ANAYASA DEĞİŞİKLİK PAKETİ AÇIKLANDI
T24- Anayasa değişikliğine ilişkin teklif taslağı, yürürlük maddesi hariç 22 maddeden oluşuyor. Üç adet geçici madde ile birlikte taslaktaki toplam madde sayısı 26'ya ulaşıyor. Taslakta, Anayasa'nın 10, 20, 23, 41, 53, 69, 74, 84, 94, 125, 128, 129, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 156 ve 159. maddelerinde değişiklik yapılması teklif ediliyor.
Kabul edilmesi halinde değişikliklerin yayımı tarihinde yürürlüğe girmesi ve halkoylamasına sunulması durumunda bütün düzenlemelerin paket halinde oylanması öngörülüyor.
ANAYASA DEĞİŞİKLİK PAKETİNİN TAM METNİKARŞILAŞTIRMALI TABLO
En çok tartışılan maddeler
Teklif taslağında, öngörülen düzenlemeler şöyle:
YAŞLI, ÇOCUK VE ENGELLİ İÇİN POZİTİF AYRIMCILIKMadde (1): Anayasa'nın ''kanun önünde eşitlik'' başlıklı 10. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Maddenin, ''kadınlar ve erkekler eşit hakları sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür'' şeklindeki 2. maddesine ''bu maksatla alınacak tedbirler, eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar ve engelliler, gibi özel süratle korunması gerekenler için alınacak tedbirler, eşitlik ilkesine aykırı sayılamaz'' hükümleri ekleniyor.
ÖZEL HAYATIN GİZLİLİĞİMadde (2): Anayasanın, ''özel hayatın gizliliği'' başlıklı 20. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Maddeye, ''Herkes kendisi ile ilgili kişisel verilerin korunmasına isteme hakkına sahiptir. Bu hak, kişinin kendisi ile ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızası ile işlenebilir'' hükmü ekleniyor.
YURTDIŞINA ÇIKIŞA YASAK İÇİN MAHKEME KARARI ARANACAKMadde (3): Anayasa'nın ''seyahat hürriyeti'' başlıklı 23. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Buna göre, ''vatandaşın yurtdışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle ve hakim kararına bağlı olarak sınırlandırabilecek.'' Bu düzenlemeyle, vergi borcu gibi gerekçelerle yurtdışına çıkış yasağı uygulamasına son verilmesi amaçlanıyor.ÇOCUKLARA KORUMAMadde (4): Anayasa'nın ''Ailenin korunması'' başlıklı 41. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Maddenin başlığı, ''ailenin korunması ve çocuk hakları'' şeklinde değiştiriliyor, maddeye, çocukların korunması konusunda hükümler ekleniyor.
Maddeye eklenen hüküm şöyle: ''Her çocuk, yeterli himaye ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça ana ve babası ile kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir. Devlet, çocuk istismarı, cinsellik ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alır.''
MEMURA 'GREVSİZ' TOPLU SÖZLEŞME HAKKIMadde (5): Anayasanın, ''toplu iş sözleşmesi hakkı'' başlığını taşıyan 53. maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre, memurlara ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı tanınıyor.
PARTİLERİN MALİ DENETİMİNİ SAYIŞTAY YAPACAKMadde (6): Anayasa'nın, ''siyasi partilerin uyacakları esaslar'' başlıklı 69. maddesi değiştiriliyor. Buna göre, bugüne kadar Anayasa Mahkemesi'nce yapılan siyasi partilerin mali denetimi Sayıştay tarafından yapılacak. PARTİ KAPATMA DAVALARI TBMM'DEN İZİN ÇIKARSA AÇILABİLECEK
Siyasi partiler hakkında kapatma davası, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı'nın talebi üzerine, TBMM'de grubu bulunan her siyasi partinin 5'er üye ile temsil edildiği ve Meclis Başkanı'nın Başkanılığı’nda oluşturulacak komisyonun üye tam sayısının üçte 2 çoğunluğu ve gizli oyla vereceği izin üzerine açılacak dava sonucunda Anayasa Mahkemesi’nce karar bağlanacak.
Komisyonun bu kararı, yargı denetimi dışında olacak. Reddedilen izin başvurusunda ileri sürülen sebepler, hiç bir şekilde yeni bir başvuruya konu olamayacak.
Siyasi parti gruplarında ve TBMM'de izin konusunda görüşme yapılamayacak ve karar alınamayacak.
Partilerin kapatılma davasında Hazine yardımında yoksun bırakılma, bağlı olduğu kapatma davasının ve kararın usulüne tabi olup tek başına dava konusu yapılamayacak.
Kapatma davasında, partililere verilen ''siyasetten men edilme'' süresi 5 yıldan 3 yıla indiriliyor. KAPATILAN PARTİDE MİLLETVEKİLLİĞİ DÜŞMEYECEKMadde (8): Anayasa'nın ''milletvekilliğinin düşmesi'' başlıklı 84. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Buna göre, partinin temelli kapatılmasına beyan ve eylemleri ile sebep olduğu Anayasa Mahkemesinin kararında belirtilen milletvekilinin milletvekilliğinin, kararın, Resmi Gazete'de yayımlandığı tarihte sona ermesini öngören hükmü, yürürlükten kaldırılıyor.
Böylece parti kapatma davalarında, milletvekilliğinin düşürülmesi kararı verilemeyecek.
OMBUDSMANLIK DÜZENLEMESİ
Madde (7): Anayasa'nın ''dilekçe hakkı'' başlıklı maddesinde değişiklik yapılıyor.
Maddenin başlığı, ''dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı'' olarak yeniden düzenleniyor.
Maddeye eklenen hükümlerle herkese bilgi edinme ve ''kamu denetçisi''ne başvurma hakkı tanınıyor.
TBMM Başkanlığı'na bağlı olarak kurulması öngörülen ''Kamu Denetçiliği Kurumu'', idarenin işleyişi ile ilgili şikayetleri inceleyecek. Kamu başdenetçisi, TBMM tarafından gizli oyla ve 4 yıl için seçilecek.
Madde (9): Anayasa'nın, TBMM'nin Başkanlık Divanı'nın oluşumunu düzenleyen 94. maddesinde değişiklik yapılıyor. Seçim süresinin 5 yıldan 4 yıla indirilmesi nedeniyle Başkanlık Divanının 2. dönem görev süresi konusunda düzenleme yapılıyor. Buna göre, Başkanlık Divanı 2. devre, dönemin sonuna kadar görev yapacak. Mevcut düzenlemede, Başkanlık Divanının 3 yıl için görev yapması öngörülüyor.
YAŞ KARARLARINA YARGI DENETİMİMadde (10): Anayasa'nın, ''Yargı Yolu'' başlıklı 125. maddesininde değişiklik yapılıyor. Yüksek Askeri Şûra kararlarına yargı denetimi getiriliyor. Yargı, bu yetkiyi, idari eylem ve işlemin hukuka uygunluğunun denetimiyle sınırlı kullanacak, yerindelik denetimi yapamayacak. Bu düzenleme kabul edilirse, YAŞ kararıyla ordudan atılan personel yargıya başvurabilecek.
Madde (11): Anayasa'nın devlette memur çalıştırılmasına ilişkin hükümler içeren 128. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Maddeye, memurlara tanınacak olan ''toplu sözleşme hakkı'' yansıtılıyor. MEMURLARA KINAMA VE UYARMA CEZASINA DA YARGI DENETİMİMadde (12): Anayasa'nın, memurların disiplin kovuşturması konusunda hükümler getiren 129. maddesinde değişiklik yapılıyor. Uyarma ve kınama cezaları da yargı denetimine açılıyor.
ADALET MÜFETTİŞLERİ DENETİMİNE SINIRMadde (13): Anayasa'nın ''Hâkimler ve Savcıların Denetimi'' başlıklı 144. maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre, adalet müfettişleri, sadece savcıları ve adalet hizmetlerini idari görevleri yönünden soruşturabilecek.
ASKERE SİVİL YARGIMadde (14): Anayasa'nın, ''Askeri Yargı'' başlıklı 145. maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre, askeri mahkemeler, asker kişilerin sadece askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri askeri suçlulara ait davalara bakmakla görevli olacak. Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar, her durumda adliye mahkemelerinde görülecek. Siviller savaş hali dışında askeri yargıda yargılanamayacak. ANAYASA MAHKEMESİ'NİN YAPISI DEĞİŞİYORMadde (15): Anayasa Mahkemesi'nin kuruluşunu düzenleyen 146. maddede değişiklik yapılıyor. Buna göre, halen 11 asıl 4 yedek üyeden oluşan Anayasa Mahkemesi, 19 asıl üyeden oluşacak.
TBMM, 2 üyeyi Sayıştay Genel Kurulunun gösterdiği 3'er aday arasından, 1 üyeyi Baro başkanlarının avukatlar arasında göstereceği 3 aday arasından gizli oylamayla seçecek. Cumhurbaşkanı 3 üyeyi Yargıtay, 2 üyeyi Danıştay, 1 üyeyi Askeri Yüksek İdare Mahkemesi'nce gösterilecek 3'er aday içinden, 3 üyeyi de YÖK'ün kendi üyesi olmayan Yüksek Öğretim Kurumları öğretim üyeleri arasından göstereceği 3'er aday içinden seçecek. Cumhurbaşkanı 7 üyeyi direkt olarak atayacak. Cumhurbaşkanı, 5 üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar veya Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından, 2 üyeyi ise yüksek öğrenim görmüş, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları arasından seçecek. Anayasa Mahkemesi 3 daireden oluşacak. ANAYASA MAHKEMESİ ÜYELERİNE 12 YIL SINIRI
Madde (16): Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev sürelerini düzenleyen 147. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Mevcut düzenlemeye göre atandıktan sonra 65 olan yaş haddini doldurarak emekli olana kadar görev yapan Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresine limit getiriliyor. Üyeler, 12 yıl için seçilecek. Bir kişi 2 defa üyeliğe seçilemeyecek. Bir kişi, 12 yıldan önce yaş sınırını doldurursa emekliye ayrılacak. ANAYASA MAHKEMESİ'NE KİŞİSEL BAŞVURU HAKKI
Madde (17): Anayasa Mahkemesi'nin görev ve yetkilerini düzenleyen 148. maddesinde değişiklik yapılarak, kişisel başvuru hakkı tanınıyor. Buna göre, kişiler, ''Anayasa şikâyeti'' başvurusunda bulunabilecek. Herkes, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki anayasal hak ve özgürlüklerden birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla ve kanun yollarının tüketilmiş olması şartıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilecek. Anayasa şikayetinde kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamayacak.
Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilecek. Genel kurulun yeniden inceleme sonucu verdiği kararlar kesin olacak. ANAYASA MAHKEMESİ ÜÇ DAİREYE AYRILACAK
Madde (18): Anayasa Mahkemesi'nin çalışma ve yargılama usulünü düzenleyen 149. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Buna göre, Anayasa Mahkemesi, üç daire ve Genel Kurul halinde çalışacak. Daireler, daire başkanının başkanlığında dört üyenin katılımıyla toplanacak. Genel Kurul ise Mahkeme Başkanının başkanlığında en az 14 üye ile toplantı yapabilecek. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara Yüce Divan sıfatıyla Genel Kurul bakacak.
Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için üye tamsayısının üçte ikisinin oyu aranacak. Anayasa şikâyeti başvuruları, gerekirse duruşmalı yapılabilecek.
Madde (19): Anayasa'nın, Askeri Yargıtay'a ilişkin düzenleme içeren 156. maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre, Askeri Yargıtay üyelerinin disiplin ve özlük işlerinde askerlik hizmetinin gereklerine bakılmayacak. Bunun için hâkimlik teminatı esasları dikkate alınacak.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU'NDA KÖKLÜ DEĞİŞİMMadde (20): Anayasa'nın Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun yapısını düzenleyen 159. maddesinde değişiklik yapılıyor. Bu kapsamda, HSYK'nın halen 7 olan asıl üye sayısı 21'e, 5 olan yedek üye sayısı ise 10'a çıkarılıyor.
HSYK, 3 daire halinde çalışacak. Kurulun Başkanı, Adalet Bakanı olmaya devam edecek. Adalet Bakanlığı Müsteşarının Kurulda yer alması sürecek. Kurulun, dört asıl üyesi, yüksek öğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri, üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanı'nca, bir asıl ve bir yedek üyesi Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından Anayasa Mahkemesi'nce, üç asıl ve iki yedek üyesi Yargıtay üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulu'nca, bir asıl ve bir yedek üyesi Danıştay üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulu'nca, yedi asıl ve dört yedek üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adli yargı hâkim ve savcıları arasından adli yargı hâkim ve savcılarınca, üç asıl ve iki yedek üyesi idari yargı hâkim ve savcıları arasından idari yargı hâkim ve savcılarınca, dört yıl için seçilecek. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilecek.
Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin kararlarına itiraz yolu getiriliyor. Kurulun diğer kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamayacak.
DARBECİLERİ VE 12 EYLÜL DÜZENLEMELERİNİ KORUYAN GEÇİCİ 15. MADDE KALKIYORMadde (21): Anayasa'nın, 12 Eylül yöneticilerinin yargılanmasını önleyen geçici 15. maddesi, yürürlükten kaldırılıyor.
ÜÇ GEÇİCİ MADDEMadde (22): Anayasa'ya 3 geçici madde ekleniyor.
Buna göre, teklifle Anayasa Mahkemesi'nin görevlerinde yapılan değişiklikler, mevcut davalarda da uygulanacak. Anayasa Mahkemesinin mevcut yedek üyeleri, asıl üye sıfatını kazanacak.
Anayasa Mahkemesi'nin kalan üyeleri ile HSYK üyelerinin seçimine ilişkin düzenleme de yapılıyor.
Yürürlük Maddesi: Buna göre, teklif, yasalaşması halinde yürürlüğe girecek. Halk oyuna sunulması halinde ise tümüyle oylanacak.
CEMİL ÇİÇEK: HALK İRADESİ İÇİNBaşbakan Yardımcısı Cemil Çiçek, paketin açıklanmasından önce Anayasa değişikliği konusunda uzlaşma arayışında samimi olduklarını söyledi. Değişikliğin içeriğini "halk iradesi" gibi genel bir gerekçeyle açıklayan Çiçek, Adalet Bakanı Sadullah Ergin ve AKP Grup Başkanvekili Bekir Bozdağ ile basının karşısına çıkarken ''milletvekili sıfatlarıyla basın toplantısını yaptıklarını'' vurguladı. Anayasa değişikliğinin hükümet konusu olmadığını anlatan Çiçek, bunu yapacak olan tek mercinin TBMM olduğuna işaret etti. 1982 Anayasası'nın yürürlüğe girdikten sonra dünyanın en çok tartışılan anayasası olduğunu belirten Çiçek, ''Yeni bir Anayasa'ya ihtiyaç olduğu kesindir'' dedi. Anayasa değişikliği konusunda hep uzlaşma arayışı içinde olduklarını, halen de bu arayışın sürdüğünü ifade eden Çiçek, ''Komisyon aşamasında da tekliflere açık olacağız. Uzlaşma arayışında samimiyiz'' diye konuştu. Mevcut Anayasa'nın Türkiye'ye yetmediğini, dar geldiğini, Anayasa değişikliğinin AB süreci açısından da gerekli olduğunu belirten Çiçek, değişikliği kendi iktidarlarını güçlendirmek için değil, iyi işleyen bir demokrasi için istediklerini bildirdi. Çiçek, Türkiye'nin 21. yüzyıla böyle bir anayasa ile karşılamasının doğru olmadığını ifade ederek, "Bugünkü Meclis'in Anayasa yapamayacağı görüşünü paylaşmadıklarını'' da vurguladı. Çiçek, ''Bu, meclis yetkilidir'' dedi.