Covid varyantları: Ne kadar tehlikeliler, aşılar işe yarayacak mı?
Michelle RobertsBBC Sağlık Editörü
Pandemiyi başlatan koronavirüsün aslından daha bulaşıcı türleri ortaya çıkıyor.
Bunlardan biri ilk kez İngiltere'nin Kent bölgesinde görüldü ve İngiltere Genetik İzleme Programı Başkanı Prof. Sharon Peacock bu varyantın dünyadaki en yaygın koronavirüs türü olacağını tahmin ettiklerini açıkladı.
İngiltere virüsün tespit edilmesi ve yayılmasını önlemek için koronavirüs testlerine hız verdi.
Aşıların bu varyantlara karşı çok etkili olmayacağına ilişkin kaygılar var.
Yeni varyantlar hangileri?
Covid'in binlerce farklı versiyonu (varyantı) var. Ancak uzmanlar özellikle birkaç türden endişe duyuyor:
- İngiltere varyantı: Halihazırda ülkenin büyük bölümünde en yaygın tür. 50'den fazla ülkeye yayılan bu varyant, uzmanların ifadesine göre "kaygı verici" değişimler geçiriyor.
- Güney Afrika varyantı: Bu tür İngiltere dahil en az 20 ülkede görüldü.
- Brezilya varyantı
Yeni varyantların ortaya çıkması beklenmedik bir durum değil. Tüm virüsler yayılabilmek ve çoğalabilmek için kendilerini kopyalarken mutasyon geçiriyor.
Bu değişikliklerin çoğu büyük farklılıklar içermiyor. Hatta bazıları virüsün hayatta kalmasını zorlaştırıyor. Ama bazı mutasyonlar virüsü daha bulaşıcı ve tehlikeli hale getirebiliyor.
Yeni varyantlar daha mı tehlikeli?
Bu varyantların, insanların çoğunun geçirdiğinden daha ciddi bir hastalığa yol açtığına dair bir bulgu yok.
Orijinal versiyonunda olduğu gibi, yaşlılar ve başka hastalıkları bulunanlar daha çok risk altında.
İngiltere varyantıyla ilgili bir araştırma, yeni türde ölüm riskinin yüzde 30 daha fazla olabileceğine işaret ediyor. Fakat uzmanlar bulguların çok güçlü verilerin de kesin olmadığını söylüyor.
Ellerin yıkanması, sosyal mesafe kurallarına uyulması ve maske takılması hâlâ enfeksiyonların önlenmesi açısından çok önemli.
Çünkü uzmanlara göre yeni varyantlar çok daha hızlı yayılıyor görünüyor ve bu yüzden daha da dikkatli olunması gerekiyor.
Virüse neler oluyor?
İngiltere, Güney Afrika ve Brezilya varyantları çok daha bulaşıcı olabilir. Bu üç varyantta da virüsün S proteini değişikliklere uğradı. Virüs, insan hücrelerine bu dikensi çıkıntılarla tutunuyor.
Bu değişiklikler virüsün hücreleri enfekte ve yayılma kabiliyetini artırdı.
Uzmanlar Eylül'de, İngiltere ya da "Kent" varyantının yüzde 70'e kadar daha bulaşıcı olduğunu açıkladı.
Ancak İngiltere Kamu Sağlığı Kurumu'nun yaptığı yeni bir araştırmada bu oran yüzde 30-50 olarak verildi.
Ekim'de ortaya çıkan Güney Afrika varyantında dikensi proteindeki değişimin çok daha büyük olduğu belirtiliyor. Uzmanlar İngiltere'de görülen az sayıda vakada İngiltere varyantında kaygı verici değişiklikler tespit ettiğini söyledi.
Bu değişiklikler, "E484K" olarak bilinen bir temel mutasyonu da içeriyor. Bu değişim sayesinde virüsün, bağışıklık sisteminin bir parçası olan antikorlardan kurtulabileceği belirtiliyor.
Temmuz'da görülen Brezilya varyantında da E484K mutasyonu tespit edildi.
Aşılar işe yaramaya devam edecek mi?
Mevcut aşılar, koronavirüsün önceki versiyonlarına göre tasarlandı. Ama bilim insanları -belki çok iyi olmasa da- aşıların yeni türlere karşı hâlâ etkili olacağına inanıyor.
İlk sonuçlar, BioNTech/Pfizer aşısının yeni türlere karşı da koruma sağladığına işaret ediyor. Ama aşının daha az etkili olduğu belirtiliyor.
Yakında onay alabileceği belirtilen iki yeni koronavirüs aşısıyla (Novavax ve Janssen) ilgili veriler bunların da bir ölçüde koruma sağladığını ortaya koyuyor.
Oxford-AstraZeneca uzmanları, aşılarının yeni İngiltere varyantına karşı da koruma sağladığını söylüyor. Uzmanlar, bu aşının ağır Covid-19 hastalıklarına karşı hâlâ koruma sağlamasına karşın Güney Afrika varyantına karşı daha az etkili olduğunu belirtiyor.
Moderna'nın ilk sonuçları da aşının Güney Afrika varyantına karşı etkili olduğunu gösteriyor. Ancak uzmanlar, bu varyantta bağışıklık tepkisinin güçlü ve uzun süreli olmayabileceğine dikkat çekiyor.
Uzmanlar, ileride çok daha farklı varyantların ortaya çıkabileceğini ancak, en kötü senaryoda bile aşıların birkaç hafta ya da aç içinde yeniden tasarlanabileceğini veya bunlar üzerinde değişiklik yapılabileceğini söylüyor.
Grip aşısının her yıl yeni türleri kapsayacak şekilde güncellendiği gibi koronavirüs aşılarının da yenilenebileceği belirtiliyor.
Varyantlarla ilgili ne tür çalışmalar yapılıyor?
Dünya genelinde bilim insanları, yeni ortaya çıkan varyantları yakından izliyor.
Uzmanlar, ihtiyaç duyulması olasılığına karşı koronavirüs aşılarının güncellenmesi için çalışmalar yürütüyor.
İngiltere hükümeti, yeni varyantlara karşı aşı geliştirmesi için CureVac şirketiyle anlaşma imzaladı.
Ülkenin bazı bölgelerinde Güney Afrika varyantı ve E484K mutasyonu içeren diğer koronavirüs versiyonları için acil test programı uygulanıyor.