İstanbul'da imza atıldı: Ukrayna'da bağımsız kilise kurulması neden önemli?

Sonat Kerem

Fener Rum Patriği Bartholomeos, bugün Ukrayna Ortodoks Kilisesi'ne "otosefallik" (bağımsızlık) kazandıran "tomos" adlı kararnameyi imzalayarak, Devlet Başkanı Petro Poroşenko'nun katıldığı törenle yeni birleşik kilisenin lideri Mitropolit Epifaniy'e verdi.

Böylece, Aralık ayında Rusya Ortodoks Kilisesi'nden ayrılarak kurulmasına karar verilen Ukrayna Ortodoks Kilisesi resmen kuruldu.

Fener Rum Patrikhanesi, 11 Ekim'de Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin Moskova'daki Rus Ortodoks Kilisesi'nden ayrılma yolundaki talebinin kabulüne karar vermişti.

Bu gelişme Rusya ile Ukrayna arasında yaşanan krizde yeni bir sayfanın açılması anlamına geliyor. Peki bu noktaya nasıl gelindi? Fener Rum Patrikhanesi'nin rolü ne? Karar siyaset cephesinde hangi gelişmelere yol açabilir?

Kilise nasıl kuruldu?

Ukrayna'daki üç Ortodoks kilisesinden din adamları ve Poroşenko, Aralık ayı içerisinde Kiev'deki Ayasofya Katedrali'nde bir araya gelmiş ve bağımsız kilisenin kuruluşunu ilan etmişti.

Kararı meydanda toplanan binlerce kişinin önünde duyuran Poroşenko, "Bugün tarihe kutsal bir gün olarak geçecek. Bugün Rusya'dan nihai bağımsızlığın elde edildiği gün. Bu, Putinsiz ve Kirillsiz (Moskova Patriği) bir kilise" dedi.

Ukrayna Devlet Başkanı Petro Poroşenko ile Fener Rum Patriği Bartholomeos arasında, Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin Moskova Patrikhanesi'nden ayrılması süreciyle ilgili iş birliği anlaşması imzalanmıştı.

Fener Rum Patrikhanesi, Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin bağımsızlık talebini kabul etmişti.

Fener Rum Patrikhanesi ile Moskova Patrikhanesi arasındaki ilişkileri kopma noktasına getiren gelişmeler, Rusya ile Ukrayna'nın yanı sıra tüm Ortodoks dünyasını, Batı'yı ve Türkiye'yi de yakından ilgilendiriyor.

Sorun nasıl ortaya çıktı?

Ukrayna Ortodoks Kilisesi yüzyıllardır Moskova Patrikhanesi'ne bağlı.

Sovyetler Birliği'nin 1991 yılında dağılmasından bu yana Kiev, Moskova'dan tamamen bağımsız bir Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nin hayalini kuruyordu.

2014 yılında Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmesi ve Ukrayna'nın doğusunda çatışmaların başlamasının ardından Kiev için bu konunun önemi daha da arttı.

Ukraynalı siyasiler, Rusya Ortodoks Kilisesi'nin "Kremlin'in çıkarlarına hizmet ettiği ve Ukrayna'daki ayrılıkçıları desteklediği" iddiasını sık sık dile getirmeye başladı.

Moskova'nın, Rusya Ortodoks Kilisesi'ni Ukrayna'ya etkide bulunmak için en kilit araçlardan biri olarak kullandığını savunan Kiev, kilise konusunun "ulusal güvenlik sorunu" olduğunu savunuyor.

Fener Rum Patrikhanesi ile Moskova arasında kriz nasıl başladı?

Ukrayna'da üç Ortodoks kilisesi bulunuyordu. Daha önce bunlardan yalnızca biri, Moskova Patrikhanesi'ne bağlı olan Ukrayna Ortodoks Kilisesi dünyadaki diğer Ortodoks kiliseleri tarafından tanınıyordu. Kiev Patrikhanesi Ukrayna Ortodoks Kilisesi ve Otosefal Ukrayna Ortodoks Kilisesi, Rusya tarafından "bölücü gruplar" olarak tanımlanıyor.

Ukrayna'da Ortodoks dünyasının tanımadığı kiliseler, bu senenin nisan ayında Fener Rum Patrikhanesi'ne başvurarak, otosefallik (özerklik) talep etti. Ukrayna Parlamentosu da bu talebin arkasında durdu.

Bunun üzerine Moskova ise adeta küplere bindi. Ukrayna'daki tek meşru kilise olarak Moskova'ya bağlı Ukrayna Ortodoks Kilisesi'ni gören Rusya Ortodoks Kilisesi, Kiev'in bağımsız kilise talebinin kabul edilmesi üzerine Fener Rum Patrikhanesi ile tüm ilişkilerini kesme kararı aldı.

Fener Rum Patrikhanesi, bugünkü Ukrayna topraklarının ruhani yönetim hakkının 17'inci yüzyılda geçici olarak Rusya Ortodoks Kilisesi'ne verildiğini, Moskova'nın daha sonra yasa dışı şekilde bu toprakları ilhak ettiğini savunuyor.

Bu açıklama, Ukrayna'da Moskova Patrikhanesi'ne bağlı olan kilisenin de Fener Rum Patrikhanesi için meşruluğunu tartışmalı hale getirdi.

Moskova ve Fener Rum Patrikhanesi arasındaki bir diğer anlaşmazlık ise, kiliselere otosefallik verilmesi konusu.

Ortodoks dünyasında "eşitler arası birinci" (primus inter pares) kabul edilen Fener Rum Patrikhanesi, kiliselere bağımsızlık tanıma hakkını yalnızca kendisinde görüyor.

Moskova ise, Fener Rum Patrikhanesi'nin yetkilerini aştığını, otosefallik kararının kiliselerin kendi içinde alınması gerektiğini savunuyor.

Rusya'nın tepkisi ne oldu?

Rusya Ortodoks Kilisesi, Kiev'de bağımsız kilise kararı alınmasının kendileri için yok hükmünde olduğunu açıkladı.

Kiev'de dün düzenlenen toplantıda Moskova Patrikhanesi Ukrayna Ortodoks Kilisesi'nden rahiplerin de yer aldığı belirtildi. Moskova ise oylamada resmi temsilcilerinin bulunmadığını, bu nedenle seçimlerin meşru olmadığını duyurdu.

Rusya Ortodoks Kilisesi Patriği Kirill, Ukrayna iktidarını dini siyasete alet etmek ve seçim malzemesi olarak kullanmakla suçlamıştı.

Moskova'ya bağlı Ukrayna Ortodoks Kilisesi, rahiplerinin Ukraynalı yetkililerin baskılarına ve provokasyonlarına maruz kaldıklarını öne sürüyor.

Siyaset cephesine nasıl yansıyabilir?

Her iki ülkeden de birçok analist, Rusya ile Ukrayna arasında tansiyonun yeniden yükselmesi halinde, Moskova'nın kiliseler krizini daha sık gündeme getireceği konusunda hemfikir.

Olası bir sıcak gelişmede, Rusya'nın, "Ukrayna'daki kiliseleri koruma" gerekçesine başvurabileceği de ihtimaller arasında gösteriliyor.

Ukrayna'da Rusya'dan bağımsız bir kilise kurulması, Poroşenko'nun son dönemde en fazla gündeme getirdiği konulardan biriydi. Bazı analistler bunu, ülkede yaklaşan devlet başkanlığı seçimleriyle de ilişkilendiriyor.

Poroşenko'nun, "Ukrayna Ortodokslarının hayali" olarak görünen bağımsız kilise talebini gerçekleştirerek yalnızca tarihe geçen bir lider olarak kalmayıp, Rusya karşıtlığının tavan yaptığı ülkede, 31 Mart 2019 tarihindeki seçimler öncesi halk desteğini de artırabileceği yorumları yapılıyor.

Diğer yandan Ortodoks toplumlarında kiliselerin ulusal kimlikteki önemine dikkati çeken bazı uzmanlar ise, bunun sıradan bir dini anlaşmazlık değil, Rusya ile Batı'nın Ukrayna'yı kendi eksenine çekme mücadelesinin bir parçası olduğu görüşünde birleşiyor.