BM raporunda Türkiye'nin Libya'ya 'çocuk savaşçı gönderdiği' öne sürüldü, Ankara iddiayı yalanladı
Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Konseyi'nin oluşturduğu Libya Veri Toplama Misyonu'nun 2016'dan bu yana yaşanan insan hakları ihlâllerini araştırdığı raporu yayımlandı. Raporda, Libya'daki iç savaşta Suriyeli çocuk savaşçıların da kullanıldığı ve Türkiye'nin bu "çocuk savaşçıların Libya'ya götürülüp savaştırılmasında" rol oynadığına dair ifadeler yer alıyor. BBC Türkçe'ye raporla ilgili değerlendirmede bulunan Türk diplomatik kaynaklar ise iddiaları reddetti.
Bu hafta yayımlanan ve BM İnsan Hakları Konseyi'ne sunulan raporda, Libya'daki iç savaşta çocuk savaşçıların da kullanıldığı ve Türkiye'nin "bu çocuk savaşçıların Libya'ya götürülüp savaştırılmasında rol oynadığına" dair ifadeler yer alıyor:
"2019 sonlarından itibaren elde edilen kanıtlara göre Türkiye, görünüşlerinden açıkça anlaşılacak şekilde 15-18 yaş arasındaki Suriyeli çocukların silah altına alınması ve Ulusal Mutabakat Hükümeti için para karşılığında Libya Ulusal Ordusu'na karşı savaşmasına aracı oldu.
"Bu çocuk savaşçılar muharip olarak veya güvenlik kuvveti gibi destekleyici görevlerde farklı alanlarda kullanıldı. İtaat etmemeleri halinde çoğu hapse atıldı, bir kısmı da yaralandı."
'Hem Libya hem Türkiye, yükümlülüklerini ihlal etti'
Raporda, bu uygulamanın bazı uluslararası anlaşmalara aykırı olduğu da belirtiliyor:
"Libya'nın, çatışma alanlarında, devlet ordusunda olacak veya olmayacak şekilde çocukların savaştırılması ya da doğrudan katılımını yasaklayan Çocukların Hakları ve Refahı için Afrika Sözleşmesi'ne uymadığına inanmak için gerçekçi sebepler var.
"Libya'nın çocukların silahlı çatışmaya girmemesi yönünde imzalanan Çocuk Hakları Sözleşmesi Tercihli Protokolü kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmediğine inanmak için de geçerli sebepler var. Bu protokol, devletlerin kendi sorumluluğu altında olan ve savaşlarda kullanılan çocukların geri gönderilmesi ve savaştırılmaması için her türlü önlemi alması zorunluluğunu getiriyor.
"Bunun da ötesinde hem Libya hem Türkiye, Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin ilgili protokolünde belirlenen "çocukların çatışmalarda kullanılmasını ve silah altına alınmasını engelleme" yükümlülüklerini ihlal etti.
"Misyonumuz, çocukların silah altına alındığı ve çatışmalara doğrudan katıldığı yönünde daha fazla suçlamayla da karşılaştı ancak bunların incelenmesi için daha fazla zamana ihtiyaç duyulmaktadır."
Dışişleri Bakanlığı kaynakları: Tamamen asılsız iddialar
BBC Türkçe'ye raporla ilgili değerlendirmede bulunan Türk diplomatik kaynaklar ise iddiaları reddetti:
"Bunlar tamamen asılsız, hiçbir somut dayanağı olmayan iddialardır. Bu tür dayanaksız iddiaların raporda nasıl yer aldığını esasen sorgulamak gerekir. Oysa, Veri Toplama Misyonu'nun Libya sathında araştırması gereken ve beklenen onlarca işlenmiş somut savaş suçu, toplu mezarlar ve insan hakları ihlalleri vardır. Misyonun çalışmalarının ve raporun asıl bunlara ne kadar odaklandığına bakmakta fayda bulunmaktadır."
2020'de oluşturulan misyonun üyeleri, incelemelerinin sonunda Ağustos ayında Trablus'a giderek üst düzey Libyalı görevlilerle görüştü. Bu hafta da rapora son şeklini verdi.
Türkiye, Kasım 2019'da henüz iç savaş sürerken, yakın ilişki içinde olduğu Trablus'taki Ulusal Mutabakat Hükümeti'yle (UMH) savunma anlaşması imzalamış ve Türk askerleri "eğitim ve danışmanlık görevleri için" Libya'ya gitmişti.
UMH, kendisine karşı savaşan ve Trablus'u kuşatan, Libya'nın doğu ve güneyinde büyük bir kesime hakim olan General Halife Hafter'in Libya Ulusal Ordusu'na karşı savaşıyordu.
2020'nin başında savaşın yoğunlaştığı dönemde Türkiye destekli Suriyeli savaşçıların Libya'ya giderek Hafter'e karşı savaştığına dair haberler çıkmıştı.
Raporda Türkiye'nin yer aldığı bir bölüm daha bulunuyor.
Henüz taraflar arasında ateşkes anlaşması imzalanmadan önce, 3 Haziran 2020'de Kasr Bin Gaşir kasabasında arka arkaya dört insan hava aracı saldırısının en az 12 kişiyi öldürdüğü belirtilen raporda, saldırılan kişilerin silahsız olduğu; aralarında kadın ve çocukların da olduğunun tespit edildiği yazılıyor.
Bu saldırıları UMH'nin düzenlediği; sivil oldukları bilindiği halde belli bir bölgedeki insan topluluğunu hedef alarak üst üste yapıldığı; bu sırada Hafter'in ordusunun çekilmekte olduğu; tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda "savaş suçu" işlendiği de raporda ifade ediliyor.
Bu saldırıda kullanılan insansız hava araçlarının Türkiye'de üretildiği, Libya'da da ilk olarak Türkiye'nin de erişimi olduğu bir askeri hava üssünde görüldüğü, anlaşma kapsamında UMH'ye verildiği belirtiliyor. "Ancak Türkiye'nin bu saldırıda oynadığı rol tam anlamıyla saptanamamıştır" deniliyor.
- Suriyeli muhalifler neden Libya'ya savaşmaya gidiyor?
- Libya'dan Türkiye'ye yabancı güçler ve paralı askerlerin çekilmesi için işbirliği çağrısı
- Türkiye 'para ve Türk vatandaşlığı karşılığında Libya'ya savaşçı gönderdiği' iddiasını yalanladı
Rus Wagner şirketinin ve Suriyeli savaşçıların savaştaki rolü
Raporda, paralı savaşçıların uluslararası hukuka aykırı olmadığı ancak bu paralı askerler tarafından da insan hakları ihlâlleri ve savaş suçları işlenmiş olabileceği belirtiliyor.
Hafter'e destek veren Fransa, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkelere dair detay bulunmamakla birlikte, Rusya'nın yine Hafter'in yanında savaşmak üzere gönderdiği paralı askerlere de ve bu savaşçıların işlemiş olabileceği savaş suçlarına da raporda yer veriliyor:
"Rus özel askeri şirketi ChVK Wagner'le bağlantılı bazı kişilerin Libya'da [Hafter'e bağlı] Libya Ulusal Ordusu'na (LNA) destek vermek üzere paralı asker olarak bulunduğuna dair güvenilir bilgilere ulaşıldı. BBC News da Eylül 2019'da, Wagner'in paralı savaşçılarının savaşın doğrudan tarafı olmayan kişileri güney Trablus'ta öldürdüğünü haberleştirdi. Misyonun elde ettiği kanıtlar da, Wagner çalışanlarının kurbanları yakaladıktan sonra kendilerini hedef alarak kurşun sıktığını doğrular nitelikte."
Raporda, bu kanıtlara dayanarak "Wagner çalışanlarının bir savaş suçu olan cinayet suçunu işlemiş olduklarına inanmak için geçerli sebepler vardır" ifadeleri kullanılıyor.
Haziran 2020 sonrasında UMH'ye bağlı birlikler güç kazanmış; Hafter'e bağlı birlikler Trablus kuşatmasına son verip geri çekilmişti.
- Wagner Grubu: Libya'daki Rus paralı askerler hakkında neler biliniyor?
- BBC, Wagner Grubu'nun Libya’da işlenen savaş suçlarıyla ve Rusya ordusuyla bağlantısını ortaya çıkardı
- Libya'da General Halife Hafter, seçimlere girebilmek için askeri görevlerini bıraktı
Libya Veri Toplama Misyonu'nun raporunda, Haziran 2020 sonrası Trablus'un güneyinde evine dönen sivillerin mayınlar ve toprak altına gizlenmiş patlayıcılar sebebiyle hayatını kaybettiği bilgisi de yer alıyor. Bu mayınlar ve patlayıcıların da Wagner personeli tarafından yerleştirildiği ancak hiçbir uyarı levhası bulunmadığı belirtiliyor:
"Araştırmalar, çoğu Rusya'da üretilmiş yüzlerce mayının, Nisan-Mayıs 2020'de sivillerin yaşadığı evlerin ve diğer sivil binaların etrafına yerleştirildiğini ve hiçbir uyarı bulunmadığını gösterdi. 35'ten fazla lokasyonda bulunan mayınlar, bu mayınlardan bir askeri kazanım elde etmenin artık olası olmadığı bir zamanda çok sayıda can kaybı, yaralanma ve zarara yol açtı.
"Çatışmalar bittikten sonra bu mayınları temizlemeyen Wagner'in paralı askerleri ve LNA'nın yaşam hakkını ihlâl etmiş bulunuyor."
Raporda ayrıca, Suriyeli yetişkin savaşçıların da UMH'nin yanında savaştığı ifade ediliyor:
"BM Misyonu, UMH'ye destek amaçlı yürütülen savaşlarda Suriye vatandaşlarının rol aldığına dair kanıtlara ulaştı. Misyonun görüştüğü Suriyeli savaşçılar, Suriye'de 'Özgür Suriye Ordusu'ndaki üstleri tarafından buraya gönderildiklerini; Türkiye'nin kendilerinin Libya'ya gönderilmesinde Türk vatandaşlarının aktif rol aldığını ve kendilerinin bu görevi kabul etmekteki amaçlarının maddi gelir elde etmek olduğunu anlattı. Bu Suriyeli savaşçıların herhangi bir ihlâlde bulunup bulunmadığına yönelik araştırmalar sürüyor."