Freedom House raporu yayınlandı: Türkiye bu yıl da 'özgür' değil

2018 yılında 32 puanla listenin sonlarında 'özgür olmayan' ülke kategorisinde yer alan Türkiye, 2019’da 31 puana geriledi ve geçtiğimiz yıl ilk kez yer aldığı 'özgür olmayan' ülkeler kategorisindeki yerini korudu. Raporda, Türkiye'nin geçmiş yıllara göre durumunun 'kötüye gittiği' ifade edildi.

Türkiye'de yaklaşık iki sene boyunca olağanüstü hal durumunun devam ettiği ve bu süre zarfında cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapıldığı, devlet kurumlarının iç yapılarının değiştirildiği, gazeteci, akademisyen ve sivillerin 'haksız yere' tutuklandığı belirtildi.

Raporun ön yazısında Türkiye'de 'cumhurbaşkanına hakaret' davalarının hızla artışı, özgürlüklerdeki küresel gerilemeye örnek olarak gösterildi.

Raporda ayrıca sınırlarının ötesine uzanıp yurt dışında yaşayan vatandaşlarını hedef alan ülkelerin sayısında artış kaydedildiği belirtildi. Aralarında Rusya, Çin, Türkiye, İran ve Suudi Arabistan gibi ülkelerin de bulunduğu 24 ülkenin, yurtdışında yaşayan muhalif vatandaşlarını taciz ettiği, iade talebinde bulunduğu, kaçırmaya kalkıştığı ve suikast girişiminde bulunduğu ifade edildi. Suudi Arabistan’ın gazeteci Cemal Kaşıkçı'yı Türkiye'de suikast düzenleyerek öldürmesi, otoriter rejimlerin düşmanlarını sınır ötesinde nasıl hedef aldığının en açık örneği olarak nitelenirken şu ifadeler kullanıldı:

"Suudi Arabistan'ın gazeteci Cemal Kaşıkçı'yı Türkiye'de öldürmesi otoriter rejimlerin agresif yöntemlerine dikkat çekti. Kaşıkçı’nın cinayetini gazetelerinin ilk sayfalarından görmek isteyen Türkiye’nin kendisi de 21 farklı ülkeden 104 vatandaşını devletin düşmanları oldukları gerekçesiyle kaçırdı.

"Freedom House, Macaristan, Venezuela veya Türkiye gibi yerlerde demokratik kurumların antidemokratik liderler karşısında baskıya boyun eğdiklerini gözlemledi.”

"Geri çekilen demokrasi"

Bu yıl "Geri Çekilen Demokrasi" başlığını taşıyan raporda özgürlük kademelerinde düşüş olan bazı ülkeler arasında en çok Macaristan, Sırbistan ve Nikaragua dikkat çekiyor. Macaristan'ın 'özgür ülke' kategorisinden 'yarı özgür ülke' kategorisine gerilemesinin en büyük nedeni olarak, Başbakan Victor Orban ve partisi Fidesz'in ülkenin demokratik kurumlarını hedef alması, medya, dini gruplar, akademi, sivil toplum örgütleri, mahkemeler ve özel sektör üzerinde baskı uygulaması gösterildi.

Rapora göre, geçen yıl 'özgür ülke' kategorisindeyken bu yıl 'yarı özgür ülke' kategorisine düşen Sırbistan'daysa geçen yıla göre en çok seçimlerde yaşanan kuralsızlıklar ve bağımsız gazetecilere yönelik karalama kampanyaları damgasını vurdu. Orta Amerika ülkesi Nikaragua’nın Özgür Olmayan Ülkeler kategorisinde yer almasının en büyük nedeniyse hükümet karşıtı ayaklanmaların şiddetli bir biçimde bastırılması ve bunun yurtdışına yönelik göç dalgasını başlatması oldu.

Özgürlükler 13 yıldır azalıyor

Rapora göre 2018 yılı, tüm dünyada özgürlüklerin art arda giderek gerilediği 13'üncü yıl oldu. Muhalif grupların yasaklandığı, bu grupların liderlerinin tutuklandığı, iktidar sahiplerinin görev sürelerinin uzatıldığı, bağımsız medya üzerindeki baskıların arttığı otoriter rejimlerin sayısında da yükselme gözlendi.

Soğuk Savaş'tan sonra demokratikleşme sürecine giren ülkelerde kayırmacılık, yolsuzluk ve antiliberal popülist hareketlerde artış yaşanırken bu gibi eğilimlerin popülist siyasi güçler tarafından sağlam demokrasileri bile sarsmaya başlaması, güçler ayrılığı gibi temel ilkelerin reddedilmesi ve azınlıklara yönelik ayrımcı uygulamaların artması, son derece kaygı verici unsurlar olarak sıralandı.

Etnik temizlik ve soykırım yapan ülkeler arttı

Raporda etnik temizlik ve soykırım yapan ülkelerin sayısının son 13 yılda 3'ten 11'e yükseldiği belirtilirken birçok demokratik ülkede basın özgürlüğü konusunda ciddi olumsuzluklar görüldüğü ifade edildi.

Çin'e bağlı Uygur Özerk Bölgesi'nde Pekin hükümetinin yaklaşık 2 milyon Kazak, Uygur ve Hui (Müslüman Çinli) azınlıklarına eğitim adı altında işkence uyguladığı belirtildi.

Suriye ve Türkmenistan son sırada, Tunus tek özgür Arap ülkesi

Ekonomik ve siyasi krizin yaşandığı Venezuela, siyasi tutuklamaların yaşandığı Sri Lanka ve Tanzanya hak ve özgürlükler konusunda geriye giderken, listenin en kötüleri arasında Suriye, Güney Sudan, Eritre, Türkmenistan, Kuzey Kore, Suudi Arabistan, Tacikistan, Özbekistan ve Libya yer aldı.

Raporda Tunus, tek demokratik Arap ülkesi olarak gösterilirken, İsrail'de milliyetçiliğin arttığı ve Azerbaycan'da da medya, devlet kurumları ve sivil toplumun baskı altına alınarak mevcut hükümetin konumunu sağlamlaştırdığı kaydedildi.

'Beklenmedik olumlu yanıtlar ve demokratik açılımlar'

Öte yandan raporda Angola, Ermenistan, Etiyopya ve Malezya’da hükümetlerin, halkların demokratik değişiklikler yapılması talebine beklenmedik şekilde olumlu yanıtlar verdiği ve demokratik açılımlar gerçekleştirdiğine dikkat çekildi. Örneğin Angola’nın yeni devlet başkanının yolsuzluklarla mücadelede cesur adımlar attığı, yargıya daha çok bağımsızlık tanıdığı belirtildi.

Ermenistan’daysa barışçı protestolar, 2008’den beri görevde olan Devlet Başkanı Serj Sarkisyan’ın iktidarı kaybetmesiyle sonuçlandı. Aralık ayında yapılan seçimlerle iş başına gelen yeni hükümet, yolsuzluklarla mücadele, şeffaflık ve sorumluluk vaatleriyle parlamentoda reformcu çoğunluğu oluşturdu. Malezya’da seçmenlerin Başbakan Necip Razak’ı ve bağımsızlığa kavuştuğundan bu yana ülkeyi yöneten siyasi koalisyonu görevden uzaklaştırması, Başbakan ve ailesini yolsuzluk suçlamaları karşısında hesap vermesini sağlayacak yeni hükümetin kurulmasıyla sonuçlandı.

İskandinav ülkeleri demokraside zirvede

Temel hak ve özgürlüklerin en iyi olduğu ülke Finlandiya olurken, Norveç ikinci, İsveç üçüncü, Kanada dördüncü ve Hollanda ise 5'inci sırada yer aldı. İlk 10'a giren diğer ülkeler sırasıyla Avustralya, Yeni Zelanda, Uruguay, Danimarka ve İrlanda oldu. Belçika, Japonya, Portekiz, İsviçre ve Şili ise listede üst sıralarda yer aldı.

Raporda Amerika Birleşik Devletleri'nin (ABD) 100 üzerinden 86 puan almasına rağmen demokrasi ve özgürlük alanında son 8 yılda gerileme gösterdiği kaydedildi. ABD listede 'özgür ülkeler' kategorisinde yer almasına rağmen 33'üncü sıraya geriledi ve Estonya, Tayvan, Kosta Rika ve Slovakya gibi ülkelerin gerisinde yer aldı.

Bunun yanında Donald Trump yönetimi döneminde ülkede hukukun üstünlüğü, mülteci hakları, ve ayrımcılık gibi konularda gerileme kaydedildiği açıklandı. Ülkedeki bazı kurumların özgür yapısına müdahale edilmek istendiği kaydedildi.