Mahfi Eğilmez yazdı; para politikası ne kadar başarılı?
Mahfi Eğilmez*
Merkez Bankası’nın para politikası uygulamasının tek amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Banka’nın, hükümetin uygulayacağı büyüme ve istihdam politikalarını desteklemesi, bu politikaların fiyat istikrarını sağlama amacıyla çelişmemesine bağlıdır. [i] Fiyat istikrarı denildiğinde anlaşılması gereken şey enflasyona ya da deflasyona yol açmayacak yani Türk Lirasının satın alma gücünü bozmayacak bir istikrarın sağlanmasıdır. Merkez Bankası, bu amaca ulaşmak için uzun zamandır enflasyon hedeflemesi denilen ve dünyada birçok ülke tarafından uygulanan bir model çerçevesinde enflasyonu denetlemeye çalışıyor. Hedef olarak seçilen düzey yüzde 5 oranındaki enflasyondur. Merkez Bankası, zaman içinde büyüme politikasını destekleyecek adımlar atmış olsa da bu hedef hiç değişmemiş durumda. Dolayısıyla değişmeyen bu hedefi para politikasının temel hedefi olarak almamız, bir başka ifadeyle Merkez Bankası’nın fiyat istikrarını sağlamak amacına yüzde 5’lik enflasyonla ulaşmayı esas aldığını kabul etmemiz doğru bir yaklaşımdır. Aşağıdaki grafik 2016 başından bu yana Merkez Bankası’nın enflasyon hedefini (yüzde 5’lik Hedef, siyah kırıklı çizgi), enflasyonu (TÜFE, kırmızı basamaklı çizgi) ve Merkez Bankası’nın ortalama faizini (MBOFM, mavi eğri) gösteriyor.
Grafiğe göre Merkez Bankası, yüzde 5 olarak belirlediği enflasyon hedeflemesine 2016 yılı başından bu yana yaklaşamamış bulunuyor. TÜFE çizgisiyle hedef arasındaki açıklık bize bunu net biçimde gösteriyor. Hatta 2016 sonlarından itibaren Merkez Bankası, koyduğu hedeften giderek uzaklaşmaya başlamış görünüyor. Merkez Bankası’nın uyguladığı para politikasının aracı olan ortalama faiz ise grafiğe göre hedefe değil mevcut enflasyona uyum göstermeye odaklanmış görünüyor. Buradan Merkez Bankası’nın para politikasını, fiyat istikrarı hedefi olarak kabul ettiği yüzde 5’lik hedefe göre değil, hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını desteklemek amacına göre kullandığı sonucu çıkıyor.
Merkez Bankası’nın, para politikasını, fiyat istikrarını sağlamak konusundaki uygulamasında başarısız olduğunu yukarıdaki grafik net bir biçimde ortaya koyuyor. Acaba Merkez Bankası, para politikasını fiyat istikrarını sağlamak yanında hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını desteklemekte kullandığında orada bir başarı söz konusu oluyor mu? Aşağıdaki grafik 2016 yılının işsizlik oranlarını (kırmızı) ve büyüme oranlarını (mavi) üçer aylık veriler halinde gösteriyor (son çeyrek büyüme oranı henüz açıklanmadığı için yüzde 2 olarak tahmin edilmiştir.)
Her ne kadar büyümede bir toparlanma bekleniyor olsa da yüzde 5’lik potansiyel büyüme oranının yakalanamayacağı gerçeği karşısında grafik bize bu iki alanda da başarı olmadığını gösteriyor.
Para politikasındaki bu başarısızlık maliye politikasının para politikasına geçmiş 30 yılda vermediği kadar büyük destek verdiği bir ortamda yaşanıyor. Bütçe açığı 2015 yılında GSYH’nın yüzde 1’i, 2016 yılında ise yüzde 1,1’i olarak gerçekleşti. Bu oranlar gerek diğer ekonomilerle gerekse Türkiye’nin geçmiş dönemleriyle karşılaştırıldığında düşük sayılabilecek oranlar. Maliye politikasının sağladığı bu büyük rahatlığa karşın para politikasında hedeften giderek uzaklaşılması açıklanması zor bir durum olarak karşımızda duruyor.
Özetle söylemek gerekirse Merkez Bankası, enflasyon hedeflemesi modelini esas alarak yürüttüğü para politikasının kullanımında; asıl amacı olan enflasyonu hedefe yaklaştırmakta başarılı olamadığı gibi yardımcı amaç olarak aldığı işsizlik ve büyümeye destek olmak konusunda da başarılı olamamış görünmektedir. Merkez Bankası’nın uyguladığı faiz oranıyla hedeflediği enflasyon oranı arasında açık bir tutarsızlık olduğu görülüyor. Merkez bankası, eğer yüzde 5 enflasyon hedefinde ısrarlı olacaksa faiz oranını yükseltmek, eğer uyguladığı faiz oranında ısrarlı olacaksa enflasyon hedefini yükseltmek durumundadır.
Para politikasının ve araçlarının ayrıntılarını merak edenler şu yazıma bakabilirler:
http://www.mahfiegilmez.com/2012/09/guncel-para-politikas.html
[i] 14.1.1970 Tarih ve 1211 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu ‘Temel görev ve yetkiler Madde 4- (25/4/2001 tarihli ve 4651 sayılı Kanun ile değiştirilen şekli) Bankanın temel amacı fiyat istikrarını sağlamaktır. Banka, fiyat istikrarını sağlamak için uygulayacağı para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan kendisi belirler. Banka, fiyat istikrarını sağlama amacı ile çelişmemek kaydıyla Hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını destekler.’