“Bu ansiklopediyi gözler önüne sereceğim, ardından bir kibrit çakıp hepsini yakacağım"| Öğrencisi, Reşad Ekrem Koçu’yu anlattı

T24 Kültür Sanat

İstanbul Ansiklopedisi gibi bir kaynağı Türkiye’ye armağan eden tarihçi ve yazar Reşad Ekrem Koçu’yu, kendisi de bir yazar olan eski öğrencisi Erdem Yücel, İBB’nin üç ayda bir çıkan dergisi İST dergisi için kaleme aldı.

Yazıyı kaleme alırken “Hocayı yakından tanıyan ve hayatta kalan pek az kişiden biri olduğumu bir kez daha düşündüm” diyen Yücel’in yazısı şöyle:

Vefa Lisesi 5-E sınıfı öğrencisiyken tarih dersimize Reşad Ekrem Koçu’nun gireceğini öğrendiğimizde enikonu heyecanlanmıştım. O yıllarda Tarihten Sesler, Resimli Tarih mecmuası, Tarih Dünyası, Tarih Hazinesi gibi tarih dergileri yayımlanıyordu. Tarihe meraklı olduğumdan o dergileri alıyor ve Reşad Ekrem’in yazılarını okuyordum ve severek, ilgiyle yazılarını okuduğum Koçu bizim dersimize girecekti. Rüya gibi bir şeydi...

Reşad Ekrem Koçu

Nihayet tarih dersimizin saati geldi ve heyecanla beklediğimiz hocamız Reşad Ekrem sınıfa girdi. Orta boyluydu; kabarık beyaz saçları ve pos bıyıklarıyla öfkeli bir görünümü vardı. Kalın gözlüklerinin ardından âdeta içimizi okurcasına bizleri süzdü. Bilgisinden son derece emin, yöneticileri umursamayan ve öğrencilerine bir şeyler öğretmek, daha doğrusu tarihi sevdirmek isteyen bir hocaydı. Daha ilk dersinde; “Tarih kitaplarınızı kapatın, not tutmayın, benim söylediklerimi dinleyin, o sizlere yeter” demişti. O zamana kadar gördüğümüz kuru tarih derslerinden farklı bir şekilde olayları anlatarak canlılık getirirdi. Çoğu öğrencinin sıkıldığı, sayılara dayanan monoton bilgilerin dışında ders anlatıyor, yeri geldiğinde tarihî fıkralara yer veriyor ve bizlerin daha çok ilgilenmemizi sağlıyordu.

Ders yılının sonlarına doğru hocanın okuldan ayrılacağı haberleri dolaşmaya başlamıştı. Anlaşılan okul müdürü ile sorunları vardı. Nedenini bilemeyiz. Bugün bildiğimiz Reşad Ekrem ismi, yazdığı kitaplar, yazılar ve ansiklopedi ortada da onu okuldan uzaklaştıran müdürün adını hatırlayan var mı? Reşad Ekrem bundan sonra Koçu Pertevniyal Lisesi’nde emekli oluncaya kadar derslerini sürdürdü. Bu arada basında isminden söz ettirirken kitaplarını, köşe yazılarını yazmaya devam etti.

“Moiralar, Reşad Ekrem ile benim ipliklerimizi birlikte bükmüş olmalılar”

İnsanların kaderleri bazen beklenmedik anlarda beklenmeyen şekillerde kesişiyor. Böylesi durumlar kimi zaman her iki taraf için de olumlu sonuçlar doğurabiliyor. Antik Yunan mitolojisinde Moiralardan söz edilir. Mitolojiye göre insanların yaşamlarını düzenleyen üç Moira onlar doğar doğmaz yaşam ipliklerini örmeye başlarlarmış. Moiralar, Reşad Ekrem ile benim ipliklerimizi birlikte bükmüş olmalılar ki; beklenmedik bir anda yıllar sonra karşılaştık.

Hocanın dergi ve gazetelerdeki yazılarını, kitaplarını okumayı sürdürüyordum ama bir daha karşılaşacağımız ve bana yeni ufuklar açacağı aklımdan geçmiyordu.

İstanbul başta olmak üzere tarihe merakım nedeniyle Reşad Ekrem Koçu’nun 1959 yılından beri yayımladığı İstanbul Ansiklopedisi’nin fasiküllerini alıyor, sonra onları ciltlettiriyordum. Cilt kapaklarından birini bayilerde bulamayınca ansiklopedinin Cağaloğlu’ndaki ofisine gittiğimde lisedeki tarih hocamla karşılaştım. Reşad Ekrem Koçu biraz daha yaşlanmıştı, kalın gözlüklerinin arkasından zeka dolu gözleriyle beni süzdü anımsadığım kadarıyla. Bakışları hiç değişmemişti. Yıllar önce öğrencisi olduğumu nedense söyleyemedim. O da beni tanımamıştı. Neden söylemedim bilmiyorum. Belki de hocamdan cilt kapağı satın olmak onu rencide eder diye düşünmüş olabilirim. Hocam cilt kapağını bana verirken nasıl oldu bilemiyorum; birden sohbete başladık. İstanbul merakımın nedenini sordu. Ben de kendisine gerçek bir İstanbullu olduğumu, tarihle ilgilendiğimi, İstanbul Üniversitesi Arkeoloji bölümü mezunu olup, sanat tarihi sertifikaları aldığımı, kendisinin bütün yazılarını, kitaplarını okuduğumu ve bu arada Arkitekt isimli mimari dergisinde yazdığımı söyledim. Ne iş yaptığımı sorunca; İstanbul Vakıflar Başmüdürlüğü’nde eski Topkapı Sarayı Müzesi Müdürü, Vakıfların Eski Eserler Müşaviri Tahsin Öz’ün yanında ona yardımcı olarak çalıştığımı söyledim. Sohbetimiz uzadı ve kendisinden beklemediğim bir teklif aldım:

"İstanbul Ansiklopedisi’nde yazmak istersen ansiklopedinin sayfaları sana açıktır."

İstanbul Ansiklopedisi - Birinci cilt, 4. Fasikül

Reşad Ekrem'in yaşamından kesitler

Reşad Ekrem’in yaşamıyla ilgili geniş bilgilere ansiklopedilerde yer verilmiş, hakkında onlarca yazı yazılmıştır. Ölümünden sonra onunla ilgili yazılar yazmış, sempozyumlara tebliğler sunmuş, söyleşiler yapmıştım.1 Onların dışında, kendisinin bana anlattıklarını sizlerle paylaşmak istiyorum. Reşad Ekrem, sohbetlerimizde yeri geldikçe ailesinden söz ederdi. Bu anlarda bazen gözlerinden bir iki damla yaş akardı.

Reşad Ekrem Koçu, zamanının tanınmış gazeteci ve eğitimcisi Ekrem Reşad Bey (1877-1933) ile Hacı Fatma Hanım’ın oğlu olarak İstanbul’un Göztepe’sinde ağaçlar içerisindeki bir köşkte 1905 yılında dünyaya gelmiştir. Babası Ekrem Reşad Bey Maarif Nezareti’nin tercüme kalemindeki memuriyeti sırasında gazeteciliği de sürdürmüştür. Devrin ünlü yayın organlarından Tarık, Malumat, Ceride-i Havadis gazetelerinde yazmış, Ahmed Cevdet Bey ile İkdam’ı çıkarmıştır. Konya Sanayi Mektebi Müdürlüğü’ndeki görevi sırasında Konya’nın köklü gazetelerinden Babalık’ta başyazarlık yapmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra Cumhuriyet gazetesinin memleket haberleri servisini 1933 yılındaki ölümüne kadar yönetmiştir.

Reşad Ekrem Koçu sohbetlerimiz sırasında bazen babasıyla olan anılarını anlatırdı. Bu arada babasının uğradığı bir iftiradan söz ederken hem hiddetlenir hem de duygulanırdı. Öğrencilerinden Ali isimli, ileri yaştaki birini okulun dökümhanesine usta olarak almıştı. Ne var ki, Ali yanında çalışan erkek çocuklardan birine tacizde bulunuyormuş... Çocuğun şikâyet etmesine rağmen olayı polise yansıtmamış, yalnızca Ali’yi görevden almıştı. Bunun üzerine hem suçlu hem güçlü (!) olan Ali velinimeti Ekrem Reşad Bey’e iftiralar atmış, onun padişah taraftarı, cumhuriyete karşı olduğunu idari makamlara şikâyet etmişti. O günlerin siyasi ortamı içerisinde Ekrem Reşad Bey’e atılan iftira yeterince araştırılmamış ve okul müdürlüğünden ayrılmak zorunda kalmıştı.

Reşad Bey bundan sonra da çalışmalarını Babalık gazetesinde yazar olarak sürdürmüştür. Diğer taraftan Ali Usta kendisine bir dökümhane açmıştır. Reşad Ekrem, babasına yapılan bu haksızlığı anlatırken; “İlahi adalete bakın ki; bir gün dökümhanenin madeni potası patlamış ve Ali Usta ölmüştür” derdi. Hocamız üzüntüsünü dile getirirken sözlerini şöyle noktalamıştı: “Velinimetine yaptığı ahlaksızlığın cezasını pek tez görerek adalet-i ilahiye bütün azameti ve dehşetiyle tecelli etmiştir."

Ekrem Reşad Bey 12 Ocak 1933’te Göztepe’deki köşkünde kalp krizi sonucu oğlunun kucağında yaşamını yitirmiştir. Babasının ölümü onu son derece sarsmış, aradan geçen yıllar acısını hafifletmemiştir.

Reşad Ekrem, ilkokulu Konya İntibah Mektebi’nde okumuştur. I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla bazı okullar kapatılınca annesi onu ve iki kız kardeşini (Emine Halet ve Ahsen Melek) alarak İstanbul’a gitmek zorunda kalmıştır. Kayınpederinin Göztepe’deki köşküne yerleşmişler; diğer tarafta Ekrem Reşad Bey görevinden ötürü Konya’dan ayrılamamıştır.

Reşad Ekrem, Bursa Erkek Lisesi’nde yatılı olarak öğrenimini sürdürerek 1927 yılında mezun olmuştur. Ailenin İstanbul’a yerleşmesi üzerine yüksek öğrenimini İstanbul Darülfünunu’nun (İstanbul Üniversitesi) tarih bölümünde yaparak 1931 yılında eğitimini tamamlamıştır. O yıllarda Darülfünun’un Osmanlı Tarihi kürsüsünün başında son devrin ünlü tarihçilerinden Ahmet Refik (Altınay) (1880- 1937) bulunuyordu. Ahmet Refik onun tarihe olan sevgisini görmüş ve aynı zamanda başarılı bir öğrenci olmasından ötürü de kürsüsüne asistan olarak almıştı. Reşad Ekrem’in deyişiyle tarihçi olarak yetişmesinde Ahmet Refik’in büyük payı ve desteği olmuştur. Bu arada Ahmet Refik’in İstanbul üzerine yazdığı yazılar Reşad Ekrem’i etkilemiştir.

Reşad Ekrem bu dönemde tarih üzerine yazmaya başlamış, Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonları 1300-1920 ve Lozan Muahedesi isimli çalışmasını 1934 yılında hazırlamıştır.

Cumhuriyetin kurulması ve devrimlerin yapılmasıyla birlikte ilkokuldan üniversiteye kadar olan eğitim sistemi yeniden ele alınmıştı. Batı’nın eğitim düzeyine ulaşabilmek için 21 Nisan 1924 günü ve 493 sayılı kanunla İstanbul Darülfünunu’nun tüzel kişiliği kabul edilmiş, 7 Ekim 1925’te bilimsel yönetim özerkliği tanınmıştır. Ardından üniversite reformu gündeme gelmiş, İsviçreli Pedagog Albert Malehe 1932 yılında bir rapor hazırlayarak TBMM’ye sunmuştur.

Hükümet bu raporu esas alarak 29 Mayıs 1932’de 2252 sayılı kanunla Darülfünun ve ona bağlı kadro ve örgütlerin lağvedilmesine, yerine de üniversitenin kurulmasına karar vermiştir. Böylece İstanbul Üniversitesi 1 Ağustos 1933’te yeni bir kadro ile Türkiye’nin ilk üniversitesi olarak açılmıştır. İstanbul Üniversitesi’nde ders veren müderrisler arasında ehil olan ve olmayanlardan bir ayrım yapılması zorunlu olmuştur. Bunun için de müderrislerin sınavdan geçirilmeleri kararlaştırılmıştır. Bu durumda bazı hocalar sınava girmeyi onurlarına yediremeyerek görevlerinden ayrılmıştır. Ahmet Refik de onlardan biridir. Hocasına son derece bağlı olan Reşad Ekrem de bunu onur meselesi yaparak asistanlık görevinden ayrılmıştır. Bundan sonra da Mektebi Harbiye Nazırı Emin Paşa’nın Mektebi Harbiye’ye öğrenci yetiştirmek için açtığı Kuleli Askeri Lisesi’ne tarih öğretmeni olmuştur. Öğretmenliğinin yanı sıra Son Posta, Cumhuriyet, Yeni Sabah, Milliyet, Hergün, Yeni Tanin ve Tercüman gazetelerinde tarihî konulara ağırlık vererek köşe yazarlığı yapmıştır. Onların yanı sıra Amcabey, 20. Asır, Hafta, Tef, Akbaba, Tarih Dünyası, Tarih Konuşuyor, Hayat Tarih Mecmuası, Hayat, Resimli Tarih Mecmuası, Bozgun, Yeşilay, Büyük Doğu, Hafta, Türk Folklor Araştırmaları, İstanbul Enstitüsü Mecmuası ve Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni gibi dergilerde de yazarak geçimini az da olsa sağlamıştır. Gazetelerde seri olarak yazdığı yazıları da vardır. Bunların başında “Binbirdirek Batakhanesi”, “Siyah Lale”, “Budin Paşasının Kızı”, “Osmanlı Tarihinde Güzel Kadınlar”, “Osmanlı Tarihinde Türediler”, “Türk Nüktedanları ve Zarafet Ustaları” ve “Kösem Sultan” gelir.

Reşad Ekrem Koçu seçtiği konuları çok iyi araştırır, bunun için arşivlere giderek günlerce çalışırdı. Sonra da onları günümüz Türkçesiyle çoğumuzun zevkle okuyacağı yazılara dönüştürürdü. Romanlarında ve diğer yazılarında tarihî gerçekleri değiştirmemeye özen gösterirdi. Tarihî hikâyeleri ustaca işlemekte onun üzerine yoktur demek yerinde olacaktır.

İstanbul Ansiklopedisi

Reşad Ekrem Koçu gelmiş geçmiş en büyük şehir ansiklopedisi, şehrin alfabetik kütüğü olan İstanbul Ansiklopedisi’ni yayımlamıştır. Ansiklopedi’yi baştan sona yazmaya çalışırken bilimsel metotları önemsememiş, kaynakları belirtmemiş ve bazı maddelere aşırı yer vermiştir. Bir gün bunun nedenini sorduğumda; “Ben bir şehrin kütüğünü yazıyorum, o yönden İstanbul’da yaşamış her çeşit insana, ilginç olaylara yer veriyorum” demişti. Bu yönde kendisine yöneltilen tenkitleri de umursamamıştır.

Yaşamının büyük bir bölümünde yeri olan ansiklopediyi ilk kez 1940’lı yıllarda yayımlamayı düşünmüş ve Cemal Çaltı isimli bir kereste tüccarının desteği ile 1944 yılında bu arzusunu gerçekleştirmiştir. Ansiklopedi’nin ilk fasikülünü Kasım 1944’te büyük boyda, 34x25 ölçüsünde 32 sayfa olarak yayımlamış, ayrıca içerisine renkli röprodüksiyonlar eklemiştir. O günlerde toplumda büyük ses getiren eserinin tanıtımında şunları yazmıştır:

"Türk tarihinin hazinesi, Türk vatanının ziyneti, Türk milletinin göz bebeği olan büyük ve güzel İstanbul, bir ömrün mahsulü olan bu eserde layık olduğu ihtişam ile mütalaa edilmektedir.”

Bu sözlerinin ardından bu büyük eserin 24 cilt olacağını belirtmiştir. Ayrıca eserinin yayımlanmasında maddi payı olan Cemal Çaltı’yı da tanıtmaktan geri kalmamıştır:

"Alelade bir tüccar değildir. İkinci Cihan Harbinin en buhranlı bir devrinde İstanbul Ansiklopedisi’ni bir ilim ve vatan aşkı ve medeni cesaretle kapitalize etmiş bir simadır."2

Tarihin belki de en büyük ansiklopedilerinden birinin projesini büyük bir cesaretle uygulamaya koymuştur. Bunun için büyük bir mücadele vermiş ve İstanbul’a olan hayranlığını ölümsüzleştirmek istemiştir. Maddi ve bilimsel yönden  güçlü, kuruluşların ve uzmanların elbirliğince yapacakları işi tek başına yapmaya kalkmıştır. Yaşamının son gününe kadar bu güç işin üstesinden insanüstü gayretle gelmeye çalışmış, maddi olanak sağlayamayınca emekli maaşını buna hasretmiş, o da yetmeyince Göztepe’deki baba yadigârı köşkü satmak zorunda kalmıştır. Onunla Göztepe’deki evinde sohbet ettiğimiz günlerde Ansiklopedisi’ni yayımlayabilmek uğruna Prof. Dr. Fahrettin Kerim Gökay’a sattığı, çam ağaçları arasında bulunan köşkünün karşısında bir apartman dairesi kiraladığından üzülerek söz etmiştir. Geçmişin anılarıyla dolu köşküne bakarken gözlerinin buğulandığına, dalıp gittiğine çoğu kez şahit olmuştum.

Babıali Yokuşu’nda, Nallı Mescid’in yanı başında eski bir binanın zemin katında yayın hayatına başlayan ansiklopedi uzun ömürlü olmamış; Reşad Ekrem ortağı Cemal Çaltı ile anlaşmazlıklar yaşayınca ansiklopedinin devamı gelmemiştir. Bununla beraber Koçu umudunu yitirmemiş, çareler aramış, birçok yere başvurmuştur. Maddi zorluklar içerisinde fasiküller düzensiz yayımlanmış ve sonunda 30. fasikül ile 1088 sayfada yayın hayatının sonuna gelmiştir. Reşad Ekrem, son fasikülün kapağında bu yöndeki şikâyetlerini dile getirmiştir:

"Sonsuz takdirleriniz ve şahsıma gösterilen söz dostluğu kâfi değildir. Bana maddeten zahir olmanız gerektir... 365 günde yani koca yılda bir defacık kesenizi İstanbul Ansiklopedisine açınız ve 1580 kuruş gibi, üç mavnacının Balıkpazarı’nda bir akşamlık rakı parasını vererek abone olunuz... Otuzuncu fasiküle gelmiş olan bu eser, benim namusumla, hayatımla sigortalıdır. Dilediğim de alil olmadan (elden ayaktan düşmeden) bir gün onun herhangi bir sayfasının üzerinde çalışırken kapanıp ölmektedir. O zaman, işte o zaman... Eğer benden sonra heyetler bu işi başarabilirse... Kanayan kalbimin remzi olarak son tashihlerini yaptığım kelimeye kırmızı mürekkeple bassınlar.

“Bir kibrit çakıp hepsini yakacağım.”

Reşad Ekrem, yıllarını verdiği Ansiklopedi’sini her çareye başvurarak yeniden yayımlamak istemiştir. Yenilgi ve başarısızlık onun mizacına uygun değildi. O günlerin güçlü partisi Demokrat Parti’nin ileri gelenlerinden Mükerrem Sarol’un kayınpederi Mehmet Ali Akbay ile yeni bir ortaklık kurarak 15 Haziran 1958’de İstanbul Ansiklopedisi’nin yayınına ikinci defa; 30x21 cm boyutlarında başlamıştır.

Günümüzde Bahçekapı’da şimdi izi bile kalmamış olan Mühürdarzade İş Hanı’nın iki odasını kiralamıştır. M. Ali Akbay ile aralarındaki anlaşmaya göre dağıtım ve mali işleriyle Akbay, yazı işleriyle de kendisi uğraşacaktı. Yine bu anlaşmaya göre Ansiklopedi 15 günde bir çıkacak ve 15 ciltte tamamlanacaktı. Oysa bu anlaşmanın gerçekleşmeyeceği daha işin başında belliydi; bazı maddeler gereksiz uzuyor, madde yazanlar yazılarının kısaltılmasına kırılıyorlardı. Sonunda bu ortaklık da pek fazla sürmedi. Aralarında çıkan sorunun ne olduğunu bilemiyorum, Hoca bu konuda bana bir şey söylemedi. Ben de sormaya cesaret edemedim. Bir süre ofis yerinde kaldıysa da kira yükünün altından kalkamayan Koçu her şeyi Göztepe’deki evine taşımak zorunda kaldı.

Kısacası maddi yük hocayı bunaltıyordu. Yakın dostlarına ve birlikte olduğumuz günlerde bana da çeşitli kuruluşların bilimsel değeri olmayan yayınlara binlerce lirayı dökerken İstanbul Ansiklopedisi gibi bir eserle ilgilenmemelerinden yakınır; bu duruma üzülür, sıkılır ve öfkelenirdi. Bir ara Tercüman gazetesinin arşivini alacağı haberini duyunca umutlanmış ve sevinmişti. Böylece Ansiklopedi’yi devam ettireceğini sanmıştı. Maddi manevi tüm varlığıyla bağlı olduğu Ansiklopedi’sini sürdürebilmek için her çareye başvurmuş, başvurduğu her kapı ne yazık ki yüzüne kapanmıştı. Bunun nedeni tavizsiz kişiliği mi yoksa ona karşı duyulan kıskançlık mıydı, bilemiyorum. Bir ara Çelik Gülersoy maddi destek aramak için onu Ankara’ya götürmüştü. Bu gidişten çok umutluydu. Ancak Çelik Gülersoy’un bana anlattığına göre; 1974 yılındaki bu ziyaretinde güvendiği dağlara kar yağmıştı. Ankara dönüşünde büyük bir bunalımın içerisine düşmüş, dostlarına bütün arşivini bahçeye indireceğini ve orada basının huzurunda hepsini yakacağını söylemişti. Nitekim yaşamının sonlarına doğru dostlarına ve dost bildiklerine şöyle seslenmişti:

"Basınımızın temsilcileri, üniversitelerimizin üyelerini, yayınevi sahiplerini, dostlarımı, dostum geçinenleri evime davet edeceğim. A’dan Z’ye kadar hazır olan bu ansiklopediyi gözler önüne sereceğim. Sonra hamalları çağrıp bütün hayatımı verdiğim evrakı, vesikaları, resimleri, planları bahçeye indireceğim. Ardından bir kibrit çakıp hepsini yakacağım."

Hocamız bu dediğini yapamadı, 6 Temmuz 1975’te Göztepe’deki evinde hayata gözlerini kapadı. Cenazesi Tütüncü Mehmed Efendi Camii’nden kaldırılarak Sahrayıcedit Mezarlığı’nda aile mezarlığında toprağa verildi.

İstanbul Ansiklopedisi de 11. cildin başlarında Gökçınar Mehmed maddesinin yazıldığı 7076 sayfada kaldı.

Son günlerinde sanki öleceğini hissetmiş gibi bana şunları söylemişti:

"Yakında öleceğimi hissediyorum, bundan böyle ansiklopedinin geleceğini sen devam ettireceksin. Yazı işlerini sen, maddi tarafını da manevi oğlum Mehmed Koçu üstlenecek."

Hocamın bana yüklemek istediği zor bir işti. Bu işi bir kişinin yapması da kolay değildi. Ne var ki hocamın ömrü bu vasiyetini yasal şekle sokmaya yetmedi. Ölümünden sonra arşivi polemik konusu oldu. Bazıları Ansiklopedi’yi yeniden canlandırmak için girişimlerde bulunmuştu.

Mehmed Koçu yasal varisiydi: Ne kadar doğru bilemem ama kitaplarını sattığı söylendi. Bir süre sonra Recep Ekicigil, İstanbul ve Sanat Ansiklopedisi’ni Tercüman aracılığıyla çıkardıysa da Reşad Ekrem’in Ansiklopedisi’yle uzaktan yakından ilgisi yoktu. Bir süre sonra Kültür Bakanlığı ile Tarih Vakfı ortaklaşa olarak 1993-1995 yılları arasında 8 ciltlik Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi ismi altında bir ansiklopediyi daha bilimsel metotlarda yayımladı.

Reşad Ekrem Koçu'nun kitapları

Reşad Ekrem sürükleyici üslubuyla 20’den fazla roman yazmıştır. Bunların çoğu ölümünden sonra Doğan Kitap tarafından yayımlandı. Ne acı ki sağlığında yayıncılar romanlarını önemsemeyerek yayımlamadılar. Hoca onları kendi imkânlarıyla bastırdı. Sağlığında geçim sıkıntısı çeken hocanın ölümünden sonra kitaplarından bazıları kazanç sağladı. Bunlardan dört defa genişleterek yazdığı Bıçakçı Petri en sevdiği romanıydı.

Hatice Sultan ve Ressam Melling (1923), Selçuk İmparatorluğu (1933), Sümer Türkleri (1933), Çocuklar (1938), Bizans Tarihi (Şarki Roma İmparatorluğu) (1934), Kızlarağasının Piçi (1933), Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülasyonlar (1934), Taçlı Fahişeler (1944), Eski İstanbul’da Meyhane ve Köçekleri (1947), Tarihimizde Garip Vakalar (1952), Osmanlı Tarihinin Panoraması (1994), Tarihimizde Kahramanlar (1960), Osmanlı Padişahları (1960), Topkapı Sarayı (1960), Erkek Kızlar (1963), Dağ Padişahları (1962), Esircibaşı (1962), Forsa Halil (1962), Haşmetli Yosmalar (1963), Yeniçeriler (1964), Fatih Sultan Mehmed (1964), Acı Su (1965), Patrona Halil (1967), Kabakçı Mustafa (1968), Kösem Sultan (1972), Aşk Yolunda İstanbul’da Neler Olmuş (2002), Tarihte İstanbul Esnafı (2002), Binbirdirek Batakhanesi–Cevahirli Hanım Sultan (2003), A Guide to the Topkapı basılmış eserleridir.

DİPNOTLAR

1 Erdem Yücel, “Babıaliden Bir Reşad Ekrem Geçti”, Bizim Anadolu gazetesi, 14 Temmuz 1975; “Reşad Ekrem Koçu’nun Ardından”, Tercüman gazetesi, 21 Temmuz 1975; “Kaybettiğimiz Tarihçi Yazar Reşad Ekrem Koçu”, Hayat Tarih mecmuası, İstanbul 1975, S.XI/10, s.30-34; “Reşad Ekrem Koçu’nun Çalışmalarında Eyüp” V. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğler, İstanbul 2002, s.58-65.

2 Reşad Ekrem Koçu, İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1947, fasikül 15.