5 soruda kritik İran seçimleri

İran'da milletvekili adaylığına talip olanların sayısı hiç şimdiki sayıya ulaşmamıştı. 12 binden fazla İranlı adaylık ön kaydı yaptırmak için resmi makamlara başvurdu ama bunların ancak yarısının dilekçesi kabul edildi. 290 üyeli meclis için 6 200 aday yarışacak. 60 milyon seçmen hem milletvekillerini hem de ‘Uzmanlar Konseyi'nin üyelerini seçecek.

Mücadele hangi gruplaşmalar arasında geçiyor?

İran'da Batılı anlamda siyasi partiler sistemi yok. Onun yerine üç önemli akım halinde rekabet eden üç büyük gruplaşmadan söz edilebilir: ‘Muhafazakarlar', ‘Şahinler' ve ‘Reformcular'.

- Rejime mutlak sadakat duyan muhafazakarlar İslam devriminin değerlerine sıkı sıkıya bağlılar. Ilımlı kanat Batı ile ölçülü işbirliğinden ve sınırlı iç siyasi reformlardan yana çıkıyor. Koyu muhafazakarlar ise şahinlere daha yakın görünüyorlar.

- Şahinler Batı'yı emperyalist düşman sayıyor ve Batı taklidinden uzak salt İslami bir toplumda yaşamak istiyorlar.

- Reformcular ise dış ve ekonomi politikalarda Batı ile işbirliğinin geliştirilmesinden, içte ve kültür politikasında da hürriyetlerin genişletilmesinden yana çıkıyorlar.

Ancak bu üç ana akım kesin çizgilerle birbirinden ayrılmıyor. Meclis grubuna bağlılık mecburiyeti olmadığından her aday konusuna göre birbirinden tamamen farklı görüşleri benimseyebiliyor. Meclis seçimi aynı zamanda, reformcu kanadı temsil eden Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani için de önemli bir prova yerine geçecek.

Seçimin favorileri kimler?

Nükleer anlaşmanın yürürlüğe girmesi ve ekonomik yaptırımların kalkmasından sonra Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'ye yakın reformcu kanadın çoğunluğu kazanma şansı arttı. Bunda reformcuların bir kısım ılımlı muhafazakar ile aynı aday listesinde yer almaları da rol oynuyor. Katılma oranının yüksek çıkması da seçim sonucunu etkileyebilir. Reformcular, katılma oranının düşük kalmasının şahinlerin işine yarayacağını düşünüyorlar. İran halkının büyük bölümü siyasetle ilgilenmiyor. Çoğu İranlı da oy kullanmanın çok zor olması yüzünden sandığa gitmemeyi tercih ediyor. Oy kullanırken sadece bir adayın yanına çarpı işareti yapmak yetmiyor, 30 milletvekili ile 19 Uzmanlar Konseyi üyesinin adlarının da tek tek elle yazılması gerekiyor.

Meclisin gücü var mı?

İran Meclisi de kâğıt üzerinde yasama organı yerine geçiyor. Ancak meclisin elini kolunu bağlayan bir dizi fiili faktör var. Kanun tekliflerinin İslam'daki hukuk geleneğine uygunluğu açısından önce muhafızlar konseyinin onayından geçmesi gerekiyor. Teklif uygun bulunmadığı takdirde yasalaşma imkânı ortadan kalkıyor. Altı din adamıyla altı hukukçudan oluşan muhafızlar konseyi adayların milletvekilliğine uygun olup olmadığına da karar veriyor. Konsey genel seçimler öncesinde 6 bin kişinin adaylığını ret etmişti.

Bir yasanın uygulanıp uygulanmayacağına nihai kararı da meclis veremiyor. Anayasaya göre yasama, yürütme ve yargıda son sözü 76 yaşındaki Ayetullah Ali Hamaney söylüyor. Hangi yasaların yürürlüğe gireceğine İran'ın dini lideri karar veriyor.

Uzmanlar Konseyi nedir?

Meclis üyeleriyle birlikte uzmanlar konseyi için de oylama yapılacak. Konsey en yüksek dini anayasal organlar arasında yer alıyor. 88 din adamından oluşan konseyin başlıca yetkileri arasında yüksek devrim liderinin denetlenmesi de yer alıyor. Meclis üyeliklerinde olduğu gibi uzmanlar konseyi seçimlerinde de önce muhafızlar konseyi adayların siyasi ve sosyal uygunluğunu sınıyor ve gerekli gördüğü takdirde adaylar arasında eleme yapabiliyor. Muhafızlar konseyi, İslam Cumhuriyeti'nin kurucusu Ayetullah Ruhullah Humeyni'nin reformcu torunu Hasan Humeyni'nin adaylığını ret etmişti.

Uzmanlar konseyi seçimi neden bu kadar önemli?

8 yılda bir seçilen uzmanlar konseyi çalışmalarını denetlediği yüksek devrim liderini, hastalıktan dolayı ya da görevini ihmal ettiğine kanaat getirdiği takdirde azledebiliyor. Liderin ölümü halinde kaydı hayat şartıyla halefini seçmek de uzmanlar konseyinin yetki alanına giriyor. Ali Hamaney'in ağır kanser hastası olduğuna dair söylentiler dolaşıyor. Yeni seçilecek uzmanlar konseyine İran'ın yeni dini liderini belirleme görevinin düşmesi mümkün. Bu bakımdan uzmanlar konseyinde yer alacak olan yeni isimler bir sonraki devrim liderinin ve dolayısıyla da İran İslam Cumhuriyeti'nin önümüzdeki on yıllarda hangi siyasi çizgiyi izleyeceğine dair fikir verebilir.