TBMM İnsan Hakları Komisyonu, Ağrı M Tipi Kapalı, Doğubayazıt A2 Tipi Kapalı ve Iğdır B Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda incelemelerinin raporunu açıkladı. Rapora göre, 320 kapasiteli Ağrı Cezaevinde 402 mahpus kalıyor. Güvenlik ve gözetim amaçlı 49 kamera var. Olası isyan ve direnişler için her altı ayda bir düzenli olarak Jandarma Koruma Bölük Komutanlığı, İl Sağlık Müdürlüğü, İtfaiye ve Kurum personelinin katılımı ile Cumhuriyet Başsavcısı nezaretinde Olağanüstü Hal Plan Tatbikatı yapılıyor. Mahpuslar odalarından çıkış ve girişte en az 2 farklı infaz koruma memuru tarafından üst aramasından geçiriliyor. Komisyon raporunda, “Her üç ceza infaz kurumunun, ihtiyacı karşılamadan uzak, son derece yetersiz fiziksel şartlarına söz konusu kapasite üstü mahpusun barındırılması eklenince sorunlar katlanmaktadır” denildi.
İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, 4-5 Aralık 2014 tarihlerinde Ağrı M Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu, Doğubayazıt A2 Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu ve Iğdır B Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda incelemede bulundu. Alt Komisyon Heyeti; Ağrı Milletvekili Mehmet Kerim Yıldız, Mardin Milletvekili Abdürrahim Akdağ ve Van Milletvekili Kemal Aktaş’tan oluşmuştur. Alt Komisyona Yasama Uzmanları Zeynep Duran ve Kenan Altaş eşlik etti.
Ağrı M Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu, Doğubayazıt A2 Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu ve Iğdır B Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’na ilişkin rapor şöyle:
Ağrı M Tipi Ceza İnfaz Kurumu - Erkek mahpuslar çamaşırlarını kurutma için tavana ip astı
Heyet, kendisine sunulan bilgilendirmenin ardından Ceza İnfaz Kurumunda rastgele belirlediği koğuşları ziyaret etmiştir. Binanın eskiliği, koridorların havasızlığı ve koğuş girişlerinde mahpusların fotoğraflarının bulunmadığı ilk olarak dikkat çekmiştir.
Öncelikle erkek hükümlülerin bulunduğu iki katlı koğuş ziyaret edilmiş, burada Alt Komisyon Heyetimiz çamaşır kurutmak için tavanlara ipler gerildiğini, dolap yetersizliğinden koğuşun her yerinde giysi ve ayakkabı bulunduğunu ve koğuşların soğuk olduğunu gözlemiştir.
6 kişilik odada 10 kişi kalıyor, yere yatak seriyorlar
Alt kattaki küçük ortak yaşam alanında gerçekleşen görüşmede mahkûmlar 6 kişilik odada 10 kişi kaldıklarını ve geceleri yerlere yatak atarak uyuduklarını ifade etmişlerdir. Mahkûmlar cezaevi idaresinden ve personelinden memnun olduklarını ancak cezaevi şartları dolayısıyla sıkıntı çektiklerini belirtmişler; bu kapsamda ranzaların yetersiz kaldığını, kıyafet dolaplarını ortak kullandıklarını, kapasite fazlasının açık görüş sırasında dahi sorun olduğunu, kalabalık dolayısıyla görüşmelerin niteliksiz geçtiğini, hastane sevklerinin düzenli yapıldığını ancak kapasite fazlası dolayısıyla zaman zaman gecikmelerin yaşandığını, yine yemeklerini kalabalık nedeniyle yataklarında yediklerini, yemeklerin kalitesiz olduğunu, suların paslı aktığını, bazı mahpusların ikamet yerlerine sevk taleplerinin reddedildiği için aileleriyle çok zor görüşebildiklerini ve haftada bir saat spor imkânının yetersiz olduğunu Komisyon Heyetine iletmişlerdir. Görüşmede cezaevinin yoksunluklarına rağmen çamaşır makinesi kullanma imkânı sunduğu da gündeme gelmiştir. Son olarak mahkûmlar haftada 10 dakika olan telefonla haberleşme hakkının uzatılmasını talep etmişlerdir.
Paslı su nedeniyle tutuklularda sivilce, mantar, saç dökülmesi yaşanıyor
Heyetin ziyaret ettiği ve ilk koğuştakine benzer görüntülere sahip tutuklu koğuşunda da cezaevi fiziki şartlarından ve kapasite fazlasından doğan benzer şikâyetler yinelenmiştir. Tutuklular, yine personelden yana bir sıkıntı yaşamadıklarını ancak 8 kişilik koğuşta 18 kişinin kalmasının şartları çok zorlaştırdığını, şebeke suyunun sık sık kesildiğini, sıcak su verildiğinde suyun çok sıcak akarken soğuk su akmadığını, suyun pası dolayısıyla sivilce, mantar, saç dökülmesi gibi deri hastalıkları yaşadıklarını, yatakların çok eski olduğunu ve ailelerince kendilerine getirilen bazı kitapların idare tarafından verilmediğini Heyetimize bildirmişlerdir.
Çocuk koğuşunda kalabalık yüzünden yere yatak serildi
Heyetimiz daha sonra cezaevi vaizinin de koğuşta olduğu sırada, içinde 11 çocuğun bulunduğu bir çocuk koğuşunu ziyaret etmiştir. Çocuklar, 8 kişilik odada 3 kişinin yerde yattığını, koğuşun küçüklüğü nedeniyle rahat hareket edemediklerini, eşya dolaplarının yetersiz olduğunu, spora her gün çıkarıldıklarını ancak spor salonunun çok küçük olduğunu, salonun kalorifer dairesinin yanında olduğundan salonda toz içinde kaldıklarını, yemeklerin bazen iyi bazen kötü olduğunu ve hastane sevklerinde hiç sorun yaşamadıklarını ifade etmişlerdir.
Heyetimizin sorusu üzerine tutuklu çocuklar kitap okumadıklarını, idare tarafından tabu-monopoly gibi oyunlar kendine verilmişse de bunlarla ilgilenmediklerini, tek isteklerinin aileleriyle yaptıkları görüş süresinin ve telefonla görüşme süresinin uzaması ile cezaevinden bir an önce çıkmak olduğunu belirtmişlerdir. Yeni açılan koğuşun masa sandalye gibi ihtiyaçlarının koğuşta kalanlardan karşılandığı, koğuşun henüz bir buzdolabının olmadığı buna karşılık Lig TV’nin yayında olduğu öğrenilmiştir.
Kadınlar el ürünlerini satmak istiyor
Heyet son olarak kadın tutuklu ve hükümlülerin bulunduğu koğuşa ziyarette bulunmuştur. Bu koğuşun diğerlerinden daha büyük olduğu ve üst kat merdiveninin koğuşun dışında bulunduğu gözlenmiştir. Kadın mahpuslar idareden yana hiçbir sıkıntılarının olmadığını ve yeni cezaevi yapıldığı için ufak tefek fiziksel sıkıntıları dikkate almadıklarını belirterek yaptıkları el işi ürünleri satma konusunda Heyetimizden yardım istemişlerdir.
Farsça mektuplar
Bu koğuşta kalmakta olan ve Türkçe bilmeyen bir kadın mahpusun Farsça yazdığı mektupların Kurumda Farsça bilen olmadığı için denetlenememesinden kaynaklı olarak iletişim hakkını kullanamadığı şikâyeti de Heyetimize iletilmiştir.
İlaveten, haftalık ortalama 500’in üzerinde mahpus yakınının ziyaret için geldiği Kurumda ziyaret salonunun yetersiz olduğu gözlenmiş, inceleme sırasında da çok sayıda ziyaretçinin bina dışında beklediği görülmüştür.
Komisyon Heyetimiz, incelemeler sonrası Cezaevi idaresi ile yaptığı değerlendirme toplantısında, kendisine iletilen hususları Cezaevi idaresi ile paylaşarak çözüm önerileri üzerinde durmuştur. Toplantıda ayrıca infaz ve koruma memurları da hazır bulunmuş olup Heyetimize çalışma şartları hakkında bilgi vererek başta özlük haklarının iyileştirilmesi olmak üzere, ceza infaz kurumları personeline pozitif ayrımcılık ve yıpranma hakkı tanınması, rehabilitasyon imkanlarının uygulanması, haklarındaki olumsuz algının değişmesi için gerekli çalışmaların yapılması, kadrolarının genel idare hizmetleri sınıfından güvenlik hizmetleri sınıfına dahil edilmesi ve kendilerine emeklilik süresince de silah taşıma yetkisinin verilmesi gibi taleplerini iletmişlerdir. Bu kapsamda Genel Kurul gündeminde yer alan (1/742) esas numaralı Ceza İnfaz Kurumları Güvenlik Hizmetleri Kanunu Tasarısı’nın yasalaşmasının beklentileri karşılayacağı Heyetimize bildirilmiştir.
Doğubayazıt A2 Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu İncelemesi - Yer yatakları ve İranlı mahpusların farsça sorunları
Heyetimiz, rastgele belirlediği koğuşları ziyaret ederek mahpuslarla görüşmüştür. Cezaevi binasının gecekonduyu andıracak kadar eski ve bakımsız olduğu, yaşam ve güvenlik şartları bakımından yetersiz bulunduğu gözlenmiştir.
İlk olarak, 14 kişinin kaldığı 10 kişilik bir koğuş ziyaret edilmiştir. Koğuş tek katlı olup nispeten geniş bir havalandırmaya açılan ufak bir giriş ile girişe açılan oda, banyo-tuvalet ve mutfaktan oluşmaktadır. Mevcuduna nazaran çok küçük olan odada ranzaların duvar boyunca sıralandığı ve mahpusların eski ve bakımsız oda şartlarında kendilerine uygun alanlar oluşturmaya çalıştıkları gözlenmiştir. 4 kişinin yerde yattığı odada duvarlara dayalı yer yataklarının bulunduğu, duvarlardaki çivilerde takım elbiselerin asılı bulunduğu ve ışığın gelmesini önlemek için ranzaların üst katının baş hizalarının gazete kâğıdıyla çevrildiği görülmüştür.
Yapılan görüşmelerde mahpuslar fiziki şartların sebep olduğu sorunların ve yaşam şartlarının ağırlığını belirttikten sonra telefonla görüşme sürelerinin uzamasını talep etmişler ve İranlı mahkumlar kendilerine gönderilen Farsça kitapların (Kuran-ı Kerim dahil) verilmemesinden ya da ailelerine göndermek istedikleri Farsça mektupların gönderilmemesinden şikayetçi olmuşlardır.
‘Jandarma elimize iki kelepçe takıyor’
12 kişinin kaldığı 8 kişilik başka bir koğuşta mahpuslar cezaevi personelinin tutum ve davranışlarıyla ilgili bir sorunlarının olmadığını, hatta Kurum Müdürünü bir baba gibi gördüklerini, buna karşılık kendilerine verilen gıdaların çok kalitesiz olduğunu, Kurumda sportif faaliyetlerin ve atölyelerin yetersiz olduğunu, hastane sevklerinde jandarma personelinin kendilerine çok sıkı davrandığını, ellerine iki kelepçe taktıklarını belirtmişlerdir. Burada da koğuşun mutfak ve banyosunun çok eski olduğu, sıcak su tesisatı olmadığından havalandırmadan banyoya uzanan bir hortumla sıcak suyun verildiği görülmüştür.
İki odadan oluşan bir başka koğuşta ise mahpusların 21 kişi barındıkları, bir odada 7 ranza ve diğerinde 7 yer yatağının duvar boyunca yerleştirildiği görülmüştür. Mahpuslar kapasite fazlasının açık görüş zamanlarında dahi sıkıntı yarattığını, çok küçük olan açık görüş salonunda aileleriyle rahatça görüşemediklerini belirtmişlerdir.
Son olarak infaz koruma memurlarıyla görüşülmüş, kendilerinden özlük haklarının iyileştirilmesi kapsamında benzer talepler alınmıştır.
Iğdır B Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu - Tavana değen ranzalar
Heyetimiz erkek, kadın ve çocuk mahpusların bulunduğu koğuşları ziyaret ederek, koğuşların kapalı kısmı yetersiz olduğu için havalandırma bölümünde mahpuslarla görüşebilmiştir. Tek katlı olan koğuşlar, havalandırmaya açılan ve içinde mutfak tezgâhı ile bir buzdolabının bulunduğu ufak bir giriş ve bu girişe açılan küçük bir oda ve banyodan oluşmaktadır.
Yatakların kalabalık mevcuda karşılık gelebilmesi için, odalarda 3 katlı ranzalar kullanılmaktadır. En üst kattaki ranzanın neredeyse tavana değdiği ve buna karşılık hala yerlerde de yatanların olduğu, erkek koğuşlarında banyo ve mutfak fayanslarının bakımsız ve yer yer kırık olduğu görülmüştür. Aynı zamanda koğuşlarda mutfak ve banyo bölümlerinin bir arada olmasından kaynaklı hijyen sorunları da yaşanmaktadır. Erkek koğuşlarında heyetimize yemeklerin her gün aynı içerikli ve yetersiz olduğu, ancak İnfaz Savcısı ya da heyet ziyaretlerinde yemeklerin çeşitlendiği söylenmiş olsa da Kurum idaresinden son iki ayın yemek listesi istenmiş ve yemeklerin makul ölçüde çeşitli olduğu görülmüştür. Heyetimizin ziyaret ettiği kadınlar ve çocuklar da yemekten ya da cezaevi idaresinden şikâyet etmemişlerdir.
Kurumun fiziki şartları ve kapasite fazlasının yarattığı sorunlar dışında mahpuslar ayrıca spor salonunun zemininin bozuk oluşundan şikâyet etmiş, bir mahpus Azerbeycan’da bulunan ailesi ile telefonda görüşmek istediğini fakat kendisine izin verilmediğini bildirmiştir.
Maalesef günlük ihtiyaçların dahi zorla karşılanmakta olduğu Kurumda spor imkânlarının da yetersiz olduğu açıktır. Özellikle kapalı spor salonunun rutubet dolayısıyla yer döşemelerinin belli kısımlarda yerlerinden çıkarak alanın yer yer açıldığı görülmüştür.
Son olarak, görüşülen infaz koruma memurları aynı sorun ve taleplerini Heyetimize iletmişlerdir.
Sonuç olarak
1)Kapasite fazlası mevcudun sebep olduğu sorunlar ile cezaevlerinin son derece olumsuz fiziksel şartlarının iyileştirilmesi için bir an önce yeni cezaevi binaları tamamlanmalıdır. Bu binaların kapasite fazlasını karşılayacak şekilde ve iyi hijyen standartlarına uygun, mahpusların faaliyet ihtiyaçlarını (çalışma, eğitim, spor, vs.) tatminkar bir şekilde karşılayacak şekilde olması önem arz etmektedir.
2)Ağrı cezaevinin ihata duvarının en kısa zamanda tamamlanması gerekmektedir.
3)Ağrı cezaevindeki kadın mahpusların yaptıkları el işi ürünlerin belediye ile işbirliği yapılarak sergilenmesi ve satılmasına imkân sağlanması faydalı olacaktır.
4)Ağrı’da kullanılmayan askeri cezaevinin Adalet Bakanlığı’na devredilmesi, mevcut cezaevi yetersizliklerinin ivedi bir şekilde giderilmesi bakımından isabetli olacaktır.
5)Doğubayazıt cezaevine alınan gıdaların kalitesi konusunda cezaevi idaresi daha dikkatli olmalı, gerekli kontroller yapılarak sorunun giderilmesi yönünde gereken tedbirler alınmalıdır.
6)Doğubayazıt Ceza İnfaz Kurumunda eksik olan psikolog ve sosyal hizmet kadrosunun açılarak atama yapılmasında fayda mütalaa edilmektedir.
7)Ağrı ve Doğubayazıt cezaevlerindeki bazı mahpusların, kurumlarda Farsça bilen personel olmamasından kaynaklı mektup gönderme ve alma hakları kısıtlanmakta olup konunun Bakanlıkça incelenerek gereken tercüme hizmetlerinin karşılanması gerekmektedir.
8)Adalet Bakanlığı tarafından, telefon ile haberleşme süresinin artırılmasına yönelik bir mevzuat değişikliğine gidilmesinin olumlu sonuçları olacağı mütalaa edilmektedir. Yine, Iğdır B Tipi Ceza İnfaz Kurumunda mevzuatta yer alan telefon ile haberleşme hakkının yurt dışı taleplerini de karşılayacak şekilde uygulanması gerekmektedir.
9)Iğdır Ceza İnfaz Kurumu idaresinin heyetimize ilettiği personel açığı giderilmelidir.
10İnceleme konusu her üç ceza infaz kurumunda personel kaynaklı bir insan hakkı ihlalinin olmaması sevindiricidir.
11)Ceza infaz kurumlarında zor çalışma şartlarının gereği olarak ve nitelikli personel istihdamını artıracağı düşüncesiyle personel özlük haklarında yapılacak iyileştirmeler Komisyonumuzca memnuniyetle karşılanacaktır.
12)Adalet Bakanlığı tarafından, yeni inşa edilen ceza infaz kurumlarının planları kapsamlı olarak yapılmalı, maliyet analizleri uzun vadeli olarak hesaplanmalı; binaların konumu ile ısınma ve altyapı hususlarına dikkat edilerek bu konularda yeni sorunlar çıkmamasına özen gösterilmelidir.
13)Ceza infaz sisteminin etkinliği üzerinde durularak ceza infaz kurumlarının hedeflenen başarıya ulaşıp ulaşmadığı konusunda akademik araştırmalardan faydalanılmalı ve gerektiğinde yeni politika alanları belirlenmelidir.