21 Aralık Mayalar için yeni bir başlangıç

Will Grant (BBCTürkçe - 21 Aralık 2012)

Chichen Itza ve muhteşem Kukulkan piramidi büyük Maya medeniyetinin merkezi.

Unesco'nun Dünya Mirası listesinde olan Cichen Itza'ya yılda bir milyonu aşkın turist gidiyor. Ama bu yıl Meksika'nın Yucatan eyaletine giden turist sayısında "kıyamet günü" kehaneti nedeniyle büyük bir patlama umuluyor.

Reklam afişlerinden birinde dikkat çeken slogan "çok geç olmadan gelin görün".

Bütün bunların arkasında Mayaların 21 Aralık 2012 tarihinde dünyanın sonunun geleceğini öngördükleri yolundaki inanış var. Kimileri için dünya ekonomisinin durumuna bakıldığında yaklaşan "kıyamet" makul, hatta neredeyse çekici bir ihtimal.

Chichen Itza harabelerinde turistlere el emeği göz nuruyla yaptıkları hatıra eşyasını satan günümüz Mayaları ise bütün bu "kıyamet" gürültüsünün büyük bir yanlış anlamadan ibaret olduğunu söylüyor. Satıcılardan Isidoro Ek'mato servi ağacından yaptığı Maya takvimi üzerinde 21 Aralık tarihini işaret ederek, "Hiç bir şeyin sonu değil" diyor.

21 Aralık Ek'mato'nun takvimine göre "son"u değil, yeni bir beş bin yıllık döngünün başlangıcını oluşturuyor, dünyanın sonu değilse de böylesi bir yeni dönemin başlangıcına burada girmenin olsa olsa bir ayrıcalık olacağını söylüyor. Ek'mato dedesinin kendisine takvimin sırlarını öğrettiğini anlatıyor ve takvimdeki farklı dönemlerin tümünün nasıl Kukulkan piramidinde de temsil edildiğini gösteriyor.

Mayalar hakkında dolaşan tek gerçekten uzak inanış "dünyanın sonu kehaneti" de değil. Çokları İspanyolların bölgeyi fethetmesinden kısa süre sonra Mayaların tamamen yeryüzünden silindiğini düşünüyor. Oysa Maya medeniyetinin merkezlerinden Chichen Itza'yı inşa edenlerin torunları hala burada. Maya dili konuşan yaklaşık 1 milyon insan bugün Meksika'nın ikinci en büyük etnik nüfusunu oluşturuyor. Ama Mayalar aynı zamanda bölgenin en yoksul en dışlanmış insanları.

Tahdziu, küçük bir köy. Geleneksel geçim kaynağı tarım ama çok az gelir getiriyor. Elli yılı aşkındır tarlalarda çalışan çiftçi Juan Bautista ITza Mai, atalarıyla aynı teknikleri kullanıyor, ve aynı eski Maya dilini konuşuyor. "Maya dilinin ya da kültürünü asla unutmayacağım" diyor tercüman aracılığıyla.

'Dilimi asla unutmam'

"İlk sözlerim Maya dilindeydi, şu anda bile konuştuğum İspanyolca kelime sayısı bir kaçı geçmez. Dilimi asla unutmam" diyor. Oğulları da çiftçilik yapıyor. "İsterlerse başka bir meslek seçebilirler. Ama ben onlara ancak bu tarlaları sürmeyi öğretebilirim" diyor çorak küçük mısır tarlasını göstererek.

Tahdziu köyünün kadınları çoğunlukla dokumacılıkla hayatını kazanıyor. Biri "Kullandığımız malzemelerin fiyatları arttı ama bizim sattığımız elbiseler daha çok para etmiyor" diyor. Köyde hiç kimse bölgedeki turizm patlamasından fazladan bir gelir elde etmemiş, etmeyi de ummuyor.

Yucatan eyaletinin başkenti Merida'da ise durum farklı.  2012 Maya kutlamaları çerçevesinde eyalet hükümeti bütçesinden milyonlarca dolar harcanarak yerli kültürün sergilendiği bir müze yaptırılmış. Müzede inanılmaz zenginlikte koleksiyonlar ve inter aktif sergiler Maya, İspanyolca ve İngilizce açıklamalı olarak izlenebiliyor. Fakat müzeye bu kadar para harcanmış olması eleştirilere de yol açmış. Müze müdürü Jorge Esma bu paranın boşa harcanmadığı kanısında. "Bina Maya mimarisiyle inşa edildi" diyor ve Palenque ya da Uxmal tapınaklarıyla karşılaştırmalar yapıyor. "Eminim antik Mayalar da bu tapınaklara çok para harcandığı konusunda hararetli tartışmalar yapmıştır, ama bakın o miras bugüne kaldı. Biz de aynı şeyi yapıyoruz" diyor. Ama bu sözler hükümete muhalefet edenleri tatmin etmiş değil.

'Bize çöpleri toplamak kalacak'

Bir çok kişi, Chichen Itza gibi önemli kalıntılarda düzenlenen şiir, müzik ve dans festivalleriyle, 2012 Maya kutlamalarının, aslında yerli Maya halkına hiç bir katkısı olmadığını söylüyor.

Yerel insan hakları grubu Indignacion'un sözcüsü Cristina Munoz "Kötü bir partiden sonra başınız ağrıyarak uyanırsınız ya, bu da öyle olacak" diyor ve sürdürüyor. "Bu partiyi ne Mayalar tertipleri ne de onlar tasarladı. Mayalar sadece zenginlerin partisinde sergilenen bir şov olarak kullanılıyor." Munoz'a göre böyle bir partiden sonra yerel insanlara çöpleri toplamak kalır.

Chicen Itza'ya dönersek, Ek'mato'nun serviden oyduğu Maya takvimleri bugün pek satmadı.  "Çok az insan alıyor. Herhalde ekonomik krizden dolayı" diyor. Bazen üç gün hiç bir şey satamadığı oluyormuş. Fakat Mayalar çok dirençli bir halk. İspanyol fethinden bu yana o kadar çok kriz atlatmışlar ki. Kimileri 21 Aralık'a kıyamet günü diye bakadursun, Mayalılar yeni bir şafağa yeni bir tarihi döneme hazırlanıyor.