Boğaz’ın gerçek sahipleri

İstanbul’a her gelen boğaz’ı bir kere de olsa görmek ister. Boğaz’ı görüp de, onunla bütünleşmiş yalıları seyretmemek olmaz. Dünyanın en güzel yapılarından olan bu yalıların kimi Sultan Abdülhamid döneminden kalmış, kimi ünlü isimlere ev sahipliği yapmış, kimi ise dizi filmlerin vazgeçilmez mekânı olmayı başarmış. Tarihe direnen bu yalılara paha biçilse de, onları izlemenin keyfine paha biçilemez. Boğaz’ın birbirinden farklı görünüşleri ile büyüleyen tarihi yalıları, yapıldığı dönemden bugüne pek çok değişiklik geçirmiş olsa da, dimdik ayakta durmaya devam ediyorlar. Bu tarihi yapıların çoğu 18. yüzyıl sonlarında yapılmış fakat Zarif Mustafa Paşa Yalısı gibi 17. yüzyılda yapılanlar da var. Ünlü isimlerin elinden çıkan yalıların birkaçının mimarı bilinmiyor. Abud Efendi Yalısı ve Ahmet Afif Paşa Yalısı gibi yalılar dizi setlerine ev sahipliği ederken, bazıları da Fransa eski Cumhurbaşkanı Georges Pompidou, Danimarka Prensesi Margarite, Fransız yazar Pierre Loti, Iraklı Kral Faysal, Şair Yahya Kemal, Dürrüşehvar Sultan gibi dünyaca ünlü isimleri ağırlamış. Sadullah Paşa Yalısı ve fierişer Yalısı gibi birkaç yalı da vakışarın hizmetine geçirilmiş. Boğaziçi’ni süsleyen en güzel 15 yalıyı, Taç Vakfı’nın tekneyle yalıları tanıtan Boğaz turunda rehberlik yapan restoratör mimar Yaman İrepoğlu bizim için seçti. Çok yüksek rakamlara alınıp satılan bu yalıların gerçek değerlerini ise Emlak Kulisi yazılarından tanıdığımız Tebernüş Kireççi belirledi. İşte Boğaz’ın en güzel 15 yalısı… Kont Ostrorog Yalısı (85 milyon dolar) Adres: Kandilli İnşa tarihi: 19. yüzyıl başı Abud Efendi Yalısı’na komşu olan Kont Ostrorog Yalısı, Boğaziçi’ndeki en güzel ve tarihi binalardan biri. Kandilli’deki yalının yaklaşık 150 yılı aşkın bir geçmişi var. Kont Leon Valerien bu yalıyı 1905 yılında yanındaki Ahmet Aşki Paşa’nın yalısı ile birleştirerek genişletmiş. Böylece iki yalının birleşmesi ile yeni bir yalı ortaya çıkmış. Ünlü Fransız yazar Pierre Loti ile Claude Farrere İstanbul’a gelişlerinde bu yalıda misafir edilmiş. Onları Fransa eski cumhurbaşkanı Georges Pompidou, Danimarka Prensesi Margarite, Dürrüşehvar Sultan gibi ünlüler izlemiş. Yalıda bugün Rahmi Koç yaşıyor. Zarif Mustafa Paşa Yalısı (70 milyon dolar) Adres: Anadoluhisarı İnşa tarihi: 17. yüzyıl sonu veya 18. yüzyıl başı Görkemli yalının Esat Bey Yalısı diye bilinen selamlık dairesi hariç, diğer kısımları tamamıyla yıkılmış. Geriye kalan bölümü de, 1971 yılında gemi çarpması sonucu yıkılan yalı, şimdilerde örnekleri çok azalmış yalı hamamlarından birini içinde barındırıyor. Küçük bölmeli dairelere ihtiyaç duyulunca, iç bölmeler yapılmış olan yalı, bahçe yapısından dolayı büyük ilgi görmüş. Kalan kısmı restore edilmiş ve bugün Demet Sabancı Çetindoğan tarafından kullanılıyor. Abud Efendi Yalısı (30 milyon dolar) Adres: Kandilli Mimarı: Karabet Amira Balyan İnşa tarihi: 19. yüzyıl ortası. Sultan Abdülmecid devrinin ticaret ve devlet adamlarından İsmail Fasa, Dolmabahçe Sarayı’nın planından esinlenerek, kendisi için bu yalıyı inşa ettirmiş. Ostrorog ve Kıbrıslı yalıları arasında kalan yalı, 1900’lerin başında Abud Efendi tarafından satın alınmış. İstanbul’daki sarayların ve önemli binaların büyük kısmında imzası olan Balyan ailesinden Garabet’in çizdiği planla yapılan yalı, Abud Efendi’nin kızı, İstanbul sosyetesinin 1920’lerde önemli fertlerinden biri olan Belkıs’ın düğününe de ev sahipliği yapmış. Belkıs Abud’un ölümden sonra, İsmail Özdoyuran tarafından 1980 yılında satın alınmış. Yalı, 1984-1989 yılları arasında restore edildi. Bir dönem ‘Gümüş’ dizisin çekimlerinin yapıldığı yalı, şimdilerde Arap turistlerin akınına uğruyor. Ahmet Fethi Paşa Yalısı (120 milyon dolar) Adres: Kuzguncuk İnşa tarihi: 18. yüzyıl sonu Mimarı belli olmayan bu yalı, Mihrimah Sultan’ın torununun kocası olan dönemin şeyhülislamının yalısı olarak biliniyor. Yalı daha sonra Sultan Abdülmecid’in kız kardeşiyle evlendiği için, Damat olarak anılan Fethi Paşa’ya geçmiş. Yalıya bugünkü şeklini Fethi Paşa vermiş. Daha sonra yalı Fethi Paşa’nın torunlarına devredilmiş, fakat Şevket Mocan hisseleri toplayınca Mocan Yalısı olarak anılmaya başlamış. Boyasından dolayı Pembe Yalı da denilen Fethi Paşa Yalısı’nın, 30’lu yılların başında boyaları dökülmeye başlamış. Ve zamanla harap bir hale gelmiş. Dış cephesi, son onarım sırasında bir hayli bozulmuş olsa da, bu yalı tarihin ve sanatın yadigârı olarak ayakta. Müşir Fuat Paşa Yalısı (100 milyon dolar) Adres: Emirgan İnşa tarihi: 19. yüzyıl ortası Fatih Sultan Mehmet Köprüsü’nün gölgesindeki, tarihe bakışlı değiştiren Müşir Fuat Paşa Yalısı’nın ilk sahibi Billuri Mehmet Efendi. Son sahibi ise başarılı bir asker ve devlet adamı olan ve düşündüklerini çekinmeden söylemesi nedeniyle kendisine ‘Deli’ lakabı takılan Müşir Fuat Paşa. Daha sonraları Deniz Yolları İdaresi’ne satılan yapı, 1991 yılında yapılan onarımdan sonra, Karadeniz Ekonomik işbirliği D8 Uluslararası Sekretaryası ve Dışişleri Bakanlığı’nın, Türkiye temsilciliğinin kullanımına verilmiş. Edip Efendi Yalısı (75 milyon dolar) Adres: Kandilli İnşa tarihi: 1753 Boğaz’ın en dar, akıntının en hızlı olduğu noktalarından birinde yer alan Edip Efendi Yalısı, Osmanlı’nın üst düzey hükümet görevlilerinden Edip Efendi’nin adını taşıyor. Edip Efendi yalıyı aldıktan sonra mimari karakterini bozmaksızın esaslı bir tamirden geçirmiş. Çelebi ve zevk sahibi olarak bilinen Edip Efendi, Akıntıburnu’ndaki yalıyı, o dönemin rahat, sade ve güzel eşyalarıyla döşemiş, fakat burada sadece bir sene yaşayabilmiş. İstanbul’a hayran olan, ‘Romance of the Bosphorus’ adlı kitabıyla geçen yüzyılda Boğaziçi’ndeki hayatı anlatan Dorina Lady Neave da bu yalıda yaşamış. Kıbrıslı Yalısı (95 milyon dolar) Adres: Kandilli İnşa tarihi: 18. yüzyılın son çeyreği Boğazın en eski ve sürekli oturulan yalılarından biri olan Kıbrıslı Yalısı, yazarların çok sevdiği bir toplantı yeri. İlk sahipliğini Sultan I. Abdülhamit devri sadrazamlarından İzzet Mehmet Paşa'nın yaptığı Kıbrıslı Yalısı’nın, İzzet Paşa ailesinden sonra, bildiğimiz son sahibi ise Kıbrıslı Mehmet (Emin) Paşa. Zamanında Yakup Kadri gibi isimler yalıdan eksik olmazmış. Günümüzde de Kıbrıslı ailesinin mülkiyetinde olan yalıda, Iraklı Kral Faysal, Şair Yahya Kemal gibi birçok kiracı oturmuş Sait Halim Paşa Yalısı (150 milyon dolar) Adresi: Yeniköy Mimarı: Petraki Adamantini İnşa tarihi: 19. yüzyıl sonu Rıhtımındaki iki aslan heykelinden dolayı Arslanlı Yalı adıyla da anılan Sait Halim Paşa Yalısı, sade dış görünüşüne karşın, dekorasyonunda arabesk unsurlar kullanıldığından, küçük bir Arap sarayını andırıyor. Yalı, 1995 yılında geçirdiği yangın sonrasında, Başbakanlık Resmi Konuk Evi adı altında restore edildi. Bu yenileme 2002 yılında tamamlandı. Ancak yangından önceki haline göre değil, inşa edildiği 1860’lı yıllardaki haline göre restore edildi. Sait Halim Paşa Yalısı bugün ilk güzelliğiyle Boğaz’da boy gösteriyor ve düğün ile özel toplantılar için kullanılıyor. Mısırlı Fuat Bey Yalısı (50 milyon dolar) Adres: İstinye İnşa tarihi: 18. yüzyıl sonu Yeniköy iskelesinin yanındaki Mısırlı Fuat Bey Yalısı, Boğaz’ı süsleyen sıralı yalılardan biri. Bir dönem Baltacıoğlu Yalısı olarak da anılan yapı, 18. yüzyılın sonlarına doğru inşa edilmiş. Fuat Bey, yalıyı Mısırlı ‹hsan Bey'den satın almışsa da, daha sonraları yalı önce Boronkay ailesine, sonra da Mustafa Özkan'a satılmış. Bir süre lokanta olarak kullanılan yalı, Boğaz’ı süslemeye devam ediyor. Ahmet Afif Paşşa Yalısı (Misbah Muhayyeşş) (50 milyon dolar) Adres: İstinye-Yeniköy Mimarı: Vallaury İnşa tarihi: 20. yüzyıl başı Yeniköy sahilinde yer alan yalının ilk sahibi, Koca Reşit Paşa'nın kızı Ferendiz Hanım. ‹lk hali daha sade olan şimdiki haline ikinci sahibi Ahmet Afif Paşa zamanında kavuşmuş. 80’li yılların ortasından itibaren 17 yıl boyunca Uzan ailesinin oturduğu yalı 2006’da TMSF’nin kontrolüne geçti. Bugünkü ev sahibi ‘Binbir Gece’ olan Ahmet Afif Paşa Yalısı’nda Agatha Christie'nin konuk edildiği hatta yazarın Pera Palas’ta sakladığı bilinen anahtarın bu yalının odalardan birine ait olduğu rivayet ediliyor. Faik ve Bekir Bey Yalısı ( 50 milyon dolar) Adres: Yeniköy Mimarı: Raimondo Daronco İnşa Tarihi: 1906 Birbirine bağlanan kapıları olan bu simetrik yalı, 1906’da Sultan Sara’nın ikiz kızları için yapılmış. Bu nedenle bir dönem ‹kiz Yalı olarak anılmış. Güney yarısı Faik Kurtoğlu, Kuzey yarısı Bekir Sıtkı Oyal’a satılınca adı Faik Bekir Bey Yalısı olarak değişmiş. 1967’de İsmet Okur’a satılan yalının son sahipleri ise Adnan Ünlütürk ve Lütfiye Kurtoğlu. Sadullah Paşa Yalısı (60 milyon dolar) Adres: Çengelköy İnşa Tarihi: 1770 Sadullah Paşa Yalısı hiç şüphesiz Boğaziçi’nin en güzel yalılarından. Boğaz’ın en eski ve klasik ahşap yalısının ortasındaki oval salon, sekiz küçük odaya geçilen geleneksel Osmanlı yalı mimarisinde yapılmış. Yalının sahibi Sadullah Paşa ile oğlu birbiri ardına intihar edince yalı uğursuz sayılmış ve boşaltmış. Daha sonra Sadullah Paşa’nın akrabası Seyfullah Esin tarafından alınan yalı, günümüzde Esin’in eşi Emel Esin’in kurduğu Tek-Esin Vakfı’na ait. Ayşegül Tecimer, Yiğit fiardan gibi isimlerin de kiracı olarak kullandığı yalı ‘Ekmek Teknesi’ dizisinin birçok bölümüne de ev sahipliği yapmış. Şehzade Burhanettin Efendi Yalısı ( 80 milyon dolar) Adres: Yeniköy İnşa tarihi: 19. yüzyıl sonu. Sultan II. Abdülhamid’in oğlu tarafından 1911’de satın alınan ve şehzadenin adını taşıyan 64 odalı yalı, Boğaz’daki en büyük sahil hanelerden. Burhaneddin Bey’den Türk asıllı Mısırlı Ahmet İhsan Bey’e geçen yalı 1984’te Erbilgin ailesi tarafından satın alındı. Yalı, Murat Yenigün tarafından 15 yıl süren yenileme sonrasında kullanılır hale getirildi. Ankara'da yaşayan aile İstanbul'a geldiğinde burada kalıyor ve misafirlerini bu yalıda ağırlıyor. Şerişer Yalısı (40 milyon dolar) Adres: Emirgan İnşa Tarihi: 1782 1972 yılında Türk ve İslam Eserleri Müzesi'ne bağlanmış olan yalı 1938'de Bebek- İstinye asfalt yolunun inşası sırasında istimlak edilip yıkılmak istenmiş. Fakat taşıdığı mimari değer sayesinde muhafaza altına alınmış. Çift kapılı olmasıyla nadir yapılardan sayılan Şerişer Yalısı, bugünkü yapısına, 1764 yılında Şerif Abdi Hüseyin Paşa’nın yalıya sahip çıkmasıyla kavuşmuş. Günümüzde Çekül Vakfı’nın kullanımında olan yalı vakfın toplantılarına ev sahipliği ediyor. Hekimbaşı Salih Efendi yalısı (85 milyon dolar) Adres: Anadoluhisarı İnşası: 18. yüzyıl sonu Hekimbaşı Salih Efendi Yalısı özgün yapısını ve orijinal eşyalarını koruyan nadir yalılarından biri. Güllerle çok ilgilenen yalı sahibi Salih Efendi’nin bahçesi, bahar geldiğinde renk cümbüşüne dönermiş. Fakat Salih Efendi’den sonra bahçe hiçbir zaman eskisi kadar güzel olmamış. Yalının şu an ayakta kalan kısmı, üç ayrı bölümden oluşuyor. Yalıda halen 1905 yılında ölen Salih Efendi’nin akrabaları yaşıyor ve yalı özel toplantılar için kullanılıyor.