Maymunların batıl inançları var mı?
Yusuf Cem Durakcan*
Dünya genelinde ve tabii ki bizim toplumumuzda da batıl inançlar oldukça yaygın. Bu batıl inançlar bazen bir dilek ağacının dallarına bağlanmış ip, bazen bir mezarın başında yakılmış mum, bazen de bir futbol maçı sırasında yapılan garip hareketler olarak ortaya çıkabilir. Tabii ki, ağaca bağladığımız bir ip ya da bezin, zengin olmanızı sağlamayacağını biliyorsunuz. Diğer taraftan futbol maçı sırasında son dakikalardaki serbest vuruşun totem yaparak gol olmasını sağlayamayacağınızı da biliyorsunuz. Fakat, her ne kadar bir şeyleri değiştirmeyeceği bilinse de, birçok insan yine de bu batıl inançların gerekliliklerini yerine getirmeye devam ediyor. Peki DNA’mızın %93’ünün ortak olduğu maymunlarda durum nasıl? Maymunların da batıl inançları olabilir mi?
Artık biliyoruz ki, maymunların da batıl inançları var. Yani, korunma ya da kazanma ile sonuçlanabileceğine inandığımız batıl inançlarımıza olan doğuştan yatkınlığımızı, maymunlarla paylaşıyoruz.
Clarkson University ve University of Rochester’de yapılan bir araştırmada, makak maymunları hızlı bir bilgisayar oyunu oynadılar. Bu oyun ödüllere dayanıyordu. Yani, sonraki adımı eğer makak doğru tahmin edebilirse, iyi muamele görüyordu. Fakat her ne kadar sıralama rastgele yerleştirilmiş olsa da, eğer makak birkaç doğru tahmini üst üste yapmışsa bu şansının devam edeceğini düşüncesine kapılıyor.
Maymunlara bu çalışma sırasında farklı senaryolarda farklı tercihler yapma fırsatı verilse de, maymunlar kazanacaklarına bir kere inandıkları düzende bu oyunu oynamaya devam ettiler.
Kumarcı maymunların kazanan ellerine güvenip bahis oynamaya devam etmeleri işin bir tarafı, maymunlarla insanların aynı eğilimi paylaşmalarının çözümlenmesi ise işin diğer bir tarafı. Araştırmalar bu eğilimle, maymunların doğal yaşantılarındaki yiyecek bulma düzenlerini ilişkilendiriyor. Eğer bir maymun, bir ağacın altında yiyecek bulursa diğer ağaçların altını da kontrol etmesi gerektiğini düşünüyor. Eğer yakındaki diğer ağacı da kontrol ettiğinde yiyecek varsa, aç olduğu zamanda da aynı düzende yiyecek arıyor. Hatta sonraki 20 denemesinde başarısız olsa da, yine de aynı düzeni takip ediyor. Yani bir nevi, yiyecek bulmak için totem yapıyor.
İnsanların yanı sıra maymunlar da önyargılarından bağımsız kararlar veremiyorlar gibi görünüyor. Kazanan ve kaybeden durumlar ile alakalı verdiğimiz kararlar, genel düşüncenin aksine yalnızca tecrübelerimizin bir ürünü olmayabilirler. Bu davranışımızın maymunlarla paylaşılıyor olması da, batıl inançların potansiyel bileşenlerinin açığa çıkmasını sağlayabilir ve kumar bağımlılığı ile karar verme teorisi gibi birçok konuya yeni yaklaşımlar getirilmesine yol açabilir.