Barolar ve TMMOB'a bağlı odalar: AKP, seçim ve yönetim sistemine ilişkin hangi seçenekleri tartışıyor?

Ayşe Sayın

Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP), Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, "Baro ve tabip odaları başta olmak üzere" meslek odalarının yapılarının değiştirilmesine yönelik yaptığı çağrının ardından, barolar ile Türk Mimar Mühendis Odaları Birliği'ne bağlı (TMMOB) odaların seçim sistemi ve statülerinde değişiklik içeren yasa teklifi için çalışmaya başladı.

AKP'nin meslek örgütlerinin "demokratikleşmesi" gerekçesiyle yapmayı düşündüğü değişiklik kapsamında, baro ve odaların seçim sistemlerinin değiştirilmesinin yanı sıra, özellikle TMMOB ve bağlı odaların bazı yetkilerinin sınırlandırılması, bakanlıkların odalar üzerindeki denetim yetkisinin genişletilmesi seçenekleri tartışılıyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Salı günkü partisinin MYK toplantısı öncesinde, Ankara Barosu'nun Diyanet İşleri Başkanı Ali Erbaş ile ilgili açıklamalarına tepki göstererek, "Barolar ve tabip odaları başta olmak üzere" meslek örgütlerinin yapılarının değiştirilmesi yönündeki çağrısının ardından AKP yönetimi, TBMM'de iki çalışma grubu oluşturdu.

AKP Grup Başkanvekili Cahit Özkan'ın koordinasyonunda yürütülmesi kararlaştırılan çalışma kapsamında yapılacak değişikliklerle ilgili bazı sivil toplum platformlarının da görüşleri alındı.

Çarşamba günü ilk kapsamlı çalışma yapılırken, barolarla ilgili Avukatlık Yasası'nda yapılacak değişiklikler, odalarla ilgili de TMMOB Yasası'nda yapılacak değişikliklerle ilgili seçenekler ele alındı.

Salgın nedeniyle TTB kapsam dışı bırakıldı

Edinilen bilgiye göre koronavirüs salgını nedeniyle, hekimler arasında yeni bir tartışma ve gerginlik konusu olmaması için daha önce Erdoğan ve AKP sözcülerinin, geçmişte Suriye'deki savaşla ilgili yaptıkları açıklamalar nedeniyle sert tepki gösterdiği ve son açıklamasında da ismini andığı Türk Tabipleri Birliği ise çalışma kapsamı dışında tutuldu.

TMMOB Yasası'nda hangi değişiklikler öngörülüyor?

AKP'de oda ve baroların seçim sisteminin değiştirilmesinin yanısıra TMMOB ve bağlı odaların yetkilerinin daraltılması, bakanlıkların odalar üzerindeki denetim yetkisinin artırılmasına ilişkin seçenekler üzerinde duruluyor.

BBC Türkçe'nin edindiği bilgiye göre, TMMOB Yasası'nda yapılması düşünülen değişikliklere ilişkin şu seçenekler üzerinde duruluyor:

Birlik amacında değişiklik: Üzerinde çalışılan taslakta, TMMOB'un kuruluş amaçları arasında yer alan, meslek mensuplarının ortak gereksinimlerini karşılamak, kolaylaştırmak, mesleğin gelişmesini sağlamak için, mevcut yasada öngörülen "gerekli gördüğü bütün teşebbüs ve faaliyetlerde bulunması"na ilişkin hükmün değiştirilerek, sadece "amaçları doğrultusunda" faaliyette bulunabileceği hükmünün getirilmesi düşünülüyor.

Odaların onay yetkisine sınırlama: Ayrıca özel sektörde çalışan mimar ve mühendislerin faaliyet göstermeleri için odalardan onay alma zorunluluğunun kaldırılması da gündemde. Bu kapsamda, 2. maddede yer alan "Birlik ve organları, kuruluş amaçları dışında faaliyette bulunamazlar" hükmüne ek olarak, "meslek mensuplarının ürettikleri harita, plan, etüt, proje ve benzer işlerle ilgili olarak vize, onay veya başka adlar altında içerik açısından herhangi bir denetim yapamayacakları, üyelerine herhangi bir mali yükümlülük getiremeyecekleri"ne ilişkin düzenleme düşünülüyor.

Şube ve temsilciliklere yeni kriter: AKP'nin üzerinde çalıştığı taslak metinde, her odanın kendi genel kurul kararı ile belirleyeceği yerlerde şube veya temsilcilik açabileceğine ilişkin hükmün değiştirilerek, üye sayısı kriteri getirilebileceği belirtiliyor. Taslak çalışmaya göre ancak üye sayısı 50 bin ve üzeri olan odalar, bölgesi içinde en az 100 meslek mensubu bulunan merkezlerinde şube açabileceği öngörülüyor.

Seçim sistemi değişikliği: Mevcut yasada, TMMOB Genel Kurulu'nun, iki yılda bir meslekte en az 10 yıl kıdemli olan üyeleri arasından toplam üye sayısının yüzde 2'si oranında ve üç kişiden az, 100 kişiden çok olmamak üzere seçecekleri delegeden oluşacağı hükmü yer alıyor. Üzerinde çalışılan taslakta ise oran yerine genel kurulun 2 bin delegeden oluşması, genel kurulda her odanın mutlaka en az 10 delege ile temsil edilmesi, kalan delegelerin ise odaların üye sayısı oranında dağıtılması; seçimlere grup listelerinin yanı sıra bağımsız adayların da katılabilmesi ve aldıkları oy oranına göre birlik genel kuruluna asil ve yedek delege seçilmesi öngörülüyor.

Oda genel kurulu yapısı değişikliği: Mevcut yasadaki oda genel kurulunun odaya kayıtlı üyelerden oluşacağı hükmünün değiştirilerek, belli bir sayı ile sınırlandırılması düşünülüyor. Üzerinde çalışılan taslakta oda genel kurullarının en fazla 1000 üyeden oluşması seçeneği üzerinde duruluyor.

İhbar ve denetim üzerine denetim yetkisi: TMMOB'un denetimi, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı kaldırıldığı için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'na veriliyor. Bağlı odaların ilgili bakanlıklarca idari ve mali denetimlerinin yapılacağı hükmü korunuyor. Yapılan çalışmaya göre ilgili bakanlığa, yapılacak ihbar veya şikayet başvurusu üzerine TMMOB ve odalar hakkında her türlü kayıt ve belgenin incelenmesi suretiyle denetim yapma yolunun açılması düşünülüyor. Ayrıca oda ve birlik personeli ile üyeleri, talep halinde bakanlık müfettişlerine her türlü defter, kayıt ve bilgilieri ibraz etmek, yazılı bilgi taleplerini karşılamak zorunda olunacak. Oda ve birlik üyeleri ile personelin suç oluşturan fiil ve hareketler nedeniyle kamu görevlisi gibi cezalandırılması seçeneği üzerinde duruluyor.

Altenatif baro da masada

Türkiye Barolar Birliği ve baroların seçim sistemlerine ilişkin değişiklik konusunda da farklı seçenekler üzerinde çalışılıyor. Bu kapsamda baro seçimlerinin blok liste yerine "nisbi temsil sistemi"ne göre yapılması, özellikle baro üyesi sayısının yüksek olduğu İstanbul, Ankara gibi büyük şehirlerde, sendikalarda olduğu gibi birden fazla baro kurulmasına olanak sağlanması, avukatlık yapabilmek için barolara üye olma zorunluluğunun kaldırılmasına kadar bir dizi seçenek üzerinde çalışma yürütülüyor. Ve bu çalışmaların TBMM'nin yeniden çalışmaya başlayacağı 1 Haziran'a kadar tamamlanması düşünülüyor.

'Temsilde adalet çalışması'

Yasa değişikliği çalışmaları içinde yer alan AKP'li bir siyasetçi, yapılmak istenen değişiklikle "temsilde adaletin sağlanacağını" ifade etti:

"18 yıldan bu yana her konuda demokratikleşme, hukuk devleti, temel hak ve özgürlükler, adil temsil açısından yorulmadan çalışıyoruz. Anayasa meslek örgütlerinin çalışmalarının çerçevesini çizmiş. Bizim yapacağımız çalışma bir demokratikleşme çalışması. Barolar ve TMMOB gibi, 1950-1970 arasında kurulan, bürokratik vesayetin zorladığı bütün oda yapılanmaları ile ilgili bir demokratikleşme çalışması.

"Meslek odalarının yapılarının hiçbiri birbirine benzemiyor. Farklı, hatta gecekondu tarzında yapılar var. Biz, temsilde adalet, yönetimde istikrar diyoruz. Demokratik, sürdürülebilir, temsilde adalet sağlayan ve siyaset yapmak yerine üyelerin haklarını koruyan, örgütlerin meslektaşlarının standartlarını yükseltecek bir yapı hedefliyoruz."

ZMO Başkanı Suiçmez: İktidarın amacı kendine bağlı oda oluşturmak

Ziraat Mühendisleri Odası (ZMO) Başkanı Baki Remzi Suiçmez ise iktidarın odalarla ilgili değişiklik çalışmasının altında, kendine bağlı, yapılan yanlış uygulamalar karşısında yargıya başvurmayan oda yapıları oluşturma amacının yattığını söyledi. Suiçmez şu görüşleri dile getirdi:

"Biz genel kurullarımızı demokratik bir şekilde yapılyoruz Örneğin ZMO, 81 ilde seçimlerini yargı denetiminde, seçim kurulu denetiminde yapıyor. Seçimlerin demokratik olmadığı söyleniyor. Nedeni de şu; özellikle iktidara yakın kesimler üyeler arasında belli oy çoğunluğuna sahip olamadıkları için blok liste yerine, nisbi temsil yöntemi istiyor.

"Bizim genel kurullarımız gerektiğinde çarşaf listeyle olur. Çok çarpıcı bir örnek; ben bu dönem ZMO ya başkan oldum. Bizim karşımıza bakanlık destekli, Memursen'in desteklediği karşı bir liste çıktı. Yani herkesin her durumda başkan olma ya da yönetime girme hakkı var. Bazı şubelerde iktidara yakın listeler seçimleri kazanır, genel merkezde de bunun yapılması istenir.

"Mesela Orman Mühendisleri Odası, yaklaşık 10 yıldır, iktidara yakın kişilerden oluşuyor. Örneğin Kaz Dağları'nda o kadar ağaç kesildiği zaman Orman Mühendisleri Odası'ndan muhalif hiç ses çıkmadı. Bizler gerekirse dava açıyoruz, en son 6 termik santraline karşı açıtığımız dava , Danıştay Dava Daireleri Genel Kurulu'nda onandı. İktidarın istediği şu; kendine bağlı, hiçbir şekilde muhalif açıklama yapmayan iptal davası açmayan, yaptıklarını onaylayan, Orman Mühendisleri Odası gibi 23 oda daha oluşturmak. Hedef bu."

Eski TÜRMOB Başkanı Özyürek: Nisbi temsil kilitliyor

AKP yönetimi, oda ve barolarla ilgili 2008'de Türkiye Serbet Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) Yasası'nda yapılan değişiklikle getirilen seçim sistemini, oda ve barolar için de düşünüyor. AKP Genel Başkan Yardımcısı Hayati Yazıcı da TÜRMOB'a bağlı oda seçimlerinin nisbi usüle göre yapıldığını ve farklı kesimlerin görüşünün de ifade edilmesine olanak sağlandığını dile getirdi.

ESKİ TÜRMOB Başkanı olan ve 2008'deki yasa değişikliği sırasında CHP milletvekili olan Mustafa Özyürek ise parlamento seçimleri için örnek gösterilen nisbi temsilin çözüm olmadığını ve birlik ve odaların çalışmalarını kilitlediği görüşünde.

Hükümetin o dönemdeki TÜRMOB yönetiminden rahatsız olduğu için nisbi temsil sistemini içeren yasa değişikliği yaptığını anımsatan Özyürek, nisbi temsil sisteminin, uzlaşmayı ortadan kaldırdığını belirterek, bu nedenle de odaların çalışmalarını bir anlamda kilitlediğini, örneğin bir kırtasiye alımının bile uzlaşmazlık nedeniyle yapılamadığına dikkat çekti.

Mustafa Özyürek, "1000 üyenin katıldığı 5 yönetim kurulu üyesi seçilecek bir oda seçiminde 2 liste yarıştıyor. Bir liste 800 oy, diğer ikinci liste 200 oy aldı diyelim. Blok halinde oy kullanıldığı için 800 oy alan listede her üye aynı oyu almasına rağmen bir adayın seçilemeyip diğer listeden bir adayın seçiliyor, bu aslında antidemokratik bir sonuç doğruyor" görüşünü dile getirdi.

Özyürek, oda seçimlerinin demokratik olması için nisbi temsil yerine, her üyenin istediği adaya oy verebileceği "çarşaf liste" seçeneğini önerdi.