Bir zamanların 'hayalet gemileri' uydular ve yapay zeka ile nasıl izleniyor?

BBC TürkçeChris Baraniuk

Eskiden açık denizlerde olmak, gözden uzak olmak anlamına da gelirdi. Açık denizlerin, gizliliğe ortam sağlayan bu özelliğini kullanan bazı ülkeler, uluslararası yaptırımların arkasından dolanarak böyle sularda, petrol ve bazı diğer malları satın alır veya satardı.

Modern korsanların da tercihi elbette açık denizlerdi. Bu noktada, yakın bir zamana kadar sistemin problemi, Otomatik Tanımlama Sistemi'nin (AIS), kaptanlar tarafından kapatılarak, gemilerin tek bir tuşla "hayaletlere" dönüştürülebilmesiydi. Ancak artık, uzaydaki binlerce uydu ve onların çektikleri fotoğraflara uygulanan yapay zeka teknolojisi sayesinde bu açık kapı kapanıyor.

Hayalet gemiler dahil herhangi bir deniz aracı için saklanma olasılığı giderek azalıyor.

TankerTrackers.com isimli firmanın kurucularından olan Samir Madani, geliştirdikleri fotoğraf analizi teknolojisi sayesinde, İran'a ait tankerlerin, ABD'nin petrol ihracını sınırlayan yaptırımlarına karşın, limanlara giriş çıkış yaptığının tespit edildiğini anlatıyor.

Madani, aynı fotoğraf analiz teknolojisi ile, petrol satış yaptırımı uygulanan Kuzey Kore'nin de açık denizde gemiden gemiye petrol aktarımı yaptığını tespit ettiklerini söylüyor.

Uydu fotoğrafı ile, gemiden gemiye yapılan yakıt transferleri de tespit ediliyor.

Geminin rotasını, hızını ve bulunduğu noktayı aktaran, Otomatik Tanımlama Sistemi'nin kapatılması artık gizlilik garantisi sağlamıyor.

Samir Madani, geliştirdikleri teknoloji sayesinde, geminin su üzerinde bıraktığı gölgeye bakarak, ne tip bir kargoyu, ne kadar taşıdığının tespit edebildiğini savunuyor.

Çin-ABD ticaret gerilimi uydularca tespit edildi

Madani, "Belirtmek istemediğimiz bazı başka göstergeler de kullanıyoruz" diyerek detaylara gizlilik perdesi çekiyor.

Yakın zaman önce, 300 uydu fırlatarak, bugüne kadarki en büyük ticari filoyu yörüngeye yerleştiren Planet Labs isimli özel uzay araştırmaları firması, TankerTrackers gibi müşterilere hizmet veriyor 

Uzaydaki bu casus gözler, yasadışı deniz faaliyetlerini tespit etmenin yanı sıra, küresel ekonominin işleyişi konusunda da bize geniş bir fotoğraf sunuyor.

Aynı anda okyanuslarda ve denizlerde beş binden fazla tanker hareket halinde olabiliyor.

Madani buna örnek olarak, çok sayıda ABD tankerinin Çin'e doğru ilerlerken, iki ülke arasında yaşanan ticaret gerilimi nedeniyle okyanus ortasında durmasına tanık oluşunu gösteriyor.

Suudi Arabistan, petrol fiyatlarını artırmak için, Opec'teki müttefikleri ile bir araya gelerek üretimi kısıtlama kararı alma üzerinde anlaşmıştı. Uzaydaki casus gözler, bu anlaşmanın uygulanıp uygulanmadığını, petrol borsasına haber vermek için kameralarını bu ülkelerdeki limanlara çevirdi.

Petrol borsası bu verilerle hareket ediyor

Eskiden olsa, tüccarların teslimatların yapılmadığını doğrulatmak için haftalarca beklemesi gerekirdi.

Yeni izleme teknolojileri sayesinde elde edilen veriler, petrol borsasına, ani fiyat ve talep değişimleri karşısına pozisyon alma kolaylığı sağlıyor.

Bağımsız bir gemi trafiği analisti olan Michelle Wiese Bockmann, bu duruma şu örneği veriyor:

"Diyelim Amerika'nın batı kıyısını büyük bir kış fırtınası vurdu ve bunun sonucu olarak petrol fiyatları zıpladı. Aynı anda Avrupa'ya doğru yolda olan petrol tankerleri, böyle durumlarda bazen, yeni fiyata bağlı olarak rotalarını değiştirebilirlerdi. Bu transit sırasında kargoları yeniden satılırdı."

Bockmann, teknoloji ile gelinen son durumu, "Ben beş yıl önce gemi trafiğini takip etmeye başladığımda, durum şu ankinin yakınında bile değildi" diye tanımlıyor.

Mısır açıklarında, tanımlama sistemini kapatan bir gemi uydu tarafından tespit ediliyor.

Küresel enerji piyasalarını takip etmek için uydulardan ve piyasalardan elde ettiği verilere yapay zeka teknolojisi uygulayan Vortexa, bu yeni tür izleme firmalarından biri.

"2015 yılından önce var olamazdık"

Şirketin kurucularından olan Fabio Kuhn, dünya gemi trafiğini anlık olarak gösteren canlı bir haritayı bana gösteriyor ve devam ediyor:

"Birinin üzerine tıkla ve hangi kargoyu, nereye taşığını gör. Başka bir ekranda da şu anda İngiltere yönünde ilerleyen tüm bilinen, kargosu dizel olan gemi tarfiğini görebilirsin. Bu bilgi, gelecek haftalarda bir soğuk hava dalgasının vuracağı beklentisi içindeysen yararlı olabilir."

Fabio Kuhn, "2015 yılından önce bizim gibi bir firma var olamazdı" diyor ve devam ediyor: "Tankerlerin neyi taşıdığını belirleyebilmemiz için elimizde yeterli veri yoktu"

Gizemli bir Rus uydusu ABD'de endişe yarattı

Vortexa, her ne kadar mutlak bir kesinlikle bir tankerin kargosunu beliryemese de, gemi ve liman trafiği konusunda elinde olan verilere dayanarak bir tahmin yapabiliyor.

Matthew Smith'in şirketi ClipperData, "dünyadaki tüm limanları ve bunlardaki rıhtımları tek tek haritalandırdıkları" iddiasında.

Şirket, bu sayede bilinmeyen bir kargo taşıyan bir tankerin, ne taşıdığının iyi bir tahminle belirlenebildiğini açıklıyor.

Bilginin, büyük bir güce dönüştüğü dünyada, gelişmiş uydular ve veri analizi teknolojileri sayesinde, bu gücü elde etmek giderek kolaylaşıyor.