263 ölümün yaşandığı Kozlu'da geçen 22 yıla rağmen 35 kusur vardı
Manisa Soma’da 301 işçinin hayatını kaybettiği kazanın ardından maden ocaklarında iş güvenliği eksiklikleri tartışılmaya devam ediyor. 1992 yılında grizu patlaması sonucu 263 işçinin vefat ettiği Zonguldak Kozlu ocağında yapılan denetimler, madenlerdeki iş güvenliği zafiyetini gözler önüne serdi. Sayıştay’ın hazırladığı son rapora göre, Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) ve Çalışma Bakanlığı müfettişleri 2012 yılı boyunca yaptığı denetimlerde 35 kusur tespit etti.
İsa Sezen’in Zaman gazetesinde yer alan haberine göre, mecburi olmasına rağmen 2 bin işçinin çalıştığı Kozlu maden ocağında bakanlık onaylı işyeri hekimi görevlendirilmedi. Bunun için 4 bin lira para cezası kesildi. Faaliyetlerin teknik ve emniyet yönünden denetimini yapan teknik nezaretçinin bulunmadığı, bu görevi işletme müdürünün yaptığı belirlendi. Madende ayrıca yeraltında basınçlı hava teneffüs istasyonları yetersiz kalırken, havalandırma sistemindeki arızayı bildiren uyarı sistemi bulunmuyor. Yüksekte yapılan çalışmalarda düşmeyi önleyici uygun platformlar kullanılmıyor, emniyet halatları deforme olmuş. Kaynak gazları ortama yayılıyor. Aşırı tozlanmaya karşın çalışanların çoğu toz maskesi kullanmıyor. Kozlu’da önceki yıl 2 işçinin ölümü, 492 işçinin yaralanmasıyla sonuçlanan 494 iş kazasının meydana gelmesi, 22 yıl önceki faciadan ders alınmadığını gösteriyor.
Kozlu madenini işleten Türkiye Taşkömürü Kurumu’nun, kusurları giderme konusunda üzerine düşeni yapmadığı Sayıştay raporunda çarpıcı örneklerle anlatıldı. TTK Teftiş Kurulu, genelde tespit edilen kusurlarla ilgili birim ve kişilerin kusurlarının bulunmadığına karar veriyor. Bu sebeple kusurlarla ilgili kesilen idari para cezaları da kurumun bütçesinden karşılanıyor. Kusurlar giderilene kadar gerekirse maden ocağında çalışmanın durdurulması gibi kararlar TTK İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu’nun yetkisinde. Ancak Çalışma Bakanlığı iş müfettişlerinin kusurlarla ilgili tespitleri kurulun aylık olağan toplantı tutanaklarında bile yer almıyor.
Sayıştay raporunda noksanlık ve kusurların Kozlu’nun yanı sıra TTK’ya bağlı Armutçuk, Karadon, Üzülmez, Amasra maden işletmelerinin de ortak sorunu olduğu belirtildi ve denetimlerde belirlenen noksanlık ve kusurların sebepleri üzerinde de durularak en kısa sürede giderilmesi önerildi. Kozlu maden işletmesinde 2012’de bir önceki yıla göre yüzde 1’lik artışla 494 iş kazası meydana geldi. Kazalarda 2 işçi hayatını kaybederken 492 işçi de yaralandı.
Sayıştay’ın 2012 Türkiye Taşkömürü Kurumu denetim raporunda iş kazalarıyla ilgili dikkat çekici bilgiler yer aldı. Kuruma bağlı Batı Karadeniz havzasında aralarında Kozlu’nun da bulunduğu 5 işletmede toplam 10 bin 140 işçiyle taşkömürü üretimi yapılıyor. 5 işletmede 2012’de 2011’e göre yüzde 5’lik düşüşle 2 bin 713 iş kazası meydana geldi. Kazalardaki azalmada işçi sayısındaki düşüş ve üretimin azalması da etkili oldu. Ancak 2011 ve 2012 yılları ile yaklaşık aynı seviyede üretimin yapıldığı 1999 yılı kaza istatistikleriyle karşılaştırıldığında, kaza sayısında yüzde 50-55’lik artış yaşandı. Sayıştay denetçilerine göre bu artışın ciddi şekilde analiz edilmesi gerekiyor. 2012 yılında kazaların yüzde 98’si yeraltında meydana geldi. Yaşanan kazalar sonucu Karadon, Üzülmez, Armutçuk ve Amasra’da birer, Kozlu’da ise iki işçi hayatını kaybetti. 2 bin 707 işçi yaralandı. Ciddi ağır yaralanmalarla meydana gelen kazalar daha çok üretim panolarında ayak ve bacalarda meydana gelen göçükler sebebiyle taş, blok düşmesi sonucu oluştu. Sayıştay denetçileri, ocaklarda yerinde yaptıkları denetimlerde gözlemledikleri kusurları raporlarında paylaştı. Buna göre galeri ve desandrelerde yer yer yollar düzgün değil, insan geçişini engelleyecek nitelikte. Yer yer su kanalları bozuk ya da yok. Derin su birikintileri oluşmuş durumda. Drenaj problemleri mevcut, basılan yer görülmüyor. Yollarda rastgele atılmış, bırakılmış malzemeler insan geçişini engelliyor, kayma, düşme, çarpma gibi kazaların artmasına sebep oluyor.
Ayak boyunca ve taban-tavan yollarında tavanda yüksek basınç, dengesiz yük dağılımı ve/veya formasyon karakteristiği nedeniyle dökülmeler, akmalar, göçükler olduğu, ilave tahkimat yapılması gerektiği, önlem alınmadığından veya alınan önlemin yetersiz kalmasından dolayı yer yer rahatsız edecek boyutta tozlanma olduğu görüldüğü ifade edildi.
‘Sistem ciddi şekilde gözden geçirilmeli’
Sayıştay raporunda kaza istatistiklerinden yola çıkılarak TTK’ya önemli uyarılarda bulunuldu. Bu uyarılar rapora şöyle yansıdı: “2012’de yaralanma ile sonuçlanan toplam 2 bin 669 iş kazasının yüzde 78’inde pano ayak üretim (kazı) işçisi yaralandı. Yeraltında meydana gelen bu kazaların yüzde 45’inin göçüklerden kaynaklanması, ayrıca Kozlu, Üzülmez ve Karadon müesseselerinde yine göçükler nedeniyle meydana gelen 3 ayrı kazada da 3 pano ayak üretim işçisinin vefat etmesi, maden ocaklarında üretim ayaklarında, kılavuz ve bacalarda, tavan ve taban yollarında uygulanan tahkimat sistemleri ve elemanlarının ciddi bir şekilde gözden geçirilmesini ve bu hususlara ilişkin olarak işçilerin mesleki tekamül ve iş güvenliği eğitimlerine periyodik olarak devam edilmesi gerekmektedir.”
3 Mart 1992 de Türkiye’yi yasa boğan Kozlu kazasının ardından Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şubesi Yönetim Kurulu’nun hazırladığı raporda da ocaktaki eksikliklere dikkat çekilmişti. Ocakta biriken gazın anlaşılamayan bir nedenle ateşlendiği, ardından gaz ve toz bulutlarının ateşlenmesiyle patlama ve yangınların gelişerek yayıldığı tespiti yapılan raporda, kazanın meydana gelmesinde etkili olabilecek işletme hataları şöyle sıralanmıştı: “Ocak tasarımı ve planlaması, yatay ve dikey konsantrasyona ve bağımsız havalandırma ilkesinin hayata geçirilmesine uygun değildir. Özellikle toz patlamalarının gelişme ve yayılmasının engellenmesine karşı önlemler bulunmamaktadır. Pano güvenlik topukları yetersizdir. Patlama merkezi ve özellikle patlamanın oluştuğu hava devresi dışında kalan işçiler için önemli bir kurtarma umudu oluşturabilecek kişisel maskeler bulunmamaktadır.” Raporda, kazaların önlenebilmesi için ocak tasarımlanın genel olarak elden geçirilmesi ve revize edilmesi önerildi. Bunun için kuyu, galeri vb. yatırımlar için kaynak oluşturulmasının önemi üzerinde duruldu.