ABD'nin Afganistan'daki tahliye operasyonunun 1975'te Vietnam'da yaşananlara benzetilmesi ne kadar gerçekçi?
Afganistan'da Taliban'ın Pazar günü başkent Kabil'e girmesiyle ABD, ülkedeki askerlerini ve büyükelçilik personelini tahliye işlemlerini hızlandırdı. Büyükelçilikten personelin Kabil havalimanına helikopterle taşındığını gösteren fotoğraflar sosyal medyada çokça paylaşıldı.
Bu görüntü bazılarına başka bir olayı hatırlattı.
1975'te Vietnam Savaşı'nın bitiminde, fotoğrafçı Hulbert van Es, savaş sırasında Güney Vietnam'ın başkenti olan Saygon'da bir binanın çatısına konan helikoptere binen insanların fotoğrafını çekmişti. Bu fotoğraf bugün simgesel hale geldi.
Hem uzmanlar hem de ABD'de Demokrat ve Cumhuriyetçi Parti'den bazı temsilciler, Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesi ile "Saygon'un düşüşü" olarak adlandırılan olay arasında kıyaslamalar yaptı.
'Saygon'un düşüşü' neydi?
ABD'de ve Batı dünyasında "Vietnam Savaşı", Vietnam'da ise "Amerikan Savaşı" olarak bilinen savaş, Kuzey Vietnam'daki komünist yönetim ile Güney Vietnam ve onu destekleyen ABD arasındaydı.
20 yıla yakın süren savaşın maliyeti ve yarattığı yıkım büyük oldu ve Amerikalılar arasında da bölünmeye yol açtı.
Saygon, bugün Vietnam'ın başkenti Ho Chi Minh City adıyla anılıyor.
Batıda "Saygon'un düşüşü" olarak ifade edilen olay ise o zamanlar Güney Vietnam'ın başkenti olan şehrin, Vietkong olarak da bilinen Vietnam Ulusal Kurtuluş Cephesi'nin komünist güçleri tarafından ele geçirilmesini ifade ediyor.
Soğuk Savaş döneminde yaşanan olayda, Sovyetler Birliği ve müttefikleri Kuzey Vietnam'ı desteklerken, Güney Vietnam da başta yüz binlerce ABD askeri olmak üzere Batılı güçler tarafından destekleniyordu.
Komünistlerin Fransız sömürge kuvvetlerine karşı 1940'lı yıllarda başlattıkları mücadele, Saygon ve ülkenin tamamının kontrolünün 1975'te ellerine geçmesine dek sürdü.
Vietnam Savaşı ise 1965'ten 1973'e dek süren Amerikan işgalini kapsıyor.
Kuzeyde mevzilenmiş komünist güçler, Ho Şi Min liderliğinde 1954'te Fransızları bozguna uğrattılar.
Ülke, yapılan anlaşmalarla komünist Kuzey ve ABD'nin desteklediği Güney olmak üzere ikiye bölündü.
Beş yıl içinde komünistler, ülkenin yeninden birleşmesi için güneyde gerilla savaşı başlattılar. Komünistlerle savaşmak üzere bölgeye yüz binlerce Amerikan askeri gönderildi.
1975'te Saygon'daki ABD büyükelçiliğinin tahliyesi
ABD, 1973'te Güney Vietnam'dan askerlerini çekti. Vietkong, 30 Nisan 1975'te Saygon'u aldı. Bunun üzerine Güney Vietnam teslim oldu.
ABD açısından "Saygon'un düşüşü" beklediğinden hızlı olmuştu. Saygon'daki büyükelçilik binasını terk etti ve 7000'den fazla Amerikan, Güney Vietnam ve diğer ülke vatandaşlarını helikopterle tahliye etti.
Kabil ile kıyaslama doğru mu?
Vietnam Savaşı, ABD'de de büyük tepkilere neden olmuş, milyarlarca dolar mali faturasının yanı sıra 58 bin Amerikalı askerin hayatına mal olmuştu. Savaşta 3 milyon Vietnamlı yaşamını yitirdi.
Bazıları "Saygon'un düşüşü"nü Amerika'nın dünyadaki itibarına darbe olarak gördü.
Daha sonraki yıllarda "Vietnam Sendromu" adı verilen ve Amerikalıların ülke dışına asker göndermeye sıcak bakmamasını ifade eden olgu ortaya çıktı.
Birçok ABD'li politikacı Saygon ile Kabil arasında paralellikler kurdu.
Cumhuriyetçi Parti'nin Temsilciler Meclisi üyelerinden Elise Stefanik, Twitter hesabından paylaştığı mesajda "Bu da Joe Biden'ın Saygon'u" ifadesini kullanarak, "Uluslararası sahnede asla unutulmayacak büyük bir başarısızlık" diye yazdı.
Cumhuriyetçi Senatör Steve Scalise da ABD'nin Kabil'deki büyükelçiliğini tahliyesi için "Başkan Biden'ın Saygon anı" dedi.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ise Kabil'den çekilmenin Vietnam Savaşı ile kıyaslanması konusunda, Afganistan'daki misyonun "başarılı" olduğunu söyledi ve "Burası Saygon değil" dedi.
Geçen ay ise ABD Genelkurmay Başkanı General Mark Milley, Afganistan-Vietnam kıyaslamasını reddetmişti.
Milley, "Ben böyle bir şey görmüyorum. Yanlış düşünüyor olabilirim, kim bilir, geleceği öngöremezsiniz, ama Taliban, Kuzey Vietnam ordusu değil. Durum oradaki gibi değil" demişti.
Sembolizm bir yana, Kabil ve Saygon arasında büyük farklar olduğu vurgulanıyor.
"Saygon'un düşüşü", ABD askerleri Vietnam'dan çekildikten iki yıl sonra gerçekleşmişti. Amerika'nın Kabil'den tahliyesi ise ABD zaten Afganistan'dan ayrılma sürecini tamamlamaya çalışırken oluyor.
1975'te dönemin başkanı Gerald Ford açısından Saygon'un politik etkisi sınırlı olmuştu ancak Afganistan Savaşı ABD kamuoyunda hoş karşılanmamasına rağmen Kabil'de yaşananların Joe Biden'ın başkanlığını nasıl etkileyeceği bilinmiyor.
İngiltere'deki Nottingham Üniversitesi'nde Amerika uzmanı Doçent Dr. Christopher Phelps, "Bunun Biden'a zarar vereceğinden pek şüphem yok" diyor ve ekliyor:
"Bu bir kayıp, belki de utanç olarak görülecek."