‘Karanlığın yıldızı’ Edgar Allan Poe, ‘Edgar Ödülü’ kazanan 67 roman ve polisiyenin kısa tarihi

T24 Kültür Sanat

ABD’li yazar, şair ve eleştirmen Edgar Allan Poe adına 1954 yılından beri verilen ‘Edgar Ödülleri’nin roman dalındaki son sahibi, The Stranger Diaries adlı eseriyle Elly Griffiths oldu.

Poe'nun ilk kitabı olan ve günümüze sadece 12 adedinin ulaştığı tahmin edilen  "Timurlenk ve Diğer Şiirler", 2009 yılında New York Christie's Müzayede Evi’nde  662 bin 500 dolara satılarak, “Amerikan edebiyatı eserleri arasında en yüksek fiyat biçilen eser” (Wikipedia) oldu. 67 yıldır Amerikan Polisiye Yazarları Birliği (Mystery Writers of America) tarafından düzenlenen ve adını polisiye edebiyatın öncü ismi Edgar Allan Poe’dan alan Edgar Ödülleri’nde (The Edgars)  her yıl en iyi polisiye eserler ödüllendiriliyor.  40 yaşında hayatını kaybeden yazarın adıyla düzenlenen ödüller, roman ve hikâye dışında TV, sinema ve tiyatro senaryosu alanlarında da düzenleniyor.

Polisiyenin kısa tarihi

Edgar Allan Poe'nun 1841 yılında yazdığı 'Morgue Sokağı Cinayetleri', -Gaston Leroux tarafından yazılan Sarı Odanın Esrarı ile birlikte- tarihte yayımlanan ilk dedektiflik öyküsü olarak niteleniyor. Polisiye edebiyatın ilk dedektifi olan C. Aguste Dupin, Poe’nun “Sağlam temellere yaslanan basit fikirler kimsenin ilgisini çekmez. İnsanlar dokunaklı ikilemlere bayılırlar” ifadesini de kullandığı 'Morgue Sokağı Cinayetleri’nde dünyaya geldi. Polisiye türünü büyük üne kavuşturan ise, Dupin'den rol çalan Sherlock Holmes'un yaratıcısı Arthur Conan Doyle oldu.

Ardından Agatha Christie, "fazla uzaklaşmış olamaz" diyerek, Hercule Poriot ile dedektiflik dünyasına sıkı bir giriş yaptı. Genel olarak İngiliz kır yaşantısında geçen ve içinde şiddet olmayan eserlerden sonra, suçu ilk defa gerçek bir suç üzerine oturtan, şiddet ve cinsellik de içeren eserleriyle Dashiell Hammett sahneye girdi.

“İnsanın mükemmel bir varlık olarak görüldüğü, kötülüğün sanata yansıtılmaması” inancının egemen olduğu Rönesans döneminde edebiyatın konusu olamayan polisiye, II. Dünya Savaşı'na kadar, genel olarak ikinci sınıf bir edebiyat türü olarak görüldü. İlk Türk polisiye

İlk Türk polisiye romanını 1884 yılında 'Esrâr-ı Cinâyat' adıyla yayımlayan Ahmet Mithat Efendi, eseri bugün Beyoğlu'nda bulunan Hazzopulo Pasajı'ndaki evinde yazdı. Peyami Safa, Server Bedi takma adı ile 'Cingöz Recai'yi yazarken, Kemal Tahir de F.M. İkinci takma adıyla Mike Hammer'ın dört yerli öyküsünü kaleme aldı. Edebiyat dünyasında bu dört yerli öykünün orijinallerinden de iyi olduğu görüşünü dile getirenler oldu. Nazım Hikmet’in ‘Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim’ novellası da aslında bir polisiye olarak türün Türkiye’deki tarihine geçti. Türkçeye tercüme edilen ilk polisiye roman da, Fransız yazar Ponson de Terrail'den Ahmet Münif tarafından 1881 yılında çevrilen Paris Faciaları adlı eser oldu.

Ahmet Mithat Efendi

Edgar Ödülü kazanan romanlar

1954 yılından bu yana polisiye roman kategorisinde Edgar Ödülü’ne layık görülen romanların listesi şöyle:

1954 – Charlotte Jay, Beat Not the Bones

1955 – Raymond Chandler, The Long Goodbye

1956 – Margaret Millar, Beast in View

1957 – Charlotte Armstrong, A Dram of Poison

1958 – Ed Lacy, Room to Swing

1959 – Stanley Ellin, The Eighth Circle

1960 – Celia Fremlin, The Hours Before Dawn

1961 – Julian Symons, The Progress of a Crime

1962 – J. J. Marric, Gideon’s Fire

1963 – Ellis Peters, Death and the Joyful Woman

1964 – Eric Ambler, The Light of Day

1965 – John le Carré, The Spy Who Came in from the Cold

1966 – Adam Hall, The Quiller Memorandum

1967 – Nicolas Freeling, King of the Rainy Country

1968 – Donald E. Westlake, God Save the Mark

1969 – “Jeffery Hudson” (Michael Crichton), A Case of Need

1970 – Dick Francis, Forfeit

1971 – Maj Sjöwall & Per Wahlöö, The Laughing Policeman

1972 – Frederick Forsyth, The Day of the Jackal

1973 – Warren Kiefer, The Lingala Code

1974 – Tony Hillerman, Dance Hall of the Dead

1975 – Jon Cleary, Peter’s Pence

1976 – Brian Garfield, Hopscotch

1977 – Robert B. Parker, Promised Land

1978 – William H. Hallahan, Catch Me: Kill Me

1979 – Ken Follett, Eye of the Needle

1980 – Arthur Maling, The Rheingold Route

1981 – Dick Francis, Whip Hand

1982 – William Bayer, Peregrine

1983 – Rick Boyer, Billingsgate Shoal 1984 – Elmore Leonard, La Brava

1985 – Ross Thomas, Briarpatch

1986 – L. R. Wright, The Suspect

1987 – Barbara Vine, A Dark-Adapted Eye

1988 – Aaron Elkins, Old Bones

1989 – Stuart M. Kaminsky, A Cold Red Sunrise

1990 – James Lee Burke, Black Cherry Blues

1991 – Julie Smith, New Orleans Mourning

1992 – Lawrence Block, A Dance at the Slaughterhouse

1993 – Margaret Maron, Bootlegger’s Daughter

1994 – Minette Walters, The Sculptress

1995 – Mary Willis Walker, The Red Scream

1996 – Dick Francis, Come to Grief

1997 – Thomas H. Cook, The Chatham School Affair

1998 – James Lee Burke, Cimarron Rose

1999 – Robert Clark, Mr. White’s Confession

2000 – Jan Burke, Bones

2001 – Joe R. Lansdale, The Bottoms

2002 – T. Jefferson Parker, Silent Joe

2003 – S. J. Rozan, Winter and Night

2004 – Ian Rankin, Resurrection Men

2005 – T. Jefferson Parker, California Girl

2006 – Jess Walter, Citizen Vince

2007 – Jason Goodwin, The Janissary Tree

2008 – John Hart, Down River

2009 – C. J. Box, Blue Heaven

2010 – John Hart, The Last Child

2011 – Steve Hamilton, The Lock Artist

2012 – Mo Hayder, Gone

2013 – Dennis Lehane, Live by Night

2014 – William Kent Krueger, Ordinary Grace

2015 – Stephen King, Mr. Mercedes

2016 – Lori Roy, Let Me Die in His Footsteps

2017 – Noah Hawley, Before the Fall

2018 – Attica Locke, Bluebird, Bluebird

2019 – Walter Mosley, Down the River Unto the Sea

2020 – Elly Griffiths, The Stranger Diaries