Gölge Diplomatlar: "Fahri" cennet Türkiye
DW Türkçe'nin Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) işbirliği ile yürüttüğü "Gölge Diplomatlar (Shadow Diplomats)" araştırması, fahri konsolosluk dünyası ile ilgili çarpıcı istatistikleri de ortaya çıkardı.
Dışişleri Bakanlığı'ndan derlenen verilere göre 2011 yılında Türkiye'de yabancı ülkeleri temsil eden kayıtlı fahri konsolos sayısı 183 iken 2016 yılına gelindiğinde bu sayının büyük bir artışla 340'a çıktığı görüldü. Bakanlığın sitesindeki son listeye göre ise Türkiye'nin ev sahipliğini yaptığı 328 fahri konsolos var.
"Gölge Diplomatlar" (Shadow Diplomats) araştırması, diplomatik veya özel pasaportla birçok ülkeye vizesiz ve aranmadan girip çıkabilme avantajından dolayı sistemin Hizbullah gibi uluslararası terörist organizasyonlar tarafından dahi suistimal edilebildiğini gösteriyor. Resmi görevli diplomatlar sıkı bir denetim ve disiplin mekanizmasına tabi tutulurken bu, fahri konsoloslar için geçerli değil.
Uluslararası diplomasinin göz ardı edilmiş bu alanıyla ilgili sorularımızı yanıtlayan emekli diplomat Yalım Eralp, fahri konsolosların görevlerinin yerel makamlarla teması sağlamak ve bazen de ticareti kolaylaştırmak olduğunu belirterek "bu kişilerin yerel makamlarca kabul edilebilecek saygın kişiler olması gerektiğinin" altını çizdi.
Fahri konsoloslar her ne kadar Türkiye'de temsil ettikleri ülkeler tarafından belirlense de Türkiye'nin onayı olmadan bu unvanı elde edemiyorlar.
DW Türkçe'nin aylar boyunca incelediği çoğu Türkiye vatandaşı 300'den fazla fahri konsolosun en az yüzde 16'sının skandallara karıştığı ortaya çıktı.
Uyuşturucu suçuna adı karışan fahri konsoloslar var
Araştırmadan elde edilen bilgilere göre Türkiye'de yabancı ülkeleri temsil eden 50 fahri konsolosun adı uyuşturucu taşımacılığından hayali ihracata, yasa dışı bahisten insan kaçakçılığına, şaibeli ihalelerden Gülen yapılanması üyeliğine kadar birçok farklı skandala karıştı. Belgeler, bu isimlerin ya haklarındaki suçlamalara rağmen fahri konsolos seçildikleri ya da bu görevleri sırasında bu skandallara karıştıklarını gösteriyor.
Kamuya açık kaynaklardan edinilen bilgiye göre ise gözaltına alınan, hakkında dava ya da soruşturma açılan bu isimlerin hiçbiri kesinleşmiş hapis cezası almadı.
Bu isimlerle ilgili daha detaylı haberlerimizi hafta içerisinde okuyabilirsiniz.
Türkiye'nin 1976'da taraf olduğu "Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi"nin 42'inci maddesinde "Bir konsolosluk personeli mensubunun tutuklanması, gözaltına alınması veya cezai bir kovuşturmaya tabi tutulması halinde, kabul eden Devlet durumdan konsolosluk şefini en kısa zamanda haberdar etmekle yükümlüdür" deniliyor. Aynı sözleşmenin 58'inci maddesinin ikinci fıkrasına göre ise bu madde fahri konsolosluk memurlarına da uygulanmak zorunda.
Türkiye'nin Azerbaycan, Irak ve Birleşik Krallık nezdinde büyükelçiliğini yapmış emekli diplomat Ünal Çeviköz, ciddi devletlerin adı skandallara karışmış bireyler tarafından temsil edilmek istemeyeceğini belirterek "Böyle bir durum, benim hatırladığım bir örnek olarak yok" dedi.
Viyana Sözleşmesi'ndeki bildirim yükümlülüğü, suçluların kolluk kuvvetlerinden kaçmak için fahri konsolosluk zırhını kullanmasına engel olmak açısından da önemli.
DW Türkçe, Dışişleri Bakanlığı'na son on yılda tutuklanmış, gözaltına alınmış ya da cezai bir kovuşturmaya tabi tutulmuş kaç fahri konsolos hakkında temsil ettikleri ülkelere bildirim yapıldığı da dahil olmak üzere toplam 11 adet soru gönderdi. Haberin yayınlanma tarihine kadar Bakanlık sorulara yanıt vermedi.
AKP'li siyasilerin özel ilgisi
Fahri konsolosların, büyükelçiliklerin aksine siyasi bir görevi olmamasına rağmen siyasetçilerin fahri konsolos olmasına engel teşkil eden bir düzenleme yok.
Çeviköz konuyla ilgili olarak "Aktif siyaset içinde bulunan kişilerin normal şartlarda belli davranış kurallarına uymaları gerekir. Fahri konsolosluk yapmalarına engel bir durum yok. Ama tabi bu fahri konsolosluk görevi eğer belli bir gelir imkanı sağlıyorsa o zaman tabii ki o bulundukları mevki ile, eğer örneğin milletvekili iseler, çelişir" dedi.
AKP'de aktif siyaset yapmış 14 kişi fahri konsolos olurken bu rakamı üçer kişi ile ANAP ve CHP izliyor. Birer kişi de artık faaliyetlerine son vermiş olan Milliyetçi Demokrasi Partisi (MDP) ve Yeni Türkiye Partisi (YTP) adına siyaset yapmış isimler.
Bunların arasında ANAP döneminin Turizm Bakanı ve sonrasında AKP'den belediye başkanı adayı olan Bülent Akarcalı (Honduras'ın Ankara), 2015'ten beri AKP Eskişehir Milletvekili olan Harun Karacan (Makedonya'nın Eskişehir), TBMM 23. ve 24. dönem AKP Milletvekili Mustafa Kabakçı (Kazakistan'ın Konya) ile CHP'nin 22. dönem milletvekili Muharrem Toprak (Kosova'nın İzmir) da bulunmakta.
Binali Yıldırım'ın kardeşi de fahri
Bunun yanı sıra siyasilerin yakın akrabası olan 12 kişi de fahri konsolosluk unvanına sahip. Bunların dokuzu AKP'li, ikisi DYP'li biri de CHP'li siyasilerin yakını.
AKP'li eski Başbakan Binali Yıldırım'ın kardeşi İlhami Yıldırım (Etiyopya'nın İzmir), DYP'li eski Başbakan Tansu Çiller'in oğlu Berk Uçuran Çiller (Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin Kocaeli), AKP'li İçişleri eski Bakanı Abdülkadir Aksu'nun oğlu Murat Aksu (Burundi'nin İstanbul), AKP'li milletvekili Harun Karacan'ın oğlu Alihan Karacan (Kosova'nın Eskişehir) fahri konsolosluk unvanını alan isimlerden bazıları.
Futbol dünyası da fahriliğe meraklı
Futbol kulüplerini satın alan iş insanlarından Türkiye Futbol Federasyonu (TFF) etik kurulu üyelerine, kulüp başkan ve yöneticilerinden menajerlere kadar futbol dünyasından da toplam 18 kişi fahri konsolosluk yapmakta.
Futbol dünyasında en fazla fahri konsolos TFF'de görevli. Kulüpler arasında fahri konsolos şampiyonu ise üç fahri konsolos ile Trabzonspor. Galatasaray (iki yönetim kurulu üyesi), Antalyaspor (iki eski başkan) ve Adana Demirspor (eski başkan ve başkanvekili) Trabzonspor'un hemen arkasından geliyor.
Diğer kulüp başkanı fahriler ise Beşiktaş (asbaşkan), Samsunspor, Göztepe ve Bodrumspor'dan (onursal başkan).
Kulüp ve TFF yöneticiliğinin dışında futbol hakemi Kuddusi Müftüoğlu da fahri konsolosluk unvanına sahip isimlerden. Emekli olduktan sonra AKP'den milletvekili adayı, sonrasında da Belediye Başkan adayı olup iki yarışı da kaybeden Kuddusi Müftüoğlu Finlandiya'nın Antalya'daki fahri konsolosu.
Hem futbol dünyasının hem de siyasetin içinde olan bir diğer isim de ANAP'ta üç dönem Adana milletvekilliği yapan Bilici Yatırım Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Ali Bilici. Adana Demirspor, Adanaspor ve Ceyhanspor kulüplerinin üçünde de başkanlık yapmış olan Bilici, 2009 yılında AKP'nin Adana Belediye Başkan adayıydı. Bilici Pakistan'ın Adana fahri konsolosluğunu yürütüyor.
Öte yandan bir dönem Alanyaspor'da başkan yardımcılığı yapmış, AKP Alanya İlçe Yönetim Kurulu eski başkanı Mehmet Şahin de fahri konsolos olup futbol ve siyasetin kesiştiği noktada bulunan bir diğer isim. Şahin, Litvanya'nın Antalya/Alanya bölgesinin fahri konsolosluk görevini üstleniyor.
Turizmciler ve inşaatçılar lider
Dışişleri Bakanlığı'na göre Türkiye'nin dünyanın farklı ülkelerinde bulunan fahri konsolos sayısı 108'e ulaşırken, Türkiye'de yabancı ülkelerin fahri konsolosluğunu yapan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının sayısı 300'ü geçiyor.
Türkiye'de bulunan ve yabancı ülkeleri temsil eden fahri konsoloslar arasında en popüler sektör turizm.
İncelediğimiz 328 fahri konsolostan 47'sinin ya turizm sektöründe yatırımı var ya da bu sektörde yönetici olarak çalışıyor. Kamuya açık kaynaklardan incelediğimiz fahri konsolosların 32* tanesi de holding sahibi.
Sektör olarak ikinci sırada ise inşaat var. Fahri konsolosların en az 31 tanesi inşaat sektöründe faaliyet gösterirken, 26'sının da gıda sektöründe yatırımları var. Onları 22 kişi ile siyasetçiler takip ediyor.
Görüştüğümüz diplomatlar fahri konsolosların genelde ya saygın iş insanları ya da doktor veya avukat gibi saygı duyulan meslek gruplarından seçildiğini belirtseler de Gölge Diplomatlar araştırmasının ortaya koyduğu üzere incelediğimiz 328 fahri konsolostan sadece 10'u avukatlık yaparken sekizi doktor.
Çok farklı sektör ve meslek gruplarından insanların bulunduğu fahri konsoloslar arasından en az üç tanesi de kumarhane işletiyor.
Türkiye'de yabancı ülkeleri temsil eden fahri konsolosların 48'inin ise temsil görevleri dışında ne işle meşgul olduklarına dair bilgi kamuya açık kaynaklarda yer almıyor.
En çok Sri Lanka fahri konsolosu Türkiye'de
Türkiye'de en fazla fahri konsolosu olan ülke Aydın/Kuşadası, Kocaeli, Antalya, İzmir, Kayseri, Bursa, Tekirdağ, Mersin ve Trabzon'a atadığı dokuz fahri konsolosla Slovakya.
İkinci sırada sekizer fahri konsolosla Brezilya, Sri Lanka, Romanya ve Macaristan geliyor.
Sri Lanka ise kendisini temsil etmesi için dünyada en fazla fahri konsolosu Türkiye ve Almanya'da görevlendirdi. TÜİK'in yayınladığı Türkiye'ye en fazla turist yollayan 90 ülkeden biri dahi olmayan, Türkiye ile dış ticaret hacmi sadece 160 milyon dolar olan Sri Lanka'nın neden rekor sayıda fahri konsolosunun Türkiye'de olduğu sorusu ise cevapsız kaldı.
Açılan kapılar
Türkiye'de insanların neden fahri konsolos olmak isteyebilecekleri sorusuna, emekli diplomat Ünal Çeviköz "Türkiye'de tabii bu bir statü olarak da algılanıyor. Dolayısıyla bunun yarattığı ayrıcalıktan yararlanmak isteyen kişiler olabiliyor" diye cevap verdi.
Bu statünün açabildiği kapıların ne kadar büyük olabileceğini gösteren örneklerden biri Bosna Hersek'in Bursa Fahri Konsolosu Muzaffer Çilek. Mobilya sektöründe faaliyet gösteren Çilek Mobilya'nın sahibi Muzaffer Çilek, DW Türkçe'ye yaptığı açıklamada ailesinin Bosna Hersek göçmeni olması ve bu ülkede yatırımlarının bulunmasından dolayı dönemin Bosna Hersek Büyükelçiliği tarafından kendisine bu unvanın teklif edildiğini belirtti. Teklifi heyecanla kabul ettiğini dile getiren Çilek, fahri konsolosluk görevi dolayısıyla dönemin Bosna Hersek Cumhurbaşkanı Bakir İzzetbegoviç ile tanıştığını söyledi. Bu tanışmadan sonra Çilek, İzzetbegoviç'in danışmanlığına atandı.
#ShadowDiplomats nedir?
"Shadow Diplomats (Gölge Diplomatlar)" uluslararası diplomaside en az incelenen rollerden biri olan fahri konsolosluğa ışık tutuyor. Bu gönüllü diplomatlar, genellikle büyükelçilik veya konsolosluk bulunmayan yerlerde, yabancı hükümetlerin çıkarlarını desteklemek için kendi ülkelerinden çalışıyor.
Soruşturma, fahri konsolosluk sisteminin, yeterince denetlenmeden atanan ya da kazandıkları bu statüyü kendilerini zenginleştirmek, kanun yaptırımlarından kaçmak veya siyasi gündemleri ilerletmek için kullanan bazı isimler tarafından baltalandığını ortaya koydu.
ICIJ ve ABD'li haber kuruluşu ProPublica'nın koordinatörlüğünde hazırlanan, 46 ülkeden 61 medya kuruluşunu kapsayan bir gazetecilik işbirliği olan "Shadow Diplomats (Gölge Diplomatlar)" 160 gazetecinin ortak çalışmasıyla hazırlandı. Türkiye ile ilgili çalışmayı sadece DW Türkçe'nin gerçekleştirdiği küresel araştırmada yer alan gazeteciler skandallara veya ceza davalarına karışmış en az 500 adet fahri konsolos tespit etti.
*Holdinglerin iştirakleri sektör verilerine dahil edilmedi