Bunca zaman Topkapı Sarayı'ndaydı; işte dünyanın ilk atlası
Topkapı Sarayı Müzesi’nin en nadide kitaplarından ‘Klaudios Ptolemaios’un atlasının tıpkıbasımı İTÜ ile Bern Üniversitesi’ndeki eş zamanlı törenle tanıtıldı. 27 özgün haritanın yer aldığı eser, dünyanın ilk atlası olarak kabul ediliyor. 2 ciltten oluşan atlas 3 bin 500 liradan satılıyor.
Ege ve Anadolu’nun da arasında olduğu bugüne kadar bilinmeyen 27 özgün haritanın yer aldığı eser, aynı zamanda dünyanın ilk atlası olarak kabul ediliyor. 2 ciltten oluşan tıpkıbasımlar 3 bin 500 liradan satışa çıkartılırken, kitapta Prof.Dr. İlber Ortaylı’nın giriş yazısı ile İTÜ Öğretim Üyesi Prof.Dr. Celal Şengör’ün “Kitaplarının Işığında Fatih Sultan Mehmet’in Entelektüel Kişiliği” başlıklı makalesi yer alıyor.
Klaudios Ptolemaios (M.S 100-170) tüm zamanların en önemli coğrafyacısı. Ptolemaios yaşadığı dönem boyunca harita çizimleri ve koordinatlar üzerinde çalıştı. Ancak Ptolemaios’un M.S 2’nci yüzyılda yaptığı, içerisinde 27 özgün harita ve kordinatların yer aldığı dünyanın ilk atlası, 7. yüzyıldan sonra ortadan kayboldu. 13.yüzyılda atlasın peşine düşen Bizanslı Maksimus Planudes, kayıp eserin bilgilerine ulaşınca, kolları sıvadı.
İstanbul’da bulunan el yazmalarının çoğaltıldığı ‘scriptorium’da yeniden üretilen eserin bir nüshası Vatikan’a gönderilirken, diğer nüsha ise Bizans imparatorluk kütüphanesine kaldırıldı. Fatih’in İstanbul’u fethetmesinden 11 yıl sonra atlas bu kez padişahın eline geçti. Fatih’in günlerce inceleyip, kütüphanesinin baş köşesine kaldırdığı nadide eser, ölümünden sonra adeta sarayın depolarında çürümeye terk edildi.
Şengör sayesinde
Topkapı Sarayı’nın müzeye dönüştürülmesinden sonra, Atatürk’ün talimatıyla 1926’da depodan çıkartılan atlas bu kez, Alman bilim insanları tarafından incelemeye alındı. Ancak çürüyen eserin o dönem restore edilmesinin mümkün olmadığı anlaşıldı. Nadide eserin gelecek kuşaklar tarafından onarımdan geçmesi için koruma altına alınmasına karar verildi. 2000’li yılların başında İsviçre Bern Üniversitesi Ptolemaios Enstitüsü’nden Prof.Dr.Alfred Stückelberger, atlası görmek için İstanbul’a gelince dönemin Topkapı Sarayı Müzesi Müdürü Filiz Çağman, Prof. Dr. Celal Şengör’den yardım istedi.
Atatürk’ün talimatı
İTÜ’de dün düzenlenen tanıtım toplantısında Prof. Dr. Şengör, o süreci şöyle anlattı: “Filiz hanım, beni yanına çağırdıktan sonra nadide eserin restorasyonu için bütçe almaya çalıştıklarını ancak devletin bütçe ayırmadığını söyledi. 30 bin euro’luk masrafı üstlendim. Prof. Dr. Stückelberger, restorasyon işine koyulurken, aradan geçen yıllar içinde tıpkıbasımı da Boyut Yayıncılık’ın sahibi Bülent Özükan üstlendi. Süreç içerisinde Eski Kültür Bakanı Atilla Koç ve İlber Ortaylı’nın da bürokratik engelleri aşmamızda büyük yardımları oldu. Klaudios Ptolemaios, koordinat sistemi ve izdüşümler oluşturup, astrolojik bilgiler üzerinden çizim yapan önemli isimdi. Atatürk’ün 1926’da Klaudios Ptolemaios’un atlasının kurtarılması için verdiği talimat sonrası, o dönem Piri Reis’in haritaları da müze deposundan gün yüzüne çıktı. Daha da önemlisi Piri Reis’in haritalarında Kristof Kolomb’un kayıp haritasının izlerinin bulunmasıydı.”
Sunum yazısı Ortaylı'dan
İTÜ Yerleşkesi ile Bern Üniversitesi'nde eş zamanlı tanıtım toplantısına İTÜ Rektörü Prof.Dr. Mehmet Karaca ile Boyut Yayın Grubu sahibi Bülent Özükan da katıldı. İTÜ Maden Fakültesi ve Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Celâl Şengör’ün “Kitaplarının Işığında Fatih Sultan Mehmet’in Entelektüel Kişiliği” hakkında özgün ve kapsamlı makalesinin yer aldığı kitabın sunum yazısı İlber Ortaylı tarafından kaleme alındı.