En çok ısıyı başımızdan mı kaybederiz ?
Üşümemek için şapka takmak gerçekten de vücut ısısını korur mu? Burası Patagonya. Torres de Paine Milli Parkı. Buzullarla dolu suda kayığımızın üstündeyiz. Kayığımız ters dönerse birkaç saniye içinde sudan çıkamazsak soğuğun vücudumuzu teslim alacağı söylendi.
Bu geziden önce vücudun nasıl ısı kaybettiği konusunda hiç kafa yormamıştım. Bu aşırı soğukta insan her şeyi düşünüyor. Geceleri kemiklerimiz donuyor, çadırın içinde bile. Uyku tulumuma girmeden önce neyim var neyim yok giyiyorum, dört pantolon, üç yünlü ceket, iki şapka ve su geçirmez kaban. Ama hâlâ yeterli değil. Rehberimiz Mariano uyku tulumuyla dışarıda yatıyor. Şapka bile takmıyor. Vücut ısısını başımızdan kaybederiz diye bildiğimiz için onun adına endişeleniyorum.
BBC Türkçe'de yer alan habere göre, fizyologlar yıllar boyunca insan üzerinde deneyler yaptı, nasıl üşüdüğümüzü anlamak için. Bu deneylerde kullanılan gönüllülerin belli bir rahatsızlığı göze alması gerekiyor. Kanada’nın Manitoba Üniversitesi’nden Thea Pretorius, insanların kafasından ne kadar ısı kaybettiğini anlamak için skuba dalma aletleri kullanıyor. Deneydeki gruplardan birine, üşündüğünde ortaya çıkan istem dışı titremeyi önlemek için bir ilaç veriliyor. Sonra denekler soğuk suya dalıyor; bazen bütün vucut su altında kalacak şekilde, bazen de kafayı dışarıda tutarak. Ayrıca deneklerin giysileri de değişkenlik gösteriyor. Bazen sadece mayo, bazen de vücutlarını kuru tutacak yalıtkanlı kauçuk dalgıç giysileri, iki çift çorap ve yün eldiven giyiyorlar. Tek tek tüm denekler 17 derece suda 45 dakika zaman geçiriyor.
Yalıtmanın önemi
Umulduğu gibi, denekler en fazla ısı kaybına suya ilk girdikleri anda uğruyor. Vücut ısılarının neredeyse tümünü başlarından kaybeden denekler, yalıtkanlı dalgıç giysileri giyerek tümüyle suya dalanlar oluyor; fakat bunların kaybettiği vücut ısısı, mayoyla suya girip başlarını su üstünde tutan deneklerin ısı kaybının yarısı kadar oluyor. Yani vücut ısımızın çoğunu başımızdan kaybettiğimiz doğru değil. Soğuk bir havuzda başı suya sokmak, toplamda kaybedilen vücut ısısına ancak yüzde 10 daha ekliyor.
Fakat bu sonuca aldanıp hemen şapkalarınızı çöpe atmaya kalkmayın, bir başka bulgu da şu oldu: Vücudumuz iyi yalıtılmış olduğu halde kafamızın üşümesine izin verirsek vücut ısımız çok daha hızlı düşüyor.
Bunun bir nedeni, kafa derimizde çok sayıda yüzeye yakın kan damarının olması. Soğuk bir günde bizi sıcak tutacak şekilde giyinmiş de şapka takmamışsak, çevresel etkenler, vücudumuzda akan sıcak kanın, kafa derisinden geçerken ısı kaybetmesine neden oluyor. Bu kan daha sonra sıcak vücuda geri dönerken onu da soğutuyor. İkinci neden ise titremekle ilgili. İşin ilginç tarafı, sadece baş soğuğa maruz kaldığında titremenin olmaması. Titreme yoluyla ısı kaybı azalır; fakat ilaçla bu titremenin bastırılmış olması, vücudun daha hızlı soğumasına neden olur.
Patagonya gibi aşırı iklim koşullarında önemli olan vücut ısınızın düşme hızından ziyade, nihai olarak ulaştığınız ısıdır. Mariano bu sırrı çözmüş görünüyor. İyi bir uyku tulumuyla vücudunu yalıtarak ısı kaybına engel oluyor. Bu durumda kafasına şapka takmasa da olur.