Bir haftadır kapalı olan Borsa İstanbul, yeniden açıldı: Bugüne kadar yaşananlar ve alınan kararlar
Borsa İstanbul pay ve vadeli işlem piyasaları, bir dizi tedbirle bugün yeniden açıldı. Borsanın, 6 Şubat'ta gerçekleşen ve 10 ili etkileyen Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından ilk üç gün yüzde 16'dan fazla düşmesinden sonra işlemler durdurulmuştu.
Borsa İstanbul A.Ş., depremler nedeniyle ilk etapta sadece bölgede bulunan bazı şirketlerin hisselerinin işleme kapatıldığını duyurmuş, diğer şirket hisseleri için işlemler olağan sürecinde gerçekleşmişti.
Daha sonra Pay Piyasası alım satım sistemine ilişkin geçici tedbirleri de devreye alan Borsa İstanbul, açığa satış işlemlerinin yasaklandığını, ayrıca yatırımcılar tarafından satışa konu edilecek paylar için depo şartı uygulanacağını bildirmişti.
Neler yaşanmıştı?
BIST 100 endeksi, depremlerin gerçekleştiği pazartesi günü yüzde 1,35 değer kaybederek 4930 puandan günü tamamlamıştı. Salı günü borsada iki kez devre kesici uygulanmasına rağmen günlük kayıp, yüzde 8,6'yı bulmuştu.
Borsanın kapatıldığı çarşamba günü de iki defa devre kesici çalışmış ve BIST 100 endeksinde, açıldıktan birkaç saat sonra günlük kayıp yüzde 7'yi aşmıştı. Çarşamba günü çalıştırılan ikinci devre kesicinin ardından Pay Piyasası ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasaları (VİOP) bünyesindeki pay ve pay endeksi türev pazarların da beş iş günü boyunca kapatılacağı açıklandı.
2022'de en kötü performans gösteren borsa olan BIST, geçen hafta, yılbaşından bu yana kayıpların yüzde 20'yi aşmasıyla ayı piyasasına girmişti.
Yeni tedbirler
Salı günü Resmi Gazete'de yayımlanan düzenlemeye göre, bireysel emeklilik sisteminde devlet katkısı portföyünde fonların borsa payı yüzde 10’dan yüzde 30’a çıkarıldı. Yönetmeliğe göre, tek bir hisse senedine fon portföyünün yüzde 1’inden fazla yatırım yapılamayacağı sınırlaması da yüzde 5 olarak değiştirildi.
Ayrıca, yeni tedbirler arasında Pay Piyasası'nda emir işlem oranının 15:1'den 5:1'e düşürülmesi ve Pay Piyasası'nda emir işlem oranı eşik değer aşım ücretinin 0,03 kuruştan 0,25 kuruşa yükseltilmesi de yer aldı.
SPK kararları
Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Kahramanmaraş merkezli depremler nedeniyle, depremin finansal piyasalar üzerindeki olumsuz etkisinin asgariye indirilebilmesi ve olası yatırımcı mağduriyetlerinin önüne geçilmesi için bazı kararlar aldı.
Alınan kararlarla özellikle deprem bölgesinde bulunan yatırımcıların yükümlülüklerine getirememesi nedeniyle temerrüde düşmeleri hazirana kadar ertelenirken, kredili işlemlerde bulundurulması gereken öz kaynak oranlarında gevşemeye gidildi.
30 günlük süre boyunca satılamayacak
SPK ayrıca, şirketlerin hisse geri alımı yapma konusundaki bürokratik zorlukları azaltırken, geri alınan payların, alındığı tarihten itibaren 30 günlük süre boyunca satılamayacağını bildirdi.
SPK tarafından yayımlanan bültende aracı kurumlarca, portföy büyüklüğü 1 milyon lira ve altında olan müşterilere uygulanacak azami kredi ve temerrüt faiz oranlarının makul seviyede belirlenmesi tavsiye edildi.
Açıklamada, 30 Haziran'a kadar aracı kurumların hazırladığı sermaye yeterliliği tablolarında, kendi portföylerine alınan pay senetlerine ilişkin pozisyon riski oranının yüzde 10 yerine yüzde 3 üzerinden, kredi hesabı altında izlenen "Diğer müşteriler" için pozisyon riski oranının ise yüzde 8 yerine yüzde 4 üzerinden hesaplanacağı bildirildi.
Bankalar, hisse geri alımına teşvik edildi
Tam mükellef sermaye şirketlerinin hisse geri alımlarında vergi tevkifat oranlarının sıfırlanması kararlaştırılırken, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) da, payları borsada işlem gören halka açık bankaların, 6 Şubat 2023'ten 1 Ocak 2024'e kadar geri alım yoluyla edindikleri kendi hisse senetlerinin, çekirdek sermayeden indirim kalemi olarak dikkate alınmayacağını bildirdi.
Daha önce şirketlerin söz konusu hisse ve ortaklık paylarının iktisap bedeli ile itibari değeri arasındaki fark üzerinden yüzde 15 kar payı stopajı uygulanıyordu.
Borsada fiyat kötüleştirme yapılamayacak
Borsa İstanbul, açılış seansında pay piyasalarında ve Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası'nda (VİOP) emir iptali, fiyat kötüleştirme ve miktar azaltımına izin verilmeyeceğini duyurdu.
Değişiklikler kapsamında, VİOP ve Pay Piyasası seans sonu saatlerinin uyumlaştırılması amacı ile VİOP'ta işlem gören tüm vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin seans sonu zamanı 5 dakika kısaltılarak tam iş günlerinde 18.10, yarım işgünlerinde 12.40 olarak belirlenecek.
Deprem bölgesindeki 8 şirketin 6'sının işlem sıraları açık olacak
Ayrıca, VİOP'ta Pay ve Endeks Türev Pazarlarında yer alan sözleşmelerdeki bekleyen İptale Kadar Geçerli (İKG) ve Tarihli (TAR) emirlerin Borsa tarafından iptal edileceği belirtilen duyuruda, emir iptali ücretlerinin de artırıldığı kaydedildi.
Deprem bölgesinde faaliyet gösteren 8 şirketten 6'sının işlem sıralarının açık olacağı, Hateks ve İskenderun Demir ve Çelik'in ise hisselerinin işleme kapatılacağı görülüyor. Bölgedeki bazı şirketlerin borsada kapatılan işlem sıraları, Kamuyu Aydınlatma Platformu'na (KAP) yapılan duyurular kapsamında yeniden açılmıştı.
Kılıçdaroğlu, SPK'ya gitmişti
Borsa İstanbul'un depremin üçüncü günü kapanmasının ardından eleştiri oklarının yöneltildiği kurumlardan birisi de Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) olmuştu. Ana muhalefet partisi CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, pazartesi günü SPK'ya gitmiş, ancak başkan Ömer Gönül ile görüşememişti.
Kılıçdaroğlu, SPK önünde yaptığı açıklamalarda şu ifadeleri kullanmıştı:
"Deprem bölgesine gitmeden önce Sermaye Piyasası Kurulu'na geleceğimi ve küçük tasarruf sahiplerinin nasıl zarar ettiği konusunda ayrıntıları sayın başkandan öğreneceğimi ifade ettim. Deprem bölgesinden dün gece geldim. Bugün sabahleyin buradayım. Önce sayın başkan görüşecek diye aldılar, fakat sonra sayın başkan görüşmekten imtina etti. Anladığım kadarıyla saraydan gerekli izni alamadı. Şunu açık ve net ifade etmek isterim.
Türkiye'de hiç kimsenin soyulmasına asla ve asla izin vermek gibi bir geleneğimiz yoktur. Hele hele daha molozlar temizlenmeden, enkaz altında insanlar yatarken deprem bölgesinde yaşayan küçük tasarruf sahiplerinin soyulmasına asla izin veremem. Deprem bölgesinde yaşayan 380 bin tasarruf sahibi, açık ve net ifade ediyorum soyulmuştur."
Deprem bölgesinde yaklaşık 400 bin borsa yatırımcısı var
Depremden etkilenen 10 ildeki 381 bin borsa yatırımcısının 56 milyar lirayı geçen portföyü bulunduğu biliniyor. Yapılan hesaplamalara göre, işlemlerin kapatılmadığı pazartesi ve salı günü deprem bölgesindeki yatırımcıların kaybı 5,4 milyar lira oldu.
Borsanın neden kapatılmadığına dair haberler de çıkmıştı. DW Türkiye'nin Ankara'da güvenilir ekonomi kulislerinden edindiği bilgilere göre, kamu aracı kurumları, BIST'in kapatılmasına engel olan grubun başını çekti.
Konunun aktarıldığı SPK'nın kendilerine bunun için talimat gelmediğini söylemesi üzerine Hazine Bakanı Nureddin Nebati’ye ulaşıldığı öğrenildi. Edinilen bilgiye göre, Nebati'den borsaya ilişkin durumu ve kapatılması gerektiğini Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a aktarması talep edildi. Ancak Nebati'nin, durumu Erdoğan’a aktarmak konusunda çekimser kaldığı belirtildi.