Avrupa'da Adalet Bakanı'na bağlı HSYK var mı?

Hükümetin Ha­kim­ler ve Sav­cı­lar Yük­sek Ku­ru­lu­’nu (HSYK) Adalet Bakanı’na bağlayan düzenlemeye örnek gösterdiği Avrupa'daki birçok ülkede, kurul üyelerinin çoğu yargı mensuplarından oluşuyor. 

Bugün gazetesinden Metin Arslan'ın haberine göre, AKP­’nin HSYK'yı Ada­let Ba­ka­nı­’na bağ­la­yan tek­li­fi son­ra­sı Av­ru­pa­’da­ki ör­nek­ler gün­de­me gel­di. Av­ru­pa Bir­li­ği­’n­de Tür­ki­ye gi­bi kar­ma ya­pı­lı HSYK’­lar­da, ku­rul üye­le­ri­nin ço­ğun­lu­ğu yar­gı men­sup­la­rın­dan olu­şu­yor.

Yar­gı kö­ken­li üye­le­rin doğ­ru­dan ken­di mes­lek­taş­la­rın­ca se­çil­di­ği Avrupa'daki HSYK örneklerinde, ya­sa­ma or­ga­nı da et­ki­li. An­cak yasama sadece, yar­gıç ve sav­cı ol­ma­yan üye­le­rin atan­ma­sın­da rol alıyor. Av­ru­pa ör­nek­le­rin­de, Ku­rul üye­le­ri­ni yü­rüt­me­nin kon­tro­lü­ne ve­ren bir ör­nek ise yok.

Üyelerin çoğu yargı mensubu

Akademisyen Bu­rak Çe­li­k’­in 2012 Yunus Nadi Sosyal Bilimler Araştırması Ödülü'ne layık görülen “HSYK: Ya­pı­sal Açı­dan Kar­şı­laş­tır­ma­lı İn­ce­le­me­”  ko­nu­lu dok­to­ra te­zin­de 2010 Ana­ya­sa re­fe­ran­du­mu­nun ar­dın­dan ya­pı­sı de­ği­şen HSYK ile Av­ru­pa­’da­ki ku­rul­la­rın ya­pı­sı kar­şı­laş­tı­rı­lı­yor. Çalışmada Av­ru­pa Bir­li­ği ül­ke­le­rin­de­ki HSYK’­la­rın olu­şu­muy­la il­gi­li şu ay­rın­tı­lar yer alı­yor:

“Av­ru­pa­’da­ki HSYK ti­pi ku­rul­la­rın ço­ğu yar­gı men­sup­la­rın­dan olu­şu­yor. Yar­gı kö­ken­li üye­ler doğ­ru­dan ken­di mes­lek­taş­la­rın­ca se­çi­li­yor. Bu şe­kil­de yar­gı ba­ğım­sız­lı­ğı ko­nu­sun­da ile­ri dü­zey­de gü­ven­ce sağ­la­nı­yor. Ku­rul­la­rın olu­şu­mun­da ya­sa­ma or­ga­nı da et­ki­li. An­cak, yar­gıç ve sav­cı ol­ma­yan üye­le­rin atan­ma­sın­da ya­sa­ma­nın rol al­ma­sı ge­rek­ti­ği vur­gu­lan­mak­ta, se­çi­min de ni­te­lik­li ço­ğun­luk ku­ra­lı­na uy­gun bi­çim­de ya­pıl­ma­sı ge­rek­ti­ği be­nim­se­ni­yor.”

Av­ru­pa ül­ke­le­rin­de­ki HSYK’­la­rın ya­pı­sı ise şöy­le:

Belçika

44 üye­li Ada­let Yük­sek Ku­ru­lu­’nun 22 üye­si yar­gıç ve sav­cı­lar ara­sın­dan yar­gı ta­ra­fın­dan, 22 üye­si ise avu­kat, pro­fe­sör ve hu­kuk, ik­ti­sat, top­lum ya da bi­lim ala­nın­da ça­lı­şan uz­man­lar ara­sın­dan ya­sa­ma or­ga­nın­ca se­çi­li­yor. Türkiye'­de­ki gi­bi do­ğal üye bu­lun­mu­yor. Ku­ru­l’­un 44 üye­sin­den 22’si­ni yar­gı or­gan­la­rı be­lir­li­yor.

Bulgaristan 

Yar­gı Yük­sek Ku­ru­lu­’nun 26 üye­si bu­lu­nu­yor. 11 üye yar­gıç, sav­cı ve sor­gu sav­cı­la­rı ara­sın­dan yar­gı ta­ra­fın­dan, 11 üye ise hu­kuk pro­fe­sö­rü, avu­kat ve di­ğer hu­kuk­çu­lar ara­sın­dan ya­sa­ma or­ga­nın­ca se­çi­li­yor. Kurul'da do­ğal üye ola­rak, Yar­gı­tay Baş­ka­nı, Yük­sek İda­re Mah­ke­me­si Baş­ka­nı ve Ge­nel Sav­cı yer alı­yor. Ada­let Ba­ka­nı top­lan­tı­la­ra ka­tı­lı­yor, oy hak­kı bu­lun­mu­yor. Üye­le­ri­nin ço­ğun­lu­ğu ha­kim ve sav­cı­lar­dan olu­şan Ku­ru­l’­un ço­ğun­luk üye­le­ri­ni (14) de yar­gı be­lir­li­yor.

Fransa

Tür­ki­ye HSYK’­sı­nın en çok ben­ze­di­ği Fran­sız Yar­gıç­lar ve Sav­cı­lar Yük­sek Ku­ru­lu­’nun 22 üye­si bu­lu­nu­yor. 22 üye­li Ku­ru­l’­un 15 üye­si yar­gı ta­ra­fın­dan be­lir­le­ni­yor. 13 üye ha­kim ve sav­cı­lar ara­sın­dan yar­gı ta­ra­fın­dan se­çi­li­yor. Yar­gı­tay Baş­ka­nı ve Yar­gı­tay Baş­sav­cı­sı­’nın do­ğal üye ol­du­ğu Ku­ru­l’­da, bir üye Da­nış­tay ta­ra­fın­dan, 2’şer üye Cum­hur­baş­ka­nı ve Ya­sa­ma Mec­li­si Baş­ka­nı ta­ra­fın­dan, 1 üye ise avu­kat­lar ara­sın­dan se­çi­li­yor.

İspanya 

21 üye­li Yar­gı Er­ki Ge­nel Ku­ru­lu­’nun 13 üye­si yar­gıç­lar ara­sın­dan se­çi­li­yor. 12 üye yar­gı ta­ra­fın­dan aday gös­te­ri­len üç ka­tı ka­dar isim ara­sın­dan ya­sa­ma ta­ra­fın­dan öne­ri­lip Kral ta­ra­fın­dan ata­nı­yor. 8 üye avu­kat ve di­ğer hu­kuk­çu­lar ara­sın­dan ya­sa­ma ta­ra­fın­dan öne­ri­lip Kral ta­ra­fın­dan ata­nı­yor. Bir Yük­sek Mah­ke­me Baş­ka­nı ise Yar­gı Er­ki Ge­nel Ku­ru­lu­’nun ilk top­lan­tı­sın­da kurul ta­ra­fın­dan öne­ri­lip yi­ne Kral ta­ra­fın­dan ata­nı­yor.

İtalya 

27 üye­li Yar­gıç­lar ve Sav­cı­lar Yük­sek Ku­ru­lu­’nun 18 üye­si ha­kim ve sav­cı­lar­dan olu­şu­yor. 16 üye yar­gıç ve sav­cı­lar ara­sın­dan yar­gı ta­ra­fın­dan se­çi­li­yor. 6 üye avu­kat ve üni­ver­si­te pro­fe­sör­le­ri ara­sın­dan ya­sa­ma or­ga­nın­ca ata­nı­yor. Cum­hur­baş­ka­nı, Yar­gı­tay Baş­ka­nı ve Yar­gı­tay Baş­sav­cı­sı do­ğal üye ola­rak yer alı­yor.

Macaristan 

Ulu­sal Yar­gı Ku­ru­lu­’nun 15 üye­si bu­lu­nu­yor. 9 üye yar­gıç­lar ara­sın­dan yar­gı ta­ra­fın­dan, 2 üye (hu­kuk­çu mil­let­ve­kil­le­ri ara­sın­dan) ise ya­sa­ma or­ga­nı ta­ra­fın­dan se­çi­li­yor. Ada­let Ba­ka­nı, Yük­sek Mah­ke­me Baş­ka­nı, Ül­ke Baş­sav­cı­sı ile Ulu­sal Ba­ro Baş­ka­nı do­ğal üye ola­rak bu­lu­nu­yor. 15 üye­nin 11’i yar­gı ta­ra­fın­dan be­lir­le­ni­yor.

Polonya 

Ulu­sal Ya­rgı Ku­ru­lu­’nun 25 üye­si var. 15 üye yar­gıç­lar ara­sın­dan yar­gı ta­ra­fın­dan, cum­hur­baş­ka­nın­ca ata­nan bir üye, ya­sa­ma or­ga­nı alt ka­na­dın­ca se­çi­len 4 mil­let­ve­ki­li, iki se­na­tör Se­na­to ta­ra­fın­dan se­çi­li­yor. Ada­let Ba­ka­nı, Yük­sek Mah­ke­me Baş­ka­nı, Yük­sek İda­re Mah­ke­me­si Baş­ka­nı do­ğal üye ola­rak yer alı­yor. Ku­ru­l’­un 17 üye­si yar­gıç­lar­dan olu­şu­yor.

Portekiz 

Yargıçlar Yüksek Kurulu’nun 7 üyesi yargıçlar arasından yargı üyeleri tarafından seçiliyor. Cumhurbaşkanı 2 üye, yasama organı ise 7 üye atıyor. Yüksek Adalet Mahkemesi Başkanı doğal üye olarak yer alıyor. 17 üyenin 8’i yargı tarafından belirleniyor.

Romanya

Yargıçlar ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun 19 üyesi bulunuyor. 14 üyesi yargıç ve savcılar arasından seçilip Senato tarafından onaylanıyor. Hukuk alanında uzman 2 kişi yasama tarafından seçiliyor. Adalet Bakanı, Yüksek Temyiz ve Adalet Mahkemesi Başkanı, Yüksek Temyiz ve Adalet Mahkemesi Genel Savcısı doğal üye olarak bulunuyor. Kurul’un 16 üyesi yargı organlarınca belirleniyor.

Slovakya

Cumhuriyet Yargı Kurulu’nun 18 üyesi bulunuyor. Sekiz üyesi yargıçlar arasından yargı organlarınca, üç üye cumhurbaşkanınca, üç üye hükümet, üç üye ise yasama organınca seçiliyor. Yüksek Mahkeme Başkanı doğal üye olarak yer alıyor. 18 üyenin dokuzu yargı üyelerinden oluşuyor.

Slovenya 

Yargı Kurulu’nun 11 üyesi bulunuyor. Altı üye yargıçlar arasından yargı tarafından, 5 üye öğretim üyesi, avukat ve diğer hukukçular arasından cumhurbaşkanının önerisi üzerine yasama organınca seçiliyor. 11 üyenin altısı yargı tarafından belirleniyor.

HSYK bulunmayan ülkeler

Almanya, İngiltere, Avusturya, Çek Cumhuriyeti gibi 10 ülkede HSYK tipi kurul bulunmuyor. Bu ülkelerde, yargı mensuplarının özlük işlerinin yürütülmesinde genellikle danışsal nitelikli atama ve denetim kurulları görev yapıyor. Danimarka, Hollanda, İsveç, İzlanda ve Norveç gibi 8 ülkede ise mahkemeler örgütü/idaresi türü yapı bulunuyor.