Mahfi Eğilmez: Rusya Merkez Bankası'ndan enflasyonla mücadele dersi
*Dr. Mahfi Eğilmez
Son günlerde bazı izleyiciler ‘enflasyonu düşürmek için faizi artırmak gerekir diyordunuz, Fed faiz artırıyor ama enflasyon düşmüyor’ diye yorumlar yapıyor. Bu yorumları yanıtlamadan önce ABD’de enflasyon ve Fed faizi arasındaki son bir buçuk yıllık ilişkiyi gösteren bir grafik paylaşalım (grafik, Fed’in ve US Census Bureau’nun verilerinden derlediğim tablodan tarafımdan hazırlanmıştır.)
Grafikteki kesik çizgi Fed’in enflasyon için öngördüğü uzun vadeli dengedir (yüzde 2.)
2021 yılının başında enflasyon Fed’in uzun vade için öngördüğü dengenin altındaydı. Aynı tarihte Fed’in faizi de yüzde 0,25 idi. İzleyen aylarda enflasyon yukarıya doğru hareketlenmeye başladı ama Fed bunu geçici bir olgu olarak gördüğü için faizle oynamadı. Grafiğe dikkat edilirse Fed’in uzun süre enflasyondaki artışı herkesle birlikte seyrettiği görülüyor. 2022 yılının Mart ayına kadar faizi artırmayan Fed, artık bunun geçici bir olgu olmadığını kabul ederek faiz artırımlarına başladı. Ne var ki hem geç kaldığı hem de enflasyonu durduracak düzeyde faiz artışı yapamadığı için henüz hiçbir başarı elde edememiş durumda.
Rusya Merkez bankası ise faiz silahını doğru kullandı. Ukrayna savaşıyla birlikte Rusya’da Ruble’nin değer kaybı enflasyonu hızla yükseltti. Savaştan önce enflasyon oranı yüzde 8,7, Rusya Merkez Bankası’nın faiz oranı ise yüzde 8,5 idi. Savaşla birlikte enflasyon hızla yükselerek Mart ayında yüzde 16,7’yi aştı. Rusya Merkez Bankası hiç tereddüt etmeden faizi yüzde 20’ye çıkardı ve enflasyonun önünü kesti. Aşağıdaki grafikte Rusya’da enflasyon ile Rusya Merkez Bankası’nın faizi arasındaki ilişki yer alıyor (grafik www.tradingecomomics.com sitesindeki veriler kullanılarak tarafımdan hazırlanmıştır.)
Grafik, Rusya Merkez Bankası’nın enflasyona tam zamanında müdahale ettiğini gösteriyor: Rusya Merkez Bankası, enflasyonun peşinden koşmamış, önüne çıkıp durdurmuştur. Enflasyonun yönü aşağıya dönünce de başlangıç faiz oranına yvaş yavaş geri dönmüştür. Üstelik bu faiz artışını savaşın ortasında ve ambargoların yürürlükte olduğu bir dönemde yapmıştır.
Son günlerde birkaç kez yazdığım bir sözümü bir kez daha yazayım: ‘Enflasyonu peşinden koşarak yakalayamazsınız, önüne çıkmanız gerekir.’ Fed, enflasyonun önüne çıkma fırsatını 2021 yılının Mart ayında kaçırdı, şimdilerde peşinden koşuyor.
Enflasyona müdahale ederken dört doğruyu birlikte izlemek gerekir: (1) Kullanılacak politika aracı doğru araç olmalıdır. Örneğin enflasyona müdahale edilecekse faiz aracı kullanılmalıdır. (2) Kullanılacak aracın doğru yönde kullanılması gerekir. Örneğin enflasyonla mücadelede faiz aracı kullanılacaksa faiz düşürülmemeli artırılmalıdır. (3) Kullanılacak aracın büyüklüğü olayın büyüklüğüyle uyumlu olmalıdır. Örneğin faiz yüzde 5 iken enflasyon yüzde 10’a çıkmışsa faizi yüzde 6’ya değil yüzde 12’ye yükseltmek gerekir. (4) Kullanılacak aracın kullanılmasında zamanlama doğru olmalıdır. Örneğin faiz yüzde 5 iken enflasyon yüzde 7’ye çıkmışsa 10’a çıkması beklenilmemeli ve faiz hemen artırılarak yangının büyümesi ve yayılması önlenmelidir.
Rusya Merkez Bankası bütün bu adımları doğru atarken Fed, enflasyonla mücadelede kullanılacak aracı doğru seçip (faiz) yönünü doğru belirlese de (artırma yönünde hareket etmiştir) zamanlamayı doğru yapamamış (faizi artırmakta geç kalmış), kullanılacak aracın büyüklüğünü de yanlış belirlemiştir (faizi yeterince artırmamıştır.)
Öte yandan Rusya Merkez Bankası bütün bu adımları doğru atarak sonuç alıp faizi de düşürmeye başladığı için yüksek faizle resesyona girme tehlikesini de minimum düzeye çekmiştir.
Özetle söylemek gerekirse Rusya Merkez Bankası, enflasyonla mücadele konusunda, Fed’e ve başta Avrupa Merkez Bankası olmak üzere bütün merkez bankalarına çok net bir para politikası dersi vermiştir.