ABD'nin Montrö'yü aşma planları

ABD'nin, Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ndeki süre ve tonoj sınırlamasını, savaş gemilerini Karadeniz'e girdi- çıktı yöntemiyle tutarak çözeceği ileri sürüldü. Rusya ile Gürcistan arasındaki çatışmanın ardından, insani yardım götürdüğü gerekçesiyle Çanakkale ve İstanbul boğazlarından geçen ABD gemileri tartışmaları alevlendirdi. Adının açıklanmasını istemeyen üst düzey bir yetkili, 22 Ağustos'ta boğazlardan geçip Karadeniz'e açılan, sonrasında ise dönüş yapıp 1 Eylül'de yeniden boğazlardan geçerek Ege'ye açılan 74 bordo No'lu ‘MC Faul’ adlı ABD savaş gemisinin dönüş hazırlığında olduğunu bildirdi. Yetkili, ‘MC Faul'un 12 Eylül'de tekrar boğazlardan geçerek Karadeniz'e açılacağını kaydetti. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü ve Biga İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Başkanı Doç. Dr. Yücel Acer ise ABD'nin Rusya'ya gözdağı vermek amacıyla hileli bir formül hazırlayıp, Montrö'ye göre gemilerin Karadeniz'de 21 gün kalabilme kısıtlamasını ortadan kaldırmaya çalıştığını ileri sürdü. Gümrükteki uygulamaların benzerindeki gibi ‘girdi- çıktı’ yapacak ABD askeri gemilerinin Karadeniz'de kalıcı olmaya ve Rusya'yı tehdit etmeye hazırlandığını iddia eden Doç.Dr. Acer, şunları söyledi: “Karadeniz’e kıyısı olmayan bir ülke konumundaki ABD, Montrö'ye göre savaş gemilerini burada sadece 21 gün tutabilir. Ancak bu 21 günlük süre her bir gemi için geçerli. Dolayısıyla Karadeniz’deki bir ABD Savaş gemisi, boğazlardan tekrar çıkış yaparak Ege denizine açılır ve sonra tekrar giriş yaparsa, bu 21 gün o gemi için tekrar başlamış olur. Yani bir ABD savaş gemisi, Karadeniz’de 21 gün kaldıktan sonra, artık bir kez daha oraya giremez diye bir şey söz konusu değil. Karadeniz ve boğazlardan çıktıktan hemen sonra aynı gün veya ertesi gün tekrar boğazlara girip Karadeniz’e çıkarak tekrar 21 gün süreyle burada kalabilir. Bu boşluğu kullanarak hileli bir formül uyguladığı açıkça ortada olan ABD, Karadeniz’de sürekli olarak askeri gemi bulundurmayı kararlaştırmış gözüküyor. Amaç burada Rusya’ya gözdağı vermek şeklinde yorumlanabilir.” ‘MC Faul’ adlı geminin geri dönme hazırlığının bu tezi doğruladığını savunan Doç.Dr. Acer, gideceği liman hakkında bilgi vermeyen ABD gemilerinin Rodos ya da diğer Ege limanlarında kısa süre bekleyip yeniden boğaz geçişi yaparak 21 günlük süre elde edebileceğini söyledi. Doç.Dr. Acer, “Böylelikle ABD, Montrö'den sonra Karadeniz'de sürekli savaş gemisi bulundurarak bir ilke imza atmış olacak” dedi. -22 Ağustos 2008 günü ard arda iki savaş gemisi Çanakkale boğazına girdi. ABD Savaş gemisi MC Faul ile Polonya Deniz Kuvvetlerine ait General Plasky, Çanakkale ve İstanbul Boğazlarını geçerek Karadeniz’e çıktı. Polonya bayraklı savaş gemisi gidiş limanı olarak, NATO tatbikatına katılmak üzere Romanya’nın Köstence Limanı'nı gösterirken, ABD savaş gemisi Çanakkale VTS Müdürlüğüne gideceği liman hakkında bilgi vermedi. -24 Ağustos 2008 günü ABD Sahil Güvenlik gemisi 716 borda numaralı Dallas, Çanakkale VTS Müdürlüğüne insani yardım malzemesi taşıdığını beyan edip Karadeniz’e çıktığı bilgisini vermişti. Bu gemi o tarihten bu yana Gürcistan’da bulunuyor. -25 Ağustos 2008 günü ABD savaş gemisi USS Taylor, NATO tatbikatı için Romanya’nın Köstence Limanı'na doğru yol aldığını bildirerek Karadeniz’e çıktı. -1 Eylül 2008 günü, dönüş yolundaki ABD savaş gemisi MC Faul, Karadeniz’den çıkıp boğazları geçerek Ege’ye açıldı. -2 Eylül 2008 günü US Naval Ship Pathfinder isimli T-AGS-60 bordo No'lu ABD savaş gemisi Çanakkale ve İstanbul boğazlarını geçerek Karadeniz’e açıldı. -3 Eylül 2008 günü ise ABD’nin 6. filosuna komuta kontrol eden LCC- 20 bordo No'lu USS Mount Whitney, Karadeniz’e açılmak ve Gürcistan’a gitmek üzere Türk boğazlarını geçti. MONTRÖ NE DİYOR Montrö’ye göre, gemilerin Karadeniz’deki 21 gün kalabilme kuralı, askeri gemileri kapsayan bölümün 13. maddesinde şöyle dile getiriliyor: “Savaş gemilerinin boğazlardan geçmesi için, Türk hükümetine diplomasi yoluyla bir ön bildirimde bulunulması gerekecektir. Bu ön bildirimin olağan süresi 8 gün olacaktır. Ancak, Karadeniz kıyıdaşı olmayan devletler için bu sürenin 15 güne çıkartılması istenmeğe değer sayılmaktadır. Bu ön bildirimde gemilerin gidecekleri yer, adı, tipi, sayısı ile gidiş için ve gerekirse, dönüş için geçiş tarihleri belirtilecektir. Her tarih değişikliğinin 3 günlük bir ön bildirim konusu olması gerekecektir. Gidiş için geçişte boğazlara girişin, ilk ön bildirimde belirtilen tarihten başlayarak 5 günlük bir süre içinde yapılması gerekecektir. Bu sürenin bitiminden sonra, ilk ön bildirim için olan aynı koşullar içinde yeni bir ön bildirimde bulunulması gerekecektir. Geçiş sırasında, deniz kuvvetinin komutanı, durmak zorunda olmaksızın, Çanakkale Boğazı’nın ve İstanbul Boğazı’nın girişindeki bir işaret istasyonuna, komutası altında bulunan kuvvetin tam kuruluşunu bildirecektir.” TONAJ AŞIMINDA RUSYA’NIN ONAYI GEREKLİ Montrö’nün askeri gemileri kapsayan 15'inci maddesinde, ‘Boğazlarda transit olarak bulunan savaş gemileri taşımakta olabilecekleri uçakları; hiçbir durumda kullanamayacaklardır’ denirken, 16'ncı maddesinde de “Boğazlarda transit olarak bulunan savaş gemileri, avarya ya da geminin teknik yönetimine bağlı olmayan bir aksaklık durumları dışında, geçişleri için gerekli süreden daha uzun süre boğazlarda kalamayacaklardır” ifadesine yer verildi. 18'inci maddenin (d) fıkrasında, “Karadeniz kıyıdaşı olmayan bir ya da birkaç devlet, bu denize, insancıl bir amaçla deniz kuvvetleri göndermek isterlerse, toplamı hiçbir varsayımda 8 bin tonu aşmaması gerekecek olan bu kuvvetler, iş bu sözleşmenin 13. maddesinde öngörülen ön bildirime gerek duyulmaksızın, koşullar içinde Türk hükümetinden alacakları izin üzerine, Karadeniz’e girebileceklerdir” denirken, sonrasındaki koşulların anlatıldığı bölüm ise şöyle devam ediyor: “öngörülen toplam tonaj dolmamışsa ve gönderilmesi istenilen kuvvetlerle bu toplam tonaj aşılmayacaksa, Türk hükümeti, kendisine yapılmış olan istemi aldıktan sonra en kısa süre içinde bu izni verecektir; sözü geçen toplam tonaj daha önce kullanılmış bulunuyorsa ya da gönderilmesi istenilen kuvvetlerle bu toplam tonaj aşılacaksa, Türk hükümeti, bu izin isteminden, Karadeniz kıyıdaşı devletleri hemen haberli kılacak ve bu devletler, haberli kılındıklarından 24 saat sonra bir karşı görüş öne sürmezlerse, ilgili devletlere istemlerine ilişkin olarak verdiği kararı en geç 48 saat içinde bildirecektir. Karadeniz’e kıyıdaş olmayan devletler deniz kuvvetlerinin, Karadeniz’e bundan sonraki her girişi ancak öngörülen kullanılabilir toplam tonajın sınırları içinde yapılacaktır. Karadeniz’de bulunmalarının amacı ne olursa olsun, kıyıdaş olmayan devletlerin savaş gemileri bu denizde 21 günden çok kalamayacaklardır.”