Çalışanlar için 10 soruda bedelli askerlik
Meclis’te kabul edilen bedelli askerlik düzenlemesi Cumhurbaşkanı’nın onayı sonrasında uygulamaya girecek. Bedelli askerlik konusunda özellikle çalışanların merak ettiği birçok konu var.
Hürriyet'ten Noyan Doğan merak edilen sorulara yanıt verdi. İşte çalışanların, bedelli askerlik konusunda tüm merak ettikleri.
1- Kanunda, çalışıp da bedelli askerlikten yararlanacak olanlar için özel bir hüküm var mı? Kanunda, ‘bedelli askerlik hakkından yararlananlar, temel askerlik eğitimi süresince çalıştıkları işyeri, kurum ve kuruluşlar tarafından aylıksız veya ücretsiz izinli olacak’ diyor. 21 günlük temel askerlik eğitimi süresinde; işçi olarak çalışanlar ücretsiz izinli, memurlar da aylıksız izinli olacak. Böylece iş sözleşmeleri işverenler tarafından sonlandırılamayacak.
2- Bedelli askerlik hakkından yararlanacak olanlar kıdem tazminatı alabilecek mi? İş kanununda, kıdem tazminatı alabilmenin gerekçelerinden biri de muvazzaf askerlik nedeniyle iş sözleşmesinin sonlandırılabilecek olması. Bu da şu anlama geliyor ki, 21 gün fiili askerlik hizmeti yapılacak olması nedeniyle çalışan; eğer o işyerinden bir yıl ve daha fazla sürede çalışıyorsa işverene başvurup, kıdem tazminatını isteyebilir. İşveren de ödemek durumundadır. Nitekim 2011 yılındaki bedelli askerlik uygulamasında da çalışanlar kıdem tazminatı alabilmişlerdi. Eğer, geçmişte olduğu gibi askerlik eğitimi almadan sadece bedel ödenerek, askerlik yapılmış olsaydı, kıdem tazminatı hakkı da oluşmazdı. Burada önemli olan, çalışanın, muvazzaf askerlik nedeniyle işten ayrılacak olmasıdır. Daha açık bir anlatımla, askerlik celp kağıdının işverene takdim edilmesi gerekir.
3- İşveren, kanundaki maddeyi bahane gösterip, kıdem tazminatını ödemek istemezse ne olacak? İşveren, kanundaki, ‘ücretsiz izinli sayılır’ maddesini gerekçe göstererek, kıdem tazminatı ödemezse; çalışanın, önce arabuluculuk sistemine, sonrasında da mahkemeye başvurma hakkı var. 2011 yılındaki bedelli askerlik uygulamasında yargı, kıdem tazminatı ödenmesi yönünde karar verdi.
4- Askerlik nedeniyle kıdem tazminatını alıp, işyerinden ayrılanlar, askerlik bittiğinde yeniden aynı işyerine başvurabilir mi? Başvurabilir ve işverenin de işe alması gerekir. Bunun için çalışanın 2 ay içinde işverene müracaat etmesi gerekir. İşveren işe almazsa, çalışana, 3 aylık ücret kadar tazminat öder.
5- Kıdem tazminatı peşin mi ödenir? İşveren kıdem tazminatını peşin ve bir kerede ödenmek zorundadır. Çalışan, askere gitmeden önce tazminatı alır. Ancak işveren peşin ödeyemeyeceğini söyler ve çalışan da kabul ederse tazminat taksitler halinde de ödenebilir.
6- Kıdem tazminatını alıp, işten ayrılanlar, işsizlik maaşı alabilecek mi? Çalışan, işsizlik maaşı için gerekli şartları yerine getirmişse, yani son 120 gün aralıksız işsizlik sigortası primi yatırılmış ve son 3 yıl içinde de 600 gün prim ödenmiş olması halinde, çalışanlar, askerlik dönüşü işsizlik maaşı için başvurabilirler.
7- Ücretsiz izin hakkından yararlanacak olanlar nasıl bir yol izleyecek? Çalışan, askerlik eğitimi için gerekli evrakları işverene verecek ve ücretsiz izin hakkından yararlanmak istediğini söyleyecek. İşveren bu talebi kabul etmek zorunda. Çalışan, askere gittiği günden itibaren 21 gün ücretsiz izinli sayılacak. Askerlik dönüşü işe kaldığı yerden devam edecek. Bir alternatif daha var; özellikle de 5 yıldan fazla çalışma süresi olanlar için. Yıllık izinlerini kullanabilirler. Böylece hem maaş alırlar hem de sosyal güvenlik primleri de ödenir.
8- Ücretsiz izinli sayılanların hakları nelerdir? 21 gün boyunca hem ücret alınmayacak hem de sosyal güvenlik primleri yatırılmayacak ve emeklilik için geçerli süreye sayılmayacak.
9- 21 gün boyunca devletin sağlık hizmetinden yararlanılacak mı? Ücretsiz izinli sayılanların genel sağlık sigortası hakları devam edecek ve devletin sunduğu sağlık hizmetinden yararlanılacak. Memurlar için de 21 gün boyunca sağlık sigortası primi yatırılmaya devam edecek. Böylece bedelli askerlik yapacak olanlar ve hak sahipleri devletin sunduğu sağlık hizmetinden yararlanmaya devam edecek.
10- 21 günlük süreyi borçlanmak mümkün mü? Çalışanlar isterlerse bu 21 günlük süreyi borçlanarak, emekliliğe saydırabilir, emekliliklerine 21 gün ekleyebilirler. Bu durum hem memurlar hem de işçiler için geçerli.
Ne kadar kıdem tazminatı alacaksınız?
21 günlük bedelli askerlik yapacak olanlar isterlerse, kıdem tazminatını alarak, işyerinden ayrılabilirler. Kıdem tazminatı, her 1 yıl için 30 günlük, yani aylık brüt ücret üzerinden hesaplanır ve bir aylık ücretin, çalışma yılı ile çarpılması sonucu ortaya çıkar. Çalışanın ücreti içinde yer alan yol yardımı, yemek, ikramiyeler, primler, sağlık sigortası gibi tüm ödemeler de tazminat hesabına katılır. Örneğin, son aldığınız brüt ücret 2 bin liraysa ve işyerinde 5 yıldır çalışıyorsanız, 10 bin lira kıdem tazminatı alırsınız. Eğer işyerinde 7 yıldır çalışıyorsanız tazminat tutarınız 14 bin (2.000 lira x 7 yıl) liradır. Kıdem tazminatı hesaplanmasında bir tavan tutar var ve alınacak tazminat bu tavanı aşamıyor. Tavan tutarı de devlet belirliyor ve her yıl belirlenen rakam farklı. Bu yıl için tavan aylık 5.001 lira.
Doğan'ın bu yazısının bazı kısımlarına T24'e ulaşarak katkıda bulunan sosyal güvenlik uzmanları 2. 4. ve 9 maddelerle ilgili olarak şunları kaydetti:
2- Bedelli askerlik hakkından yararlanacak olanlar kıdem tazminatı alabilecek mi?
Çalışanlar 21 günlük ücretsiz izin haklarını kullanarak işten ayrılmayı tercih ederlerse bu durumda iş akitleri fesih edilmediğinden kıdem tazminatı da ödenmeyecektir. Ancak çalışan 1475 sayılı kanunun 14. maddesinin 3. fıkrası kapsamında "askerlik görevini yapmak üzere kendi isteğiyle işten ayrılma" seçeneğini seçerse kıdem tazminatı alabilecektir.
4- Askerlik nedeniyle kıdem tazminatını alıp, işyerinden ayrılanlar, askerlik bittiğinde yeniden aynı işyerine başvurabilir mi?
Çalışanlar ücretsiz izin kullanarak 21 günlük askerlik hizmetini tamamlamamışlarsa, İş Kanununda düzenlenmiş olan diğer ücretsiz izilerde olduğu gibi (örneğin gebe çalışanların doğumdan sonraki 8 haftalık analık izni) askerlik dönüşünde işverenlerin kendilerini derhal işe başlatmaları gerekir.
9- 21 gün boyunca devletin sağlık hizmetinden yararlanılacak mı?
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 60. Maddesinin onikinci fıkrasına göre "Askerlik hizmetlerini er ve erbaş olarak yapmakta olanlar askere sevk tarihi terhis tarihi arasında primleri ilgili kamu idaresi tarafından karşılanmak suretiyle genel sağlık sigortalısı sayılır." denildiğinden askerlik görevini yapan kişiler ve hak sahipleri genel sağlık sigortasından yararlanmaya devam edeceklerdir.