1999’dan bu yana Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da oylar nasıl dağıldı?

KONDA Araştırma Şirketi Yönetim Kurulu Başkanı Tarhan Erdem, 2007’den bu yana yapılan iki yerel ve iki genel seçimde, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde en çok ay alan iki parti olan AKP ve BDP’nin oy oranlarını karşılaştırdı.

Erdem’in yazısında kullandığı haritalar için referans gösterdiği akademisyen Mazlum Güney’in kişisel bloğunda yer alan makalede ise BDP ve öncüllerinin yanı sıra seçime giren diğer partilerin 1999, 2004, 2009 ve 2014 yerel seçimlerinde kazandıkları, belediye meclis üyeliği, il ve ilçe bazında belediye başkanlıkları verileri yer aldı.

Tarhan Erdem’in Radikal gazetesinin bugünkü nüshasında yayımlanan, “Ortadoğu ve Güneydoğu oyları” başlıklı yazısı şöyle:

 

‘Ortadoğu ve Güneydoğu oyları’

 

Son yedi yıl içinde ülkemizde, ikisi 2007 ve 2011’de milletvekili ve diğer ikisi 2009 ve 2014 yıllarında yerel seçim olmak üzere 4 seçim yapıldı. Son seçim sonuçlarının diğer üç seçimle birlikte karşılaştırılması uygun olur.

Türkiye, 12 bölgeye ayrılmıştır. Bunların 17 ili kapsayan ikisi Güneydoğu ve Ortadoğu Anadolu bölgeleridir (*).

Bu 17 ilde, 6.8 milyonu seçmen kütüğünde yazılı, 11.8 milyon kişi yaşamaktadır. Çocuk ve ilkgençlik çağındakiler oranının en yüksek olduğu yer bu bölgemizdir. Bölgede oturanların yüzde 42.7’si çocukluk ve ilkgençlik yaşındadır, yüzde 57.3’ü ise 18 yaş üstündedir.

Bölge seçmenlerinin yüzde 53.9’u Kürt etnik kimliğinde, yüzde 6’sı da Alevidir. Bölgedeki Kürtlerin yüzde 2’si Alevidir.

Bu yazıda, son yerel seçimlerde büyükşehir ve il genel meclisi sayıları toplanarak seçim sonucu bulunmuştur. Ayrıca, Ahmet Türk gibi yasal nedenle seçimlere bağımsız olarak girenlerin oyları da BDP’ye verilmiş kabul edilmiştir. (Tablo 1)

Dört seçimde Ak Parti ve BDP’nin aldığı oy toplamı ortalaması yüzde 76.2’dir. Ak Parti ve BDP dışındaki partiler, toplam oyun yüzde 23.8’ini alabilmişlerdir.

Dört seçimde iki partinin (Ak Parti ve BDP’nin) bölgedeki oy dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. (Tablo 2)

Bu tablo ve grafikler, son dört seçimde Ak Parti’nin BDP’den daha fazla oy aldığını göstermektedir. Dört seçim ortalaması Ak Parti’nin oyu yüzde 47, BDP’nin oyu yüzde 29’dur. Bu oranlar son yerel seçimde, 47 ve 35’tir.

Yıllar geçtikçe BDP, organizasyonunu siyasallığını geliştirmekte ve oy oranlarını da arttırmaktadır.

İl genel meclisi ve ilçe belediye seçimlerinde BDP, büyükşehirlere göre daha fazla oy almıştır. BDP, büyükşehirlerde yüzde 26, diğer il İGM seçimlerinde yüzde 33 oy almıştır. BDP toplamda Kürt oylarının yarısını alamamıştır. BDP’nin büyükşehirlerde diğer illere göre daha az oy almasının nedeni, ilçe ve mahalle bazında çalışarak anlaşılabilecektir. Mevcut bilgilerle BDP’nin partileşmede henüz olgunluk dönemine gelmediği ve Ak Parti propaganda ve halka yaklaşımında daha beceriklidir.

Doğu Anadolu oy dağılımının gösterdiği bir gerçek de şudur: Ak Parti’nin oy dağılımı doğuda diğer bölgelerden farklı değildir. En az oy aldığı bölgeyle en çok oy aldığı bölge arasında yüzde 22 kadar fark vardır. Oysa diğer partilerde bu fark 50’nin üzerine çıkmaktadır. (Tablo 3)

Nüfusun yüzde 15’inin (Seçmenin yüzde 13’ünün) oturduğu 17 ilimizde, son dört seçimde Ortadoğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde CHP yüzde 8, MHP yüzde 5 oy almıştır. Bu oy düzeyi ‘kader’ midir? Gerçekte kaderse de değişebilir ve yükselebilir. Muhalefet partilerinin oylarını yükseltmesi demokrasimizin gelişmesine yardımcı olacaktır.

Haritalar siyasal gelişmelerin anlaşılmasına yardımcı olmaktadır. Bu gerçeğin örneklerinden biri de öğretim üyelerinden Mazlum Güney’in bir çalışmasında görüldü. Sayın Güney’in kafaradyo.tumbir.com/post/81804529967 'ta yayımlanan, ‘1999’dan 2014’e Legal Kürt Siyasetinin Haritası’ başlıklı makalesine ekli 8 haritadan 1999’dan bugüne Kürt oylarının 15 yılda ilçeler bazında nasıl değiştiğini gösteren ikisini Radikal okuyucularına sunuyorum.

Bu iki harita, BDP ve Ak Parti’nin nasıl geliştiğinin anlaşılmasını ve çeşitli soruların cevaplanmasını kolaylaştırmaktadır.

(*) Bu 17 il şunlardır: Adıyaman, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır (BŞ), Elazığ, Gaziantep (BŞ), Hakkâri, Kilis, Malatya (BŞ), Mardin (BŞ), Muş, Siirt, Şanlıurfa (BŞ), Şırnak, Tunceli, Van (BŞ). (Adları yanında BŞ olanlar 31 Mart 2014 tarihinden itibaren sınır, görev ve yetkileri değişmiş olan ‘BÜYÜKŞEHİR’ statüsündedirler.)

 

1999’dan 2014’e Legal Kürt Siyasetinin Haritası

 

Mazlum Güney'in kişisel bloğunda yer alan, 1999 yerel seçimlerinden bugüne kadar yapılan 4 seçimde bölgedeki oy dağılımını ve BDP ile öncüllerinin seçim performansını değerlendirdiği makalesi şöyle:

Son söyleyeceğimi baştan söyleyeyim. Seçim sonuçlarını ilk gördüğümde BDP için başarısız demiştim ama şimdi haritalarımı yapıp, oy dağılımlarını inceledikten sonra farklı düşünüyorum.

2014 seçimleri AKP daha doğrusu RTE tarafından her ne kadar bir genel seçim havasına sokulmuş olsa da elbette bir yerel seçimdi ve her yerel seçimde olduğu gibi adayların önemi büyüktü. Bu durumun istisnalarının olduğunu da söylemek gerekir.

Değerlendirmede dikkate alınan hususların başında bölge temelli bir yaklaşım olduğunu söylemem gerekiyor. Dahası BDP’nin (HDP) 400binin üzerinde oy aldığı İstanbul gibi metropol veya Mersin, Akdeniz gibi belediye kazandığı alanlar çalışma kapsamı dışında tutulurken neredeyse hiçbir varlık göstermediği Maraş gibi yerleşim alanları çalışma kapsamına alınmıştır. Bu bağlamda tarihsel Kürt coğrafyasına sadık kalınmaya çalışılmıştır. Bir diğer önemli husus ise Kürt hareketinin Türkiye legal siyasi arenasındaki gelişimini gösterebilmek adına HADEP ile girilmiş olan 1999 tarihi ile başlanmıştır. (art arda iki seçimde bile aynı parti adı yok. Bu durum ülke demokrasisinin göstergesi olma adına önem taşımaktadır.) Kürt legal siyasi partisi 1999 seçimlerine HADEP, 2004 seçimlerine SHP (Karayalçın ile yapılan ittifak neticesinde SHP ile girilmişti), 2009 seçimlerine DTP ve 2014 seçimlerine BDP adı ile girmek zorunda kalmıştır.1999 seçimlerinde bugüne gelen yerel seçimler temel alınmıştır. Bu seçimler 1999. 2004, 2009 ve 2014 yerel seçimleridir.

Çalışmada 3 temel haritamız var. Bunlar, genel seçim mantığına en yakın olan il genel meclisi haritası, il belediye başkanlığı haritası ve yerel seçimlerin kendine has dinamiklerini gösteren ilçe haritalarıdır. Örneğin Genç Parti’nin 2004 yılında aldığı Muş’a bağlı Hasköy ilçesini 1999 yılında ANAP ve 2009 yılında DP kazanmıştır. İlçeler haritasının bir diğer önemli yanı ise bizlere dayatılan tek renkli harita mantığının nasıl dağıldığını görebilmemizi sağlamasıdır.

Bu aşamada haritalara geçip değerlendirme için bir kaç cümleyi rezerv ediyorum.

Bakacağımız haritalarda genelden özele doğru bir seyir izlemeyi tercih ettim. Bu sebeple ilk inceleyeceğimiz harita genel seçimlere en büyük referansı veren belediye meclis üyeliği sonuçları olacaktır.

Belediye meclis üyeliği seçimlerinde 1999’da dahi Kürt hareketinin güçlü olduğu coğrafi mekanın neresi olduğu açıkça görülebilmektedir.  Sınırın bir ucu Iğdır’dan başlayıp diğer tarafı Mardin’e uzanan kesintisiz bir hattın varlığı şüphesiz ki önem arz ediyor. Bunun yanında 2004’e geldiğimizde AKP’nin alanda önemli bir güç ile ortada olduğu söylenebilir. 2009’a geldiğimizde Bitlis harici olmak üzere Kürtlerin kendi güçlerini gösterebildikleri yerler netleşmiş durumdadır. 2014 ile 2009 arasındaki tek fark ise il genel meclisinde Tunceli’nin BDP’den CHP’ye geçmiş olması görülüyor (Gelen eleştirler üzerine ekleme: Tunceli’de BDP %28 oy alırken HDP’de seçim girmiş ve %5 oy aldı ve bu çalışmada HDP oylarını BDP’ye eklememeyi tercih ettim. HDP seçime Pertek’te girdi ve bu tercih yerel seçimlerin ruhuna uygun olarak yerelin özelliklerini taşıyordu. Pertek’te seçime HDP yerine BDP girmiş olsaydı aynı oyun alınacağının bir garantisi yoktu). Bunu yanında Tunceli belediyesini BDP’nin kazandığını da unutmamak gerekir.

1999 yıllı belediye başkanlığı haritasına bakıldığında dikkate değer olan en önemli hususun MHP’nin Muş dahil kazandığı belediyeler olduğunu söylemek mümkündür. 2004 ile AKP’nin en büyük oy aldığı kesimin bölgedeki MHP seçmeni olduğu görülmektedir. 2004 yılı için AKP’nin bölgedeki seçim zafer yılı demek hatalı olmayacaktır. 2009 ile SHP adı ile girilen seçimlerde 2004’te alınamayan Iğdır, Siirt ve Van belediyeleri kazanılabilmiştir. 2014 seçimlerinde ise bu halkaya Mardin ve Bitlis de eklenmiştir.

Ahmet Türk’ün siyasi yasağı nedeniyle seçime bağımsız aday olarak girmiş olmasını göz ardı ederek haritada BDP rengi ile gösterdim.

İlçe sonuçlarına bakmayı yerel seçimler için en keyifli ve belki de ayağı en yere basan siyasi haritayı göstermesi açısından önemli bulmaktayım.

İlçe sonuçlarına baktığımda AKP öncesi ve sonrası bir yapının olduğunu oldukça net görebilmekteyiz. Kürt siyasi partisinin ilçe temelinde kazandığı belediyelerin daha çok güneyde olduğu görülürken 2009 seçimlerinde durum değişmeye başlıyor ve 2014 seçimlerinde ise daha önce hiç belediye başkanlığı kazanamadığı Urfa Halfeti ve Bozova, Erzurum’da Karaçoban, Karayazı, Hınıs ve Tekman gibi ilçeleri kazanabilme başarısını göstermiştir. Aynı başarı Van Erciş için de geçerlidir. Erciş halkı 4 seçimin hiçbirinde aynı partiyi iki kere taltif etmemiştir. İlçe sonuçları BDP’nin önemli bir başarı kazandığını açıkça göstermektedir.

Son bölümde ise 1999, 2004, 2009 ve 2014 seçimlerinde Kürt coğrafyasındaki il genel meclis seçimlerindeki oy oranları üzerinden son bir kaç kelam daha etmeyi planlıyorum. Bunu yapabilmek için 4 seçim sonucunda da Kürt siyasi partisinin almış olduğu oy oranlarına dair grafiğe bakmak faydalı olacaktır.

Grafiğe baktığımızda 3 farklı grup yerleşimden söz edebilmek mümkün.

1-Hareketin güçlü olduğu ve oy açısından neredeyse doyuma ulaştığı kentler

(Batman, Diyarbakır, Hakkari, Şırnak ve Van)

2-Yükseliş eğiliminde olan kentler (Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Urfa, Tunceli)

3-Nerede ise hiçbir varlık gösterilemeyen kentler (Adıyaman, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Antep, Maraş, Malatya)

Haritayı canlandırma açısından bu 3 katmanın önemli olduğu kanısındayım. 1 . katmandaki kentlerde Diyarbakır ve Hakkari’de olduğu gibi %2’lik düşüşlerin olması ve yükseliş olmasını normal karşılamak gerekiyor. 2. Katmandaki kentler ise gelişme potansiyeli olan ve BDP’nin taban kazandığı ve kazanabileceği kentleri gösteriyor. Bu grupta yer alan Mardin, Muş ve Siirt için oy oranları 1. katmandaki kentlere yakınlığı sebebiyle daha fazla oy artırımı mümkün olmayan yerleşimler diye bir küçkü alt kademe belirlemek de mümkündür. Ve son olarak 3. Kademedeki kentler. Bunlar arasında anlamlı bir oy yükselmesini kısa vadede beklemek çok mantıklı gelmiyor. Bununla birlikte Erzurum’da olduğu gibi ilçe belediyelerinde yeni alanlar kazanılması mümkün olabilir.

İlk cümleyi tekrarlayayım. BDP büyük bir başarı kazanmamış olsa da bu seçimde Kürt coğrafyasında önemli bir başarı kazanmıştır.