Doç. Dr. Murat Batı yazdı: Eurobondlardan elde edilen gelir nasıl vergilendirilir?

*Doç. Dr. Murat Batı

Eurobondlar devlet ya da şirketlerin, kaynak/borç bulmak maksadıyla ülke siyasi sınırları dışına genellikle dolar ve/veya euro cinsinden satışa sundukları, uzun vadeli bir borçlanma aracıdır. Ülkenin siyasi sınırları dışına ihraç edildiklerinden devlet tahvili ve hazine bonolarından yani kısaca DİBS denilen devlet iç borçlanma senetlerinden farklıdır. Vergi uygulaması açısından yurt dışına ihraç edilen eurobondlar/eurotahviller, ülke içine ihraç edilen devlet tahvili ve hazine bonosu gibi değerlendirilmektedir. Eorubondlardan elde edilen gelir iki şekilde düşünülür. İlki bunlardan elde edilen faiz diğeri ise alım/satım kazancıdır. İki durumda da vergilendirilme birbirlerinden farklıdır.

Eurobondlardan elde edilen faiz geliri

Eurobondlar uzun vadeli olmaları nedeniyle kupon ödemesine tabidirler. Kupon ödemesi, faiz ödemesi olarak adlandırılır. Eurobonlardaki faizler genellikle sabit ödemelidir. Yani yıl/dönem sonunda ne kadar faiz alınacağı bilinen bir ödemedir. Ancak değişken faiz ödemeleri de mümkündür. Kupon ödemeleri euroya dayalı ise 1 yılda bir, dolara dayalı ise 6 ayda bir yapılmaktadır. Kupon/faiz ödemesi, Gelir Vergisi Kanunu m.75 uyarınca menkul sermaye olarak vergilendirilir. Menkul sermaye iratlarının vergilendirilmesi GVK’nin Geçici 67’nci maddesinde düzenlenmiştir. Ancak eurobond faiz gelirleri Geçici m.67 kapsamında değildir. Yani GVK Geçici m.67/2 uyarınca Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca yurt dışına ihraç edilen menkul kıymetler/eurobondlardan elde edilen faiz/kupon gelirleri stopaja tabi değildir. Özetle herhangi bir banka ya da aracı kurum vasıtasıyla eurobondlardan kupon/faiz ödemesi yapılırsa ödenen bu faiz tutarından GVK m.94/7-a uyarınca %0 (sıfır) stopaj yapılacaktır. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca ihraç edilen eurobondlardan kupon/faiz geliri elde edip ve bundan %0 vergi stopajı yapılan kişinin kazancı 2021 yılı için 53 bin TL’yi aşarsa GVK m.86/1-c uyarınca sonraki yıl (örneğimize göre 2022 yılında) Mart ayında beyan edip hesaplanan gelir vergisini ödemesi gerekecektir. 53 bin TL’lik tutar GVK m.103’te yer alan tarifenin ikinci diliminin üst sınırıdır ki bu tutar her yıl değişmektedir. Örneğin bu tutar 2020 yılı için 49 bin TL idi. Örnek 1; İstanbul’da ikamet eden Bay M, 2021 yılında dolara dayalı Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca ihraç edilmiş bir eurobond kupon/faiz ödemesinden 3 bin TL gelir elde etmiştir. Bu ödeme Bay M’ye ödenirken %0 stopaj yapılacak yani vergi kesilmeyecek. Elde edilen faiz geliri 3 bin TL, 2021 yılı için beyan sınırı olan 53 bin TL’yi aşmadığından ayrıca beyan edilmesine de gerek yoktur. Böylece hiç vergi ödenmeden 3 bin TL’nin tamamına sahip olunacaktır. Örnek 2; Bay S, İstanbul’da ikamet etmektedir. 2021 yılında Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca ihraç edilmiş dolara dayalı bir eurobond kupon/faiz ödemesinden 60 bin TL gelir elde etmiştir. Bu ödeme Bay S’ye ödenirken %0 stopaj yapılacak yani vergi kesilmeyecektir. Elde edilen faiz geliri 60 bin TL, 2021 yılı için beyan sınırı olan 53 bin TL’yi aştığından 2022 Mart ayında vergi idaresine beyan edecek ve GVK m.103’te belirtilen artan oranlı tarifeye göre vergisi hesaplanacak, hesaplanan vergisini ise Mart ve Temmuz ayında iki eşit taksitte ödeyecektir. Kişi beyan etmezse bu kişiden hem verginin aslı, hem vergi cezası hem de gecikme faizi alınacaktır. Ancak dar mükellef olarak adlandırılan yani Türkiye’de bir takvim yılında 6 ay ya da daha az süre bulunan kişiler bu şekilde kupon/faiz ödemesi elde ederlerse GVK m.94/7 uyarınca %0 vergi kesilecek ve GVK m.86/2 uyarınca beyanname de vermeyecektir. Anlayacağımız dille beyan etmeyecek ve hiç vergi de vermeyecektir.

Örnek 3; Almanya’da ikamet eden TC vatandaşı Bay C (dar mükellef) 2021 yılında Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca ihraç edilmiş dolara dayalı bir eurobond kupon/faiz ödemesinden 60 bin TL gelir elde etmiştir. Almanya’da ikamet ettiğinden yani dar mükellef olması münasebetiyle kendisine kupon/faiz ödemesi yapılırken %0 stopaj yapılacak ve kendisi tutar ne kadar olursa olsun ayrıca beyan etmeyecektir. Böylece hiç vergi ödemeden 60 bin TL’nin tamamına sahip olacaktır.

Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan başka Türkiye’deki kurum ve/veya bankalarca da tahvil ihraç edilebilmektedir. Türkiye’de tam mükellef kurumlarca yurt dışına ihraç edilen eurobondlardan elde edilen kupon/faiz ödemelerinden GVK m.94/7 uyarınca vadesine göre stopaj yapılmaktadır. 2019 tarihli 842 sayılı Cumhurbaşkanı Kararıyla bu oranlar aşağıdaki şekildedir.

Tabloda da görüldüğü üzere stopaj oranı vadesi 3 yılın altındaysa %3 ile %7 oranında stopaj yapılmaktadır. Ancak vadesi 3 yılın üstündeyse stopaj oranı %0 olarak görülmektedir. Bu stopajlar tam ve dar mükellef için ayırt edilmeden aynı şekilde uygulanmaktadır. Ancak gelirin elde edilmesi durumunda ayrıca beyan edilip edilmemesi durumunda tam/dar mükellef farkı oluşacaktır.

Bu durumda ister stopaj yapılsın ister yapılmasın stopaj yapılmadan önceki tutar (brüt) 2021 yılı içinde 53 bin TL’yi aşarsa GVK m.86/1-c uyarınca bir sonraki yıl örneğimize göre 2022 Mart ayında beyan edilmesi gerekmektedir. Örnek 4; İstanbul’da ikamet eden Bayan N (tam mükellef) 2021 yılında kanuni merkezi İstanbul’da olan X A.Ş. tarafından ihraç edilmiş dolara dayalı bir eurobond kupon/faiz ödemesinden 60 bin TL gelir elde etmiştir. Elde edilen faiz geliri 60 bin TL 2021 yılı için beyan sınırı olan 53 bin TL’yi aştığından 2022 Mart ayında vergi idaresine beyan edecek ve GVK m.103’te belirtilen artan oranlı tarifeye göre vergisi hesaplanacak, hesaplanan vergisini ise Mart ve Temmuz ayında iki eşit taksitte ödeyecektir. Kişi beyan etmezse bu kişiden hem verginin aslı, hem vergi cezası hem de gecikme faizi alınacaktır. Örnek 5; Almanya’da ikamet eden TC vatandaşı Bay M (dar mükellef) 2021 yılında kanuni merkezi İstanbul’da olan X A.Ş. tarafından ihraç edilmiş dolara dayalı bir eurobond kupon/faiz ödemesinden 60 bin TL gelir elde etmiştir. Almanya’da ikamet ettiğinden yani dar mükellef olması münasebetiyle kendisine kupon/faiz ödemesi yapılırken %0 stopaj yapılacak ve kendisi tutar ne kadar olursa olsun ayrıca beyan etmeyecektir. Böylece hiç vergi ödemeden 60 bin TL’nin tamamına sahip olacaktır. Eurobondların kupon/faiz gelirleri tahsil edildikleri tarih itibariyle Merkez Bankası döviz alış kuru ile TL’ye dönüştürülerek vergilendirilir. Eurobondların faizlerinin/kuponlarının vergilendirilmesinde kur farkları vergilemeye tabi tutulmaz. Eurobondların döviz cinsinden ihraç edilmesi nedeniyle elde edilen faiz gelirlerine indirim oranı uygulanmamaktadır.

Eurobondlardan alım/satımından elde edilen kazancın vergilendirilmesi

GVK mükerrer m.80 uyarınca menkul kıymetlerin/diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılması (satış) sonucu elde edilen gelir, değer artış kazancı olarak vergilendirilir. Eurobondların alım/satım kazancının vergilendirilmesinde eurobondun ihraç tarihi önem arz etmektedir. İhraç tarihinin 31.12.2005 ve öncesi ya da sonrası olması vergilendirme yapısı itibariyle önem arz etmektedir..

31.12.2005 ve öncesi ihraç edilen Eurobondların vergilendirilmesi

31.12.2005 ve öncesi bir tarihte ihraç edilmiş eurobondların satış gibi bir yöntemle elden çıkarılması durumunda GVK mükerrer m.80/1 uyarınca değer artış kazancı olarak vergilendirilmesi gerekmektedir. Burada eurobondu ister Hazine isterse özel sektör çıkarsın vergilendirmesi aynıdır. Yukarıda fark ettiyseniz kupon/faiz gelirlerinde farklıydı. Konumuza dönelim;Bunların elden çıkarılmasında stopaj yapılmamaktadır. Buna göre eurobondun iktisap bedeli elden çıkarıldığı aydan önceki aya ait Yİ-ÜFE artış oranı kadar artırılır. Buna endekslenmiş tutar denir. Bu tutar satış bedelinden düşülür. Kalan tutardan GVK m. Geçici 59’da yer alan istisna tutarı (2020 yılı için 40 bin TL) düşülür. Kalan tutar ne olursa olsun bir sonraki yıl mart ayında yıllık beyanname ile beyan edilir.

31.12.2005 sonrası ihraç edilen Eurobondların vergilendirilmesi

Bu tarihten sonra elden çıkarılan (satılan) eurobondlardan sağlanan alım/satım kazancı Geçici m.67’ye tabi değildir. Yani stopaj yapılmayacaktır. Eurobondların elden çıkarılmasından doğan kazanç, elden çıkarma karşılığında elde edilen yabancı para tutarının Türk Lirası karşılığından, bunların alımında ödenen yabancı para tutarının Türk Lirası karşılığı ve varsa alım-satım giderlerinin düşülmesi suretiyle hesaplanacaktır. Yani; satış-alış-giderler.Ancak alım bedeli endekslemeye tabi tutulur. Ancak 31.12.2005 tarihinden sonra ihraç edilmiş eurobondlarda endeksleme yapılabilmesi için Yİ-ÜFE’nin artışının %10 ya da daha yüksek bir tutarda olması gerekecektir. Aksi takdirde endeksleme yapılmayacaktır. Endeksleme uygulaması, yatırımcı için lehte bir uygulamadır. Yİ-ÜFE artış oranı ne kadar fazlaysa iktisap (edinme) bedeli de o kadar artırıldığından vergilendirilecek tutar (matrah) da o kadar düşük olacaktır. Yani, Yİ-ÜFE %10 ya da daha fazlaysa iktisap bedeli endekslenir, satış tutarından endekslenmiş tutar düşülür, varsa giderler düşülür kalan tutar ne olursa olsun bir sonraki yıl Mart ayında yıllık beyanname ile beyan edilir. Hesaplanan vergi 2 eşit taksitte ödenir. Dar mükelleflerde ise ne stopaj yapılır ne de ayrıca beyan edilir. Yani kemiksiz kazanç.

Örnek 6; Ankara’da ikamet eden Bay D, Nisan 2020 tarihinde 100 bin ABD doları karşılığında eurobond satın almış ve Haziran 2021 tarihinde 120 bin ABD doları karşılığında elden çıkarmıştır (satmıştır). 1 dolar Nisan 2020’de 6 TL, Haziran 2021’de ise 9 TL olsun.(iktisap ettiği aydan önceki aya ait) Mart 2020 Yİ-ÜFE; 350,00(sattığı aydan önceki aya ait) Mayıs 2021 Yİ-ÜFE; 420,00 olsun

Çözüm 6;Mayıs 2021 Yİ-ÜFE - Mart 2020 Yİ-ÜFE440,00-350,00 =7070 sayısı 350,00’nin %20’sine yani %10’dan fazla tutara isabet edeceğinden alış tutarını %20 oranıyla endeksleyeceğiz. 100 bin dolar*6 TL;600 bin TL120 bin dolar*9 TL; 1 milyon 80 bin TLAlış bedelini %20 ile endekslersek; 600 bin TL*%20(Yİ-ÜFE artış oranı); 720 bin TLMatrahımız 1 milyon 80 bin TL-720 bin TL=360 bin TL olurGörüldüğü üzere eurobondlarda alış/satış tarihlerinde TL’ye çevrildiğinden KUR FARKLARI da vergilendiriliyor.

Şuna da dikkat etmek lazım; eurobond vadesinden önce satılmaz, itfa beklenirse; anapara kur farkı vergiye tabi olmayacaktır.

Eurobond gelirleri yanında başka gelirin bulunması durumunda vergilendirmeye yönelik örnekler

Örnek 7; Bayan B, 2021 yılında a) Sahibi olduğu konuttan 15 bin TL kira gelirib) B Bank tarafından yurt dışına ihraç edilen 10 yıl vadeli eurobondlardan 10 bin dolar faiz kazancıc) Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yurt dışına 31.12.2005 tarihinden sonra ihraç edilen eurobondlardan 18 Mayıs 2021 tarihinde elde edilen 3 bin dolar faiz geliri mevcutturÇözüm 7; a) Elde edilen konut kira geliri 2021 yılı için 7 bin TL istisna tutarını aştığı için beyannameye dâhil edilecektir. (15 bin-7 bin= 8 bin TL) b) B bankası tarafından yurt dışına ihraç edilen eurobond tutarından brüt olarak elde edilen faiz geliri 2021 yılı için 53 bin TL’yi aşarsa 2022 yılı Mart ayında beyan edilecektir. Dolar kuru 9 TL olduğunu varsayarsak 90 bin TL faiz kazancı elde edilmiş ve 53 bin TL beyan sınırını aştığı için beyan edilmesi gerekmektedir. c) Hazine tarafından ihraç edilen eurobondlardan elde edilen faiz tutarına %0 stopaj uygulanmaktadır. Dolar kuru 9 TL olsun ve 3 bin dolar*9 TL=27 bin TL.Bayan B’nin vergiye tabi gelirini toplamamız gerekmektedir.Buna göre; 8 bin TL+90 bin TL+27 bin TL=125 bin TL, bu tutar da 53 bin TL’lik beyan sınırını aştığı için hazine tarafından ihraç edilen eurobondlardan elde edilen 3 bin dolarlık faizi de beyan etmesi gerekmektedir.

Örnek 8; Bay A, 2021 inşaat işi yapıp 200 bin TL para kazanmıştır. Bay A, Hazine tarafından 2020 Haziran ayında ihraç edilen eurobondlardan 2021 Mayıs ayında 20 bin TL faiz elde etmiştir. Çözüm 8; Bay A, inşaat işiyle iştigal ettiği için 200 bin TL’lik kazancı ticari kazançtır ve yıllık gelir vergisi beyannamesiyle beyan edecektir. Eurobondlardan elde ettiği faiz geliri, 200 bin TL’lik ticari kazancı olduğu için her koşulda 53 bin TL’lik beyan sınırını aştığından 20 bin TL’lik faiz kazancını da beyannameye dâhil edecektir.

Örnek 9; Bayan A, Merkezi İstanbul’da olan X kurumunda brüt aylık 7 bin TL ücret almakta, Z bankasından 20 bin TL vadeli mevduattan faiz geliri elde etmiş, 10 bin TL repo geliri elde etmiş ve Hazinece 2006 sonrası ihraç edilmiş eurobondlardan 13 bin TL faiz geliri elde etmiştir.Çözüm 9; Tek işverenden alınan aylık 7 bin yıllık 84 bin TL beyan şartlarını sağlamadığından beyan edilemeyecektir. Mevduat faizlerinden elde edilen faiz ve repo gelirlerinden elde edilen faiz GVK m. Geçici 67/7.fk uyarınca stopaj yoluyla vergilendirildiğinden beyan edilmeyecek. Hazine tarafından ihraç edilen eurobondlardan elde edilen faiz tutarı 2021 yılı için 53 bin TL’yi aşmadığından beyan edilmeyecektir.Saygılarımla….

__________________________________________________________________________________________________

* Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Ali Fuad Başgil Hukuk Fakültesi, Mali Hukuk Anabilim Dalı Başkanı