Mahfi Eğilmez: Merkez Bankası'nın altınları hangi ülkede, rehin mi, bir efsanenin sonu...
Mahfi Eğilmez*
Merkez Bankası’nın altın rezervi Tam olarak açıklanmayan, gizli kalan her şeyde olduğu gibi altınların nerede olduğu meselesi de arada bir şehir efsanesi olarak karşımıza çıkıyor. Hatta iş orada kalmıyor paranoyaya dönüşmeye kadar gidiyor. Basında yer alan ifadelere göre Ekonomiden sorumlu Başbakan Yardımcısı bir soruyu yanıtlarken TCMB’nin 490 ton altını olduğunu, bunun aşağı yukarı 40 tonluk bölümünün TCMB kasa dairesinde saklandığını, kalan altınların İngiltere Merkez Bankası’nın ve ABD Merkez Bankası Fed’in altın deposunda koruma altında olduğunu açıklamış. Bu açıklamadan sonra pek çok soru ortaya atıldı. Sonunda iş geldi şu şehir efsanesine dönüştü: “Türkiye’nin altınları İngiltere Merkez Bankası’nda Türkiye’nin aldığı dış borçların teminatı olarak tutuluyormuş.”
İkinci Dünya Savaşı sonrasında bazı ülkeler altın rezervlerini kendi ülkeleri dışında özellikle bu konuda geniş imkânı olan ve dünyanın en güvenli kasa dairelerinden birisi olarak kabul edilen İngiltere Merkez Bankası’nın altın deposunda saklama kararı aldı. Bu ülkelerden bazıları (aralarında Hollanda ve Almanya da var) küresel kriz sonrasında ihtiyaç duyulabileceği gerekçesiyle bu altınlarının bir bölümünü İngiltere’den kendi ülkelerine taşıma kararı aldılar. Bu kararı almalarında saklama meselesi dışında swap işlemlerinin yapılabilmesi kolaylığı da vardı.
TCMB’nin altın rezervlerinin bir bölümünü İngiltere Merkez Bankası altın deposunda tutmasının devlet borçlarıyla ve onların teminatı olarak rehin edilmesiyle hiçbir ilgisi yok. Esasen Devlet adına borçlanan Hazinelerin bu tür dış borçlanmaları yaparken herhangi bir teminat göstermesine veya rehin vermesine de gerek yok. Bu konunun hafızalarda kalma nedeni Osmanlı dış borçlarıdır. Osmanlı İmparatorluğu 1854 yılından başlayarak dış borç alırken, mali sistemi iflas aşamasında olduğu için, borç verenler bu borçlar karşılığında İmparatorluğun teminat göstermesini talep etmişlerdir. O nedenle Osmanlı dış borçları vergiler veya başka devlet gelirleri teminat göstererek alınmıştır. Bu borçlar 1929 ile 1954 arasında Türkiye Cumhuriyeti tarafından tümüyle ödenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti, bugüne kadar hiçbir dönemde teminata veya rehin vermeye dayalı dış borçlanma yapmamıştır.
Altınların önemli bölümü niçin İngiltere Merkez Bankası’nda tutuluyor? Türkiye’nin ve başka ülkelerin altın rezervlerini İngiltere ve/veya ABD (Fed) Merkez Bankası altın deposunda saklamasının bazı nedenleri var. Her şeyden önce İngiltere Merkez Bankası ve ABD Merkez Bankası Fed’in kasa daireleri dünyanın en güvenli altın deposu kabul ediliyor.
Buna ek olarak bir de rezerv yönetimi meselesi var. Merkez Bankası Kanunu’nun 53’üncü maddesinin b bendinde şu hüküm yer alıyor: “Banka, ülke altın ve döviz rezervlerini para politikası hedefleri ve uygulamaları çerçevesinde yönetir. Bu amaçla Banka, sırasıyla güvenli yatırım, likidite ve getiri önceliklerini dikkate alarak belirleyeceği usul ve esaslara göre yurt içi ve yurt dışı piyasalarda vadeli ya da vadesiz altın, döviz, menkul kıymet, türev ürün alım satım, borçlanma ve borç verme işlemlerini de içeren tüm bankacılık faaliyetlerinde bulunabilir.”
TCMB, İngiltere’de veya ABD’de tutulan altın rezervleriyle swap işlemleri yapabiliyor. Altın rezervleri, döviz ihtiyacı halinde swap yapılarak belirli vadeyle döviz alınıyor, vade dolduğunda tersi yapılarak döviz verilip altınlar geri alınıyor. Merkez Bankası bu yolla bütün diğer merkez bankalarının yaptığı benzer işlemleri yaparak ihtiyacı olan dövizi, ihtiyaç duyduğu süreyle elde etmiş oluyor.