Boko Haram'dan kurtulan kadınlar neden geri dönmek istiyor?

Nijerya'da radikal İslamcı Boko Haram örgütünün 2014'te kaçırdığı Çibok kızlarından 82'si özgür bırakıldığında, bazıları evlerine geri dönmeyi reddetti. Bütün dünya bu genç kızların neden kendilerini esir alan adamlarla kalmayı tercih ettiğine şaşırdı. Boko Haram'ın ellerinde kalaşnikoflarla kameraya bakıp, hayatlarından ne kadar memnun olduğu söyleyen çarşaflı kadınların videosunu yayınlaması da, insanları ikna etmedi.

Bazıları bunu Stockholm sendromuyla (rehinenin kendisini rehin alan kişiyle olası diyalog sürecinde oluşan, duygusal anlamda sempati ve empati oluşması) açıklarken, bazıları baskı altında konuştuklarını düşündü.

Afrikalı gazeteci Adaobi Tricia Nwaubani mektuplarında, Nijerya ordusunun kurtardığı ancak ülkenin kuzeydoğusundaki Sambisa Ormanları'ndaki Boko Haram militanı "eşlerini" yanına geri dönmek isteyen kadınları anlattı.

Image caption Ayşe Yerima, Boko Haram'lı 'kocası' tarafından romantik ve pahalı hediyelere boğuluyordu.

"Peri masalı gibi bir hayat"

Ocak ayında Boko Haram'ın 4 yıl önce kaçırdığı 25 yaşındaki Ayşe Yerima'yla tanıştım. Esir tutulurken Boko Haram komutanlarından biriyle evlenmiş, Arapça aşk şarkıları, romantik jestler ve pahalı hediyelerle dolu bir hayata sahip olmuştu.

Sambisa Ormanları'ndaki yaşamını "peri masalı" olarak nitelendiriyordu. Ancak 2016'nın başında Nijerya ordusunun gelişiyle, eşi örgütten diğerleriye savaşmaya gitmişti.

Ayşe'yle ilk konuştuğumda, hükümet gözetimindeki yaklaşık sekiz aylık "radikal fikirlerden arındırma" programını tamamlamıştı. Programı Fatma Akilu isimli bir psikolog yürütüyordu.

Ayşe bana "Boko Haram'ın bize söylediği her şeyin yalan olduğunu şimdi görebiliyorum. Radyoda onları dinlediğimde gülüyorum bile" diye anlatmıştı.

Ancak Maiduguri şehrindeki ailesinin yanına yerleştirilen Ayşe, hükümet onu bıraktıktan 5 ay sonra Mayıs ayında, Boko Haram'ın ormandaki kampına geri döndü.

Güç kaybı

Psikolog Fatma Akilu, Boko Haram'ın eski üyeleri, liderleri, eşleri ve çocuklarıyla 5 yıldan fazla süredir çalışıyor. Örgütün elinden kurtarılan yüzlerce kadına destek veriyor.

Akilu'ye göre kadınlara nasıl davranıldığı, kaldıkları Boko Haram kampının başında kim olduğuna göre değişiyordu. Image captionNijerya ordusu 2009'dan bu yana Boko Haram'la mücadele ediyor.

Daha iyi davranılan bazı kadınlar kendi istekleriyle Boko Haram üyeleriyle evleniyor ve örgüte katılıyorlardı. Ancak çoğunluğun durumu farklıydı.

Ayşe'yle konuştuğumda sık sık Boko Haram'ın kendisine saygı gösterdiğinden, kocasının üzerinde güçlü bir etkisi olduğundan bahsediyordu. Bir defasında eşiyle savaşa bile katılmıştı.

Psikolog Akilu, "Bu kadınlar hayatının büyük bölümünde hiç çalışmamış, toplum içinde sesini duyurmamış insanlar. Ormandayken kontrol onlardaydı, herkes emirlerine amadeydi. Topluma döndüklerinde bu gücün yerine ne koyacaklarını bilemiyorlar" diyor.

Toplumdan dışlanma korkusu

Akilu'ya göre, güç kaybı tek neden değil. Bu kadınlar, Boko Haram militanlarıyla bağlantıları nedeniyle toplumdan dışlanma endişesi yaşıyorlar.

Topluma yeniden entegre olmanın zorluğu ve ekonomik kaygılar da ormana geri dönmelerini kolaylaştırıyor.

Yakın zamanda, ormana geri dönen Ayşe'nin ailesiyle konuştum. Hâlâ şoktalardı. Kızları için endişelilerdi. Sambisa Ormanları'na geri dönen başka kızların aileleri de, onların kapısını çalarak Ayşe'nin kızlarından haberdar olup olmadığını soruyorlardı.

Boko Haram'a dönen bazı kadınlar, evine geri dönen Ayşe'yle iletişimi sürdürüyordu. Ayşe'nin kız kardeşi Bintu, bu aramalardan ikisine tanık olmuştu.

"Çatışmalar sürerken radikalleşmemek daha zor"

Bintu, "Ayşe'ye geri dönmelerini söylüyorlardı ama o reddediyordu, istemediğini söylüyordu" diye anlatıyor. Öte yandan, Ayşe'nin durumu konuştuğum diğer kızlarınkinden farklıydı.

Özgür kaldıktan sonra hayatını yoluna koymuş gibiydi. Kumaş satıyor, dışarı çıkıp sosyalleşiyor, süslenip çektiği fotoğrafları sosyal medyada paylaşıyordu. Annesi, "En az 5 adam Ayşe'yle evlenmek istedi" diyerek kızının toplumdan dışlanmadığına dikkat çekiyordu.

Ama bir gün Ayşe ormandan geri dönen bir başka kadından, Boko Haram'lı eski "eşinin", rakibi olan başka bir kadınla birlikte olduğunu öğrendi. Hayat dolu Ayşe bir anda köşesine çekildi. Kardeşi Bintu, kadının yemeden kesildiğini, konuşmadığını ve sürekli üzgün olduğunu söyledi.

İki hafta sonra evi terk etti

İki hafta sonra evi terk etti ve bir daha geri dönmedi. Telefonlarını kapadı. Yanına Sambisa Ormanı'ndaki kocasından olan 2 yaşındaki oğlunu aldı. Kaçırılmadan önce boşandığı eski eşinden olan çocuğunu ise geride bıraktı.

Psikolog Akilu, radikal fikirlerden arınma sürecinin ayaklanmalar sürerken daha zor olduğunu söylüyor.

Akilu, "Hükümetle anlaşma sağlanıp, silahların bırakıldığı yerlerde daha kolay. Ama babalarınız, eşleriniz, oğullarınız halen savaşın içindeyse, özellikle kadınlar dayanışmak ve birleşmek istiyor" diyor.