Dolar karşısında riyalde rekor düşüş, binlerce kişi hükümeti protesto ediyor; İran'da neler oluyor?
T24 Haber Merkezi
İran'da başkent Tahran dahil birçok şehirde hükümeti protesto eden binlerce kişi sokaklara döküldü. Tahran'da Kapalıçarşı esnafı da dükkanlarını kapatarak İran'ın para birimi riyalin değer kaybını ve artan fiyatları protesto ediyor. İran polisi, Meclis'e yürüyen göstericilere gözyaşartıcı gazla müdahale etti. Protestolar, 2012 yılından bu yana Tahran'da görülenlerin en büyüğü.
ABD'nin İran'a karşı yaptırımları 2016 yılında kaldırılmıştı ancak ABD Başkanı Donald Trump Mayıs ayında ülkesinin bu karardan vazgeçtiğini bildirmişti. Bu açıklamanın ardından ABD, İran'a karşı aldığı iki aşamalı yeni ambargo kararının birinci bölümününü bugün uygulamaya başladı. Ambargo kararı öncesi İran Riyali, dolar ve diğer para birimleri karşısında değer kaybetti.
TIKLAYIN - Trump resmen açıkladı: ABD, İran ile olan nükleer anlaşmadan çekiliyor
2012'deki gösterilerde İran'ın nükleer faaliyetlerinden kaynaklanan yaptırımlar ülke ekonomisine büyük baskı uyguluyordu. Bu gösteriler, hükümetin değişmesine ve İran'ın diğer ülkelerde nükleer anlaşma üzerinde müzakerelere başlama kararı almasına neden olmuştu.
Geçtiğimiz aylarda ABD'nin 2016 yılında imzalanan nükleer anlaşmadan çekilmesi ve yaptırım kararı alması, doların değerinin birdenbire artmasına sebep olmuştu. Bu gelişmeler hükümete karşı tepkilerin yükselmesine sebep oldu. Esnaf, Tahran, Şiraz, Geşm ve diğer şehirlerde eylemler yapmaya başladı. Çarşılarda kepenk kapatıldı. Kepenk kapatma eylemleri ekonomik gidişatı daha da ağırlaştırırken, hükümet tüm eylemlere sert müdahalede bulundu. Geçen haftalarda Karaç şehrinde esnafa, zabıta tarafından çarşıda tezgâhların kaldırılması söylendi. Esnaf tezgahlarını kaldırmamak için direndi ancak kepenk kapatma eylemlerinin yapıldığı sırada, 1 Temmuz gecesi, tüm tezgahlar zabıta tarafından yakıldı. Ayrıca protesto gösterileri sırasında otomobil içerisinden açılan ateş sonucu bir kişinin öldüğü açıklanmıştı. Bu ve bu tür gelişmeler halkın hükümete karşı tepkisini arttırdı.
İran Riyali dolar karşısında rekor düşüş yaşadı
ABD yaptırımlarının yeniden başlamış olması ve nükleer anlaşmayla ilgili belirsizlik, İran Riyali'nin dolar karşısında rekor değer kaybına neden oldu. Resmi olmayan değere göre Dolar/Riyal kuru 110 bin civarında seyrediyor. Trump'ın Mayıs ayındaki yaptırım açıklamasından önce resmi olmayan değere göre 1 dolar 65 bin riyaldi.
Aralık ayında ve Ocak ayının başında ülkenin diğer şehirlerinde de büyük çaplı hükümet karşıtı protesto gösterileri düzenlenmişti.
"Yoksulluk, adaletsizlik, mali yolsuzluk ve özgürlük"
Geçtiğimiz aralık ve ocak ayında başlayan protestolar mezhepsel etkinin güçlü olduğu Meşhed ilinde “diktatöre ölüm” sloganıyla ortaya çıkmıştı. Eylemin başlangıcında ifade edilen talepler “Yoksulluk, adaletsizlik, mali yolsuzluk ve medeni-siyasi özgürlüklerin olmaması”ydı. Hemen ardından eylemleri gerçekleştiren halk “İslam’ı basamak yaptılar, insanları bıktırdılar” sloganı ile herkesi birleşmeye çağırdı.
İlk günden (28 Aralık 2017) itibaren Tahran’da başörtüsünü çıkaran Vida Movahed, Zorunlu Başörtüsü Kanunu’nu protesto etmesi, başörtüsü yasağına karşı yükselecek eylemlerin de başlangıcı oldu.
Aynı gün içinde Meşhed ilinde ve ardından Neyşabur ilinde “Genç İran’lı ayağa kalk” ve “Diktatöre ölüm, halka özgürlük”, Yazd ilinde “Korkmayın, korkmayın biz hepimiz birliğiz” sloganlarıyla eylemler yayıldı. İlerleyen saatlerde göstericilere biber gazı ve cop ile müdahale edildi.
Çok sayıda kişi hayatını kaybetmişti
30 Aralık’ta eylemler Tahran Üniversitesine sıçradı. Öğrenciler “Ya özgürlük ya ölüm" sloganları attılar. Bunun üzerine isyana karşı, İran polisi üniversiteyi sararak içeri biber gazı ve göz yaşartıcı gazla müdahele etti. Eylemlerin artması ile birlikte göstericilere ateş açıldı. Lodostan ilinin Durud ilçesinde 6 kişi, Hamadan ilinde 6 kişi, Ghahdicaran ilinde 12 kişi, Kirmanşah ilinde 1 kişi, Masced Süleyman ilinde de 2 kişi hayatını kaybetti. 2 Ocak 2018 tarihinden itibaren tutuklamalar arttı ve gençler belirsiz yerlere nakledildiler.
Susuzluk sorunu
İran’da rejimin karşı karşıya kaldığı diğer eylemlerin sebeplerinden biri de su. Uzun yıllardır İran’ın güney bölgesinde susuzluk ve hava kirliliği ile ilgili sorun yaşandı. Buna rağmen İran suyu başka ülkelere (Irak gibi) gönderiliyor. Bunun üzerine günlerdir suyu olmayan güney bölgesi halkı protestol gösterilerine başladı. 30 Haziran'da Ahvaz’da ve 3 Temmuz’da Horam Şahr ilinde eylemler devam ederken gösterilere karşı ekipler birçok kişiyi ateş ederek yaraladı. İran’da son aylarda gerçekleşen taleplere bağlı her eylem aslında hükümete karşı eylemler olarak da gelişiyor.