Habur sınır kapısı kapatılırsa ne olur?
Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ndeki (IKBY) referandumun ardından, Türkiye'nin bölgeye askeri operasyon düzenlemesinin yanı sıra ekonomik yaptırım uygulaması da gündemde.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ekonomik yaptırımlar kapsamında ticaretin aktığı sınır kapılarının kapatılacağını söyledi ve IKBY'nin Türkiye üzerinden geçen petrol boru hattının vanasını kapatılabileceğinin sinyalini verdi.
Erdoğan referandumun ardından "Bir vanayı kapadığımız anda iş bitti. Bütün geliri meliri hepsi ortadan kalkıyor. TIR'lar Kuzey Irak'a çalışmadığı anda bunlar yiyecek, giyecek bulamayacaklar" dedi.
Irak, Türkiye'nin en büyük ticaret ortaklarından biri. Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) Ocak-Temmuz 2017 verilerine göre Irak ihracatta, Almanya ve Birleşik Arap Emirlikleri'nin ardından üçüncü sırada geliyor.
TÜİK'e göre, Türkiye'den Irak'a bu dönemde 5,4 milyar dolar ihracat yapıldı. Bu tutar yıllık bazda yüzde 35'lik bir artışa tekabül ediyor.
Ancak Türkiye ile IKBY arasından ticaret hacmi kesin olarak bilinmiyor, çünkü IKBY'nin ticaret hacmi Irak'ın genelinden ayrı olarak hesaplanmıyor.
Kürdistan Yatırım Heyeti, IKBY hükümetinden aldığı verilere dayanarak, Türkiye ve IKBY arasındaki ticaret hacminin 5 ila 5,5 milyar dolar seviyesinde olduğunu tahmin ediyor.
Heyet'e göre, IKBY'nin bölgedeki en büyük ticaret ortağı Türkiye. İkinci sırada ise İran geliyor.
Son yıllarda IKBY'deki inşaat sektörünün büyümesinde ve elektrik ihtiyacının karşılanmasında Türkiye'nin rolü büyük.
Öyle ki Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği'nin (MÜSİAD) Erbil'de bir temsilciliği bile bulunuyor.
Türkiye, IKBY ile yaklaşık son 10 yıldır yoğun siyasi ve ekonomik ilişkiler yürütüyor.
Siyasi ilişkilerin gelişmesini takiben, Türkiye ve IKBY arasında vize kolaylığı sağlanması da ticaretin gelişmesinde etkisi oldu.
Ancak referandumun ardından gerilen ilişkiler, bu ticari canlılığı tersine çevirme ihtimali taşıyor.
Gümrük ve Ticaret Bakanı Bülent Tüfenkci Çarşamba günü yaptığı açıklamada, "Habur sınır kapısı şu an itibariyle açık durumda" dedi, ancak önceki günlere göre giriş-çıkışların azaldığını söyledi ve ekledi:
"Habur sınır kapısının kapatılması gündemde. Cumhurbaşkanımızın da ifade ettiği gibi her an kapatılabilir. Oradaki bir takım gelişmeleri bekliyoruz."
Bünyesinde 2 bin 800 ihracatçıyı bulunduran Güneydoğu Anadolu İhracatçılar Birlikleri'nin Başkanı Abdülkadir Çıkmaz, 2017 yılında Irak ile 1 milyar 900 milyon ihracat yapıldığını, bunun 100 milyon haricindeki kısmının Habur sınır kapısından geçerek taşındığını söylüyor.
Bu, toplam ihracatlarının yüzde 28'ine denk geliyor.
Irak'ın ihracattaki büyük payına rağmen, toplamda 187 ülkeye ihracat yaptıklarını ve Irak'ın bu ülkelerden sadece biri olduğunu söyleyen Çıkmaz "Hükümetimizin alacağı her türlü karara saygılıyız" diyor.
IKBY'deki müşterilerinin "tedirgin bir bekleyiş içinde" olduğunu söyleyen Çıkmaz, Habur sınır kapısının kapanması halinde, IKBY ile bir süre ticaret yapılmasının mümkün olmayacağını, çünkü bölgeye başka yerden mal gönderme ihtimalinin olmadığını söylüyor.
Çıkmaz'a göre, sadece IKBY ile iş yapan ve gıda maddesi taşıyan şirketler bu durumdan en çok zarar görecek olanlar.
Ancak Müsiad Lojistik Sektör Kurulu Başkanı Emin Taha, son 3-4 yılda Irak Şam İslam Devleti'nin Irak'taki varlığı nedeniyle Türkiyeli iş insanlarının zaten bölgeden çekilmeye başladığına dikkat çekiyor.
IŞİD'in Türkiye'nin Musul Başkonsolosluğu saldırdığı tarih olan Haziran 2014'te 250-300 üye şirket bölgede iş yaparken, son bir yıldır bu rakam 100'e inmiş.
Taha'nın verdiği bilgilere göre, bu şirketlerin çoğu da günlük ticaret yapıyor, gıda madeleri, hazır giyim ve ev eşyası taşıyor.
Taha, "Piyasa tedirgin. Ne yapacaklarını bilmiyorlar. Sınır kapısı süre verilmeksizin kapatılırsa büyük sıkıntı olur" diyor ve siparişi alınan, parası peşin ödenen malların teslimi için sınır kapısı kapatılmadan önce 15-20 günlük süre talep ediyor.
Taha, Habur sınır kapısı kapatılsa bile, Irak'ın geri kalanıyla ticaretin devam edebilmesi için adımlar atılmasını istiyor.
"Bence hükümetimiz bu konuda tecrübelidir. İhracatçıyı mağdur etmeyecek bir şekilde, alternatif bir yol gösterecektir" diyor.
Bakan Bülent Tüfenkci de Çarşamba günü Habur sınır kapısının kapatılması halinde, yeni sınır kapısının Suriye sınırındaki Nusaybin Ovaköy olabileceğini söyledi.
Ancak hükümette IKYB'ye yönelik ekonomik yaptırımlar konusunda herkes aynı fikirde değil gibi görünüyor.
Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi, Hürriyet gazetesine yaptığı açıklamada ekonomik ambargonun tehlikeli bir söylem olduğunu dile getirerek, şöyle konuştu:
"Rusya ilk ticarete dokundu ve Türkiye'ye ders vermeye çalıştı. Bu son derece yanlıştı. Kuzey Irak konusunda aynı yanlışı yapmamızı uygun görmüyorum."