Düşük faiz politikası işe yarıyor mu?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) geçen hafta politika faizini 150 baz puan daha indirerek Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın arzu ettiği tek haneli yüzde 9 seviyesine düşürdü. Faiz indirimlerinin başladığı Eylül 2021'de bu oran yüzde 19'du. Yani politika faizi 15 ayda yüzde 10 indirildi.
Bu hafta gelen büyüme rakamı ise böylesine yüklü faiz indirimlerine rağmen Türkiye ekonomisinin 3. çeyrekte büyüyemediğine, hatta bilakis önceki çeyreğe göre daraldığına işaret ediyor. Demek ki bir yerlerde bir hata var.
Büyüme odaklı bir anlayışla yola çıkıldığını başından beri vurgulayan karar alıcılar ise arzu edilen büyüme performansı gerçekleşmeyince atılan adımları savunmak için dünyanın geri kalanı ile uyumlu politikalar izlediklerini öne sürüyor.
Yapılan açıklamalar “dünyanın geri kalanında da düşük faiz politikası uygulandığı” ya da “gelişmiş ülke merkez bankaları arasında da ayrışma olduğu” şeklinde ifadelerle yüksek enflasyonist ortamda gelen 10 puanlık faiz indirimlerine makul bir zemin oluşturmaya çalışıyor.
Bu açıklamalarda ciddi bir sorun var. Zira bir tarafta enflasyonist bir ortamda yangına körükle giden faiz indirimleri varken diğer tarafta bu uygulamayı yurt dışındaki uygulamalara benzetmek ya da yurt dışındaki para politikası uygulamalarında fikir birliği olmadığını ima etmek dışarıda uygulanan politikaların hiç de doğru anlaşılmadığına işaret ediyor.
Küresel bir enflasyon sorunu ile karşı karşıya olduğumuz doğru. Ancak enflasyonist baskı ile karşı karşıya olan merkez bankaları faiz indirimine gitmiyor, faiz artışına gidiyorlar. Bu suretle enflasyon beklentilerini düşürmeyi hedefliyorlar. Faiz artış kervanına katılmayan Japonya ise bu durumu gelecek seneye ait enflasyon beklentisinin yüzde 2’nin altına düşmesi ile açıklıyor. Yani para politikasının işleyişine dair bir görüş ayrışması söz konusu değil. Enflasyonist baskı varsa faiz artışları var.
İkinci olarak, dünyanın geri kalanında faiz artışına giden merkez bankalarının politika faizini enflasyonun altında belirlemeleri bize benzediklerini göstermiyor.
Para politikasında esas olan iletişim ve yönlendirmedir. Kemikleşen enflasyon beklentilerini kırabilmek için faiz artışının etrafından dolanıp farklı bir çözüm getirebilmek mümkün değil. İşte bu yüzden dünyanın geri kalanı faiz artışına gidiyor. Bu şekilde Merkez Bankası'nın enflasyonla mücadele konusunda kararlılığını göstererek enflasyon beklentilerini kırmayı hedefliyor.
Söz konusu ülkelerdeki politika faizinin enflasyonun altında kalması bizim uyguladığımız politika ile bir benzerlik olduğunu göstermez. Çünkü o ülkeler bizim gibi faiz indirimine giderek politika faizi ile enflasyon arasındaki farkı genişletmiyor. Bilakis onlar faiz artışına giderek politika faizini enflasyona yaklaştırıyorlar. Aramızdaki farkı en net bir şekilde onlarda ve bizde enflasyon beklentilerinin nasıl evrildiğine bakarak görebiliriz.
Yukarıdaki grafik ABD, aşağıdaki grafik ise Türkiye için 12 aylık enflasyon beklentilerini gösteriyor.
Bu grafikler bize şunları söylüyor:
2022 başından beri Amerikan Merkez Bankası (Fed) 4 puan faiz artırdı. Senenin ilk yarısında, Fed’in şahin tutumunu “enflasyon tehlikesi“ şeklinde yorumlayan piyasalar enflasyon beklentilerini iki puan kadar yukarı çektiler. Ancak yılın ikinci yarısında Fed’in kararlı duruşu ile piyasaları enflasyonun düşeceğine dair ikna etmeye başladığını ve enflasyon beklentilerinin yüzde 3’lü seviyelere gerilediğini görüyoruz. Fed bu beklentiler yüzde 2’lik hedefe gelene kadar faiz artışlarını sürdürecektir.
Bizde ise TCMB 2021'in son çeyreğinden bu yana 10 puan faiz indirdi. Buna karşılık enflasyon beklentileri yüzde 12’li seviyelerden yüzde 42’lere yükseldi. Son dönemde hafif bir düşüş görülse de bir sene öncesine göre enflasyon beklentilerinde 20 puan üzerinde bir artış var.
Fed’in yüzde 4’e ulaşmış olan politika faizi bir yıl sonraki enflasyon beklentilerinin kabaca 1 puan altında. Türkiye’deki yüzde 9’a inmiş politika faizi ise bir yıl sonraki enflasyon beklentilerinin kabaca 30 puan altında. Yani “Onlarda da var” desek de aradaki fark karşılaştırılamayacak kadar yüksek. İlave olarak onlar reel politika faizi negatif de olsa enflasyon beklentisini düşürebiliyorlarsa bu bir beceridir. Merkez Bankası'na olan güveni gösterir. Şayet biz de yüzde 30 negatif reel faizle enflasyon beklentilerini kontrol altına alabilseydik ancak o zaman bir benzerlikten söz etmek mümkün olabilirdi.
Yukarıdaki analiz hükümet kanadında düşük faiz politikalarının gerekçelendirilmesi konusunda ciddi bir kafa karışıklığına işaret ediyor. Peki bu politikalarla hedeflenen nihai amaca ulaşılabiliyor mu?
Faiz indirimlerini “düşük TL ile enflasyon pahasına büyüme” tercihi ile açıklayan Türkiye, bir yandan rezerv satışları ile TL’deki değer kaybını sınırlarken diğer yandan kredi arzına makro ihtiyati tedbirler ile sınırlama getirerek ne büyümeyi destekleyebilen ne de enflasyon beklentilerini düşürebilen garip bir uygulamaya geçti.
Tüm bu çabalar "Ne götürdü ve ne getirdi?" diye sormakta fayda var.
Sene başından bu yana manşet enflasyon yaklaşık 20 puan arttı. Enflasyonun gelir dağılımını bozması ile iş gücü ödemelerinin gelirden aldığı pay yüzde 26’ya düştü.
2022 yılı içinde TCMB’nin kurdaki değer kaybını engelleyebilmek için rezervlerden 100 milyar dolara yakın döviz sattığı hesaplanıyor.
Bankacılık sistemi uygulamaya konulan makro ihtiyati önlemlerle ciddi riskler almak ve aracılık faaliyetlerini asgariye indirmek durumunda kaldı.
Tüm bunlar götürüler. Peki getiriler ne oldu?
2022'nin üçüncü çeyreğinde Türkiye ekonomisi yıllık olarak yüzde 3,9 büyüdü.
İşsizlik oranı ise sadece yüzde 1 azalarak yüzde 10’a düştü.
Tablo oldukça net. Fed Başkanı Jerome Powell’ın Jackson Hole toplantılarında söylediği gibi fiyat istikrarının olmadığı bir ekonomiden kimseye hayır gelmiyor.