Mahfi Eğilmez yazdı: Türkiye'de gelir dağılımı ve uluslararası karşılaştırma

*Mahfi Eğilmez

Gerçek dışı gelir dağılımını gösteren ölçü bir yılın GSYH’sinin o yılın nüfusuna bölünmesiyle bulunan kişi başına gelir ölçüsüdür. Türkiye’nin 2019 yılındaki GSYH’si 761 milyar dolar, nüfusu da 82,6 milyondur. Bu durumda kişi başına ortalama yıllık geliri (761 milyar dolar / 82,6 milyon =) 9.213 dolardır. Bu, istatistik karşılaştırmalarda kullanılmak dışında hiçbir anlam taşımayan bir hesaptır.

Aşağıdaki tablo bize yıllar itibarıyla Türkiye’de gelir dağılımı hesabını gösteriyor (Kaynak: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Gelir-ve-Yasam-Kosullari-Arastirmasi-2020-37404)  

Bu tablodaki Gini Katsayısı bize ülkedeki gelir dağılımının eşitliğini veriyor. Gini katsayısı 0 ile 1 arasında değişir. 0’a ne kadar yakınsa gelir dağılımı o kadar adli, 1’e ne kadar yakınsa gelir dağılımı o kadar bozuk (adaletten uzak) demektir. Gelir dağılımı eşitliğinin en yüksek olduğu ülkeler 0,22 ile 0,30 arasında Gini katsayısına sahip olan Kuzey ülkeleriyle eski sosyalist ülkelerin bazılarıdır. Türkiye’de Gini katsayısı son on yıldır 0,40 dolayında bulunuyor. 2013 yılı, gelir dağılımının en iyi olduğu yıldır. Gelir dağılımının en kötü olduğu yıl ise 2019 yılıdır.

Tablonun ortaya koyduğu bir başka gerçek en yüksek gelir elde eden grupla en düşük gelir elde eden grup arasındaki farkın (P80/P20 Oranı ya da P90/P10 oranı) son on yılın en yüksek düzeyine çıkmış olmasıdır. 2010’da bu fark 8 kat iken 2013’de 7,4’e gerilemiş 2019’da yeniden 8 kata çıkmıştır.

Bütün bu göstergeler bize 2019 yılında gelir dağılımında ciddi bir bozulma olduğu gösteriyor. 2019 yılının özelliklerine bir göz atalım.

Büyüme yüzde 0,9’da kalırken işsizlik oranı hafif bir artışla yüzde 13,7 olarak gerçekleşti. Enflasyon (yılsonu) yüzde 11,84 olurken TL, Dolara karşı yüzde 12,1 oranında değer kaybetti. Bütçe açığı yüzde 2,9’a yükseldi. Türkiye, yıllar sonra yüzde 0,9 cari fazla verdi. Kredi mevduat oranı yüzde 103,4’e geriledi. Bu veriler bize 2019 yılında ekonomide ciddi bir düşüş olmasına karşılık TL’nin iç ve dış değer kaybının devam ettiğini gösteriyor. Bu gelişmelerin gelir dağılımında bozucu etkiler yarattığını görebiliyoruz. Covid – 19 salgınının etkisiyle 2020 yılında Gini Katsayısının daha da bozulacağını tahmin etmek zor olmasa gerek. 

Kayıt dışı ekonominin son yıllarda giderek büyüdüğünü tahmin ediyorum. Eğer bu tahminim doğruysa Türkiye’de gelir dağılımının anketlerden istatistiklere yansıyan oranlardan daha bozuk olduğu kanısındayım.

Aşağıdaki tabloda çeşitli ülkelerin Gini katsayıları yer alıyor

(Kaynak: https://www.statista.com/forecasts/1171540/gini-index-by-country)

Tablonun bize gösterdiği; eski sosyalist ülkelerde ve kuzey ülkelerinde gelir dağılımının diğer ülkelere göre daha iyi olduğu gerçeğidir. Türkiye, gelir dağılımı ciddi biçimde bozuk olan ülkeler arasındadır. Bu ülkeler arasında ABD ve güney Amerika ülkeleri de vardır. Güney Afrika, gelir dağılımı en bozuk ülkedir.

Türkiye’nin geleceğe ilişkin plan ve programlarında bu bozuk gelir dağılımını düzeltme yaklaşımlarının mutlaka olması gerekir. Bu yaklaşımların vergileri artırmaktan ziyade vergi dışı kalmış kişi ve kurumları vergilendirmeye çalışmak üzerine kurulması gerekiyor.

Bu yazı Mahfi Eğilmez'in kişisel blogundan alınmıştır