Ankara'da yetki tartışmasına yol açan belediye şirketleri hangileri?

Ayşe SayınBBC Türkçe, Ankara

31 Mart yerel seçimlerinde 25 yıl sonra CHP'ye geçen Ankara Büyükşehir Belediyesi'nde, yeni başkan Mansur Yavaş ile büyükşehir belediye meclisinde çoğunluğu elinde bulunduran AKP ve MHP'li üyeler arasındaki ilk tartışma, belediye şirketleri konusunda yaşandı.

AKP ve MHP'li belediye Meclis üyeleri, Mansur Yavaş'ın "zarar ettikleri" gerekçesiyle birçoğunu tasfiye edeceğini açıkladığı 15 belediye şirketinin yönetim kurullarını atama dahil, kontrolünün belediye meclisine verilmesi için önerge vermesi tartışmanın fitilini ateşledi Yavaş'ın bu önergeyi reddetmesi ile başlayan tartışmanın, bir uzlaşmaya gidilememesi halinde, yargıya taşınması da gündemde.

Belediye şirketlerini cazip kılan ne?

Büyükşehir belediye şirketlerinin statüsü, 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Yasası'nın 26. maddesinde düzenleniyor:

"Büyükşehir belediyesi kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabilir. Genel sekreter ile belediye ve bağlı kuruluşlarında yöneticilik sıfatını haiz personel bu şirketlerin yönetim ve denetim kurullarında görev alabilirler. Büyükşehir belediyesi, kendine ait büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir; ya da bu yerlerin belediye veya bağlı kuruluşlarının yüzde 50'sinden fazlasına ortak olduğu şirketler ile bu şirketlerin yüzde 50'sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilir."

Belediye şirketlerini cazip kılan nedenlerin başında ise özel hukuk hükümlerine tabii olması, bir anlamda özerk olması nedeniyle, personel istihdamı, kaynak aktarımı, ihaleler gibi konularda "esnek" ve hareket kabiliyeti olabilmesi.

Belediyelerin, personel istihdamı birçok bürokratik prosedüre bağlı olması ve sınırlı sayıda istihdam alanı yaratabilmeleri nedeniyle şirketler aynı zamanda, iktidarı ele geçirenlerin "kadrolaşma alanı" olarak da görülüyor.

Ayrıca, büyükşehir belediyesi yaptığı ihalelerde, Devlet ihale Yasası hükümlerine tabiiyken, birçok ihalede belediye şirketler için böyle bir zorunluluk bulunmuyor.

Yetki tartışması neden kaynaklandı?

Belediye Meclisi'nin ilk toplantısında AKP ve MHP'li üyeler, belediye şirketlerine atama dahil, denetim ve kontrol yetkisinin belediye meclisine verilmesini talep etti. AKP'nin grup başkanlığını üstlenen Mümin Altunışık, Yavaş'ın seçim öncesinde belediyeyi şeffaf, adil, birlikte yönetecekleri vaatlerini anımsatıp, önergeyle "belediye şirketlerinin şeffaf ve adil yönetilmesini sağlamayı" amaçladıkları açıkladı.

AKP grubu, tasfiye edilecek şirketlerdeki personeli korumak için de böyle bir yetkiyi meclis olarak istediklerini ifade etti.

Mansur Yavaş ise belediye meclisindeki muhalefet partileri AKP ve MHP'nin verdiği önergeyi, yetkilerine müdahale olarak nitelendirip, "Hiçbir zaman yasama yürütmesin iradesine el koyamaz" sözleriyle reddedip işleme koymadı.

Yavaş yaptığı açıklamada, isim vermeden önceki başkan Melih Gökçek'in bu yetkiyi 25 yıl boyunca kullandığını vurguladı:

"25 yıldır Belediye Başkanınca kullanılan yetkiyi şimdi Belediye Meclisi'ne almak istediler reddettim. Tümü zarar eden şirketlerdeki yönetim kurullarının göreve devam etmesini istemek hangi ihtiyacın sonucudur? Ankaralının şahsıma verdiği yetkiyi hakkıyla kullanmaya devam edeceğim."

Yavaş, belediye işçilerinin ise işten çıkarılmayacakları ifade etti.

Hangi şirketler ne zaman tasfiye edilecek?

Belediyeye ait 15 şirketin hangilerinin tasfiye edileceği henüz belli değil. BBC Türkçe'ye bilgi veren CHP'li Belediye Meclis Üyesi Avukat Haydar Demir, özel hukuk hükümlerine göre kurulan bu şirketlerin şu andaki sermaye büyüklüğü, kar-zarar durumunun ne olduğu konusunda, önceki dönemde de görev yapmasına karşın kendilerine hiçbir zaman bilgi verilmediğine işaret ediyor.

Demir, belediye şirketlerinin yeni yönetimlerinin belli olmasından sonra, hesaplarının inceleneceğini belirtirken, kar-zarar dengesi, kimlerle iş yapıldığını ortaya çıkmasının ardından, tasfiyelerin gündeme gelebileceğini belirtiyor.

Demir, çalışanların işten çıkarılması gibi bir durumun olmayacağını, kapatılmayan şirketler ya da diğer belediye kuruluşlarında istihdam edileceğini belirtiyor.

Şirketleri ne zaman kuruldu?

Yavaş'ı ilk Belediye Meclis toplantısında AKP ve MHP'li üyelerle karşı karşıya getiren belediye şirketleri, turizm-eğlence sektöründen, toplu konuta, reklam işlerinden, yol çizgisi boyası üretimine, ambalajlı su sektöründen, asfalt üretiminden, unlu mamul üretimine kadar birçok alanda faaliyet gösteriyor.

Belediye şirketleri ilk olarak 1986'da dönemin ANAP'lı belediye başkanı Mehmet Altınsoy döneminde kuruldu, daha sonra 1989'da belediye başkanı seçilen CHP'li Murat Karayalçın döneminde buna yenileri eklendi.

Melih Gökçek yönetimi döneminde de şirketlerin sayısı 15'e yükseldi.

Belediye şirketlerinin ortaklık yapısı ve faaliyet alanları ne?

Ankara Büyükşehir Belediyesi'nin internet sitesinde yer alan bilgiye göre halen faaliyet gösteren 15 şirketin isimleri, faaliyet alanları ve ortaklık yapıları şöyle:

ANFA Ankara Altınpark İşletmeleri Limited Şirketi

1991 yılında Murat Karayalçın'ın başkanlığı döneminde kurulan şirkette yine bir belediye şirketi olan BELKO A.Ş. yüzde 93, Ankara Halk Ekmek ve Un Fabrikası A.Ş yüzde 7 hisseye sahip. Fuar ve kongre organizasyonları alanında faaliyet gösteriyor.

ANFA Güvenlik

Hisselerinin yüzde 99'u diğer belediye şirketi ANFA'ya ait. 1992'de özel güvenlik hizmeti sunmaya başladı ve 2005'te şirketleşti. Faaliyet alanı, özel güvenlik (şirketlere zırhlı araç sağlama , değerli eşyaların toplanması dağıtımı, koruma ve devriye), araç park kontrol, koruma köpeği eğitimi, parmak izi tespiti dahil, çok sayıda güvenlik hizmeti olarak sıralanıyor.

ANKET (Ankara Kültür Etkinlikleri ) A.Ş

2000 yılında kurulan şirkette büyükşehir, 96 ilçe çoğunluk hissesine sahip. Geri kalan hisseler ise yine belediye şirketleri olan PORTAŞ A.Ş. ve BELKO A.Ş'ye ait, Halk Ekmek'e ait. Şirketin faaliyet alanı olarak her türlü kültür sanat, reklam ve tanıtım hizmetleri yapmanın yanı sıra, 23.03.2018 tarihli belediye meclis kararıyla hafriyat döküm sahası işletmesi de bu şirkete verilmiş.

BELKA A.Ş

Şirkette, büyükşehir belediyesine bağlı Ankara Su Kanalizasyon İdaresi (ASKİ) yüzde 99,9 hisseye sahip, diğer belediye şirketlerinin hisse oranı ise sembolik düzeyde. Ankara'daki yol, asfalt, hafriyat, altyapı çalışmalarında kanal, ızgara, yağmur suyu hatlarının bakımı, onarımı ve benzeri işleri alanında faaliyet gösteriyor.

BELKO A.Ş

1986 yılında kurulan şirket, yüzde 99,6 hisseyle büyükşehir iştiraki. Kurulduğu yıllarda Ankara'da doğalgaz kullanılmadığı ve yerli kömür hava kirliliğine dene olduğu için, kömür ithalatı yapmak ve dağıtmak için kurulmuştu. Ankara'da doğalgaz kullanılmaya başladıktan sonra, perakende kömür satışını durdurdu sadece belediyenin ihtiyaç sahibi ailelere verdiği kömür dağıtımı görevini üstleniyor. Kömür dağıtım faaliyeti alanı daralınca farklı alanlara yöneldi. Şirket 2013'ten bu Belkoair adı altında, havaalanından şehir merkezi ve şehirlerarası terminale otobüs taşımacılığı hizmeti sunuyor.

BELPLAS A.Ş

1989'dan bu yana şirket hisselerinin yüzde 99,7'si BELKO'ya ait. Geri kalan hisseler ise BelPa, BelKa ve Halk Ekmek'e ait. Yol çizgisi boyası üretiyor. Ayrıca ilaçlama işini de yapıyor.

BELPA

BELKO iştiraki olan Belpa da 1989'da, belediyenin kurduğu Buz Paten Sarayı'nın işletmesini üstlendi. Şu andaki faaliyetleri arasında engelliler ve rehabilitasyon, yaşlılara hizmet, camii temizlik, ambulans, cenaze işleri, evcil hayvan bakımevi, parkı işletmesi var.

BELTEMA

Hisselerinin yüzde 99,8 ANFA'ya ait. Geri kalan hissedarları ise Anfa Güvenlik ve BELKO. Faaliyet alanları ise turizm ve eğlence. Şirket, Melih Gökçek yönetimi döneminde kuruldu.

BELTAŞ

Hisselerinin yüzde 99'u büyükşehir belediyesine ait. Şirket, trafik işaretleme, yönlendirme, otopark işletmeciliği alanlarında faaliyet gösteriyor.

ANKARA HALK EKMEK A.Ş

Yüzde 97 hissesi Büyükşehir Bedeiyesine yüzde 2,5 hisse Genel-İş Sendikası'na geri kalan hisseleri de Ankara Bakkallar Bayiler Derneği ile belediye şirketleri Portaş ve Belko'ya ait.

Başkentlilere ucuz ekmek sağlamak için 1994'te kuruldu. Ekmeğin yanısıra farklı unlu mamul üretimi gerçekleştiriyor.

TOBAŞ

2004 yılında, belediye ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Toplu Konut İdaresi (TOKİ) iştiraki olarak kuruldu. Faaliyet alanı olarak TOKİ ile birlikte kentsel dönüşüm kapsamında toplu konut üretimi, peyzaj, yol, tünel, viyadük, rekreasyon alanı uygulamaları alanlarında faaliyet gösteriyor.

BUGSAŞ

1990'da Belediyeye bağlı Elektrik, Gaz ve Otobüs Dairesi Başkanlığı (EGO) ile ASKİ iştiraki olarak kuruldu. Doğalgaz alyapı dönüşüm sistemi olan faaliyet alanı, Ankara'da raylı ulaşım sistemine geçilmesi ile genişledi. Halen Ankara hafif raylı sistem olan Ankaray ile Ankara metrosunu işletiyor.

METROPOL İMAR A.Ş

1986'da Yüzde 99,3 oranında belediye iştiraki olarak kuruldu. Ankara'nın metropol ilçeleri olan Çankaya, Altındağ, Keçiören, Mamak, Sincan, Yenimahalle, Etimesgut ve Gölbaşı belediyelerinin ise hisse oranları sembolik toplu konut, inşaat, spor organizasyonları ve köprü kavşak düzenlemeleri alanlarında faaliyet gösteriyor.

PORTAŞ

Yüzde 99 hisseli belediye iştiraki olan şirket de düşük maliyetli toplu konut projeleri ve arsa temini alanlarında faaliyet gösteriyor.

SEĞMEN SU

Yüzde 100 hissesi BELKA A.Ş.'ye ait. Ambalajlı su sektöründe faaliyet gösteriyor.