustré’nin 1864 baskısı.

* Journal Des Voyages’in 1877 baskısı.

* Ermeni Katolik Patriyarkı Pierre Azarian’ın İstanbul’daki cenazesi, 20 Mayıs 1899, Le Journal Illustré.

* “Let’s have (a) peace (piece)” [Hadi barış yapalım – Hadi bir parça alalım], Harper’s Weekly, 30 Haziran 1877.

* İstanbul’da 1896’da Ermeni kıyımı, Il Seculo Illustrato, 13 Eylül 1896.

* Britanya yayını The Graphic, 28 Aralık 1895 baskısında panikle dükkanlarını kapayan Ermeni esnafı resmediyor.

* Gerardstown Times’daki “Kill the Armenians” (Ermenileri Öldürün) başlıklı makalede Osmanlı’nın ermeni karşıtı politikaları eleştiriliyor, 7 Aralık 1894.

* Erzurum katliamını ve sonrasını fotoğraflayan The Graphic, 7 Aralık 1895.

* Erzurum katliamı, Çek gazetesi Nove Jllustrovane Listy, Ocak 1896.

* Sasun’da Ermeni bir kadının tecavüzden kaçmak için kendini kayalıklardan aşağı bırakılması resmedilmiş, Black and White dergisi, 22 Aralık 1895.

31 Mart Vakası, Weiner Bilder manşetlerinde.

* İtalyan Domenica del Corriere gazetesinin manşetin Adana katliamı “Doğu Türkiye’de Katliam: Binlerce Ermeni Adana’da, kilisede canlı canlı yakıldı” başlığı ile verilmiş, 1909.

* L’IIIustration’un manşetinde Harbiye Nazırı Enver Paşa, 17 Ocak 1914.

* Fransız Excelsior’un menşetinde Ermeni bir yetimi taşıyan Rus süvarisi. Bu fotoğraf daha sonra Ermenilere yardım eden Rusların sembolü oldu, 30 Haziran 1916.

* Britanya basınında Ermeni ve Suriyeli mülteciler Britanya koruması altında.

* “Slave Market News” (Köle Pazarı Haberleri) isimli gazetede soykırımdan kurtulan Ermeni kadınları manşete taşınmış. “Türkler, sahip oldukları Hıristiyan kadınları nasıl işaretliyorlar” başlığı kullanılmış, 1925.

* Ermeni bir kadının portesi, Orient im Bild, Haziran 1927.