AKP kanadında koalisyon kurulmasına karşı çıkanların sayısı giderek artıyor. Kulislerde, Ahmet Davutoğlu yönetimindeki hükümetle erken genel seçime gitmek için formül arayışları dikkat çekiyor. Bu nedenle, Meclis’te daha önce alınan seçim kararları, izlenen yöntemlerin masaya yatırıldığı görülüyor. İç tüzüğün, ‘Seçimlerin Yenilenmesi Kararı’na ilişkin 95. Maddesi, dikkatli bir inceleme altında. Söz konusu hüküm, ‘Seçimlerin yenilenmesine ilişkin verilecek bir önerge ya da kanun teklifinin Anayasa Komisyonu'nda görüşülmesini’ öngörüyor. Seçimin yenilenmesi kararı ya da bu yöndeki kanun teklifinin kabulü için Anayasa Komisyonu’nu zorunlu bir aşama olarak görüyor.
TBMM’de, Başkanlık Divanı’ndan sonra beklenen komisyonların oluşumu gerçekleşmedi. 1 Ekim’de açılacak yeni yasama yılını bekliyor. Bu nedenle, 45 günlük hükümet kurma sürecinin sonunda olası bir eken seçim hamlesinde nasıl bir yöntem izleneceği de merak ediliyor. Meclis’in Kanun ve Kararlar Başkanlığı’na göre, Anayasa Komisyonu atlanarak Genel Kurul’dan seçim kararının çıkarılması düzenlemelere göre mümkün değil. Kulisler ise AKP'nin komisyon safhasını atlatarak kararı çıkarma niyetine dikkat çekiyor.
Seçim kararını kim alacak; saray mı, TBMM mi?
Anayasa, erken bir genel seçim kararının Cumhurbaşkanı ya da TBMM’de alınacağını hükme bağlıyor. Cumhurbaşkanının böyle bir karar alması durumunda Anayasa'nın 114’üncü maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu çekiliyor ve Cumhurbaşkanı Geçici Bakanlar Kurulu'nu kurmak üzere bir Başbakan atıyor.
T24’ün, erken bir genel seçimin yol ve yöntemi konusunda Meclis’in Anayasa ve yasalar konusunda ilgili birimlerinden sorularına aldığı yazılı yanıtlar şöyle:
Anayasa’ya göre hem Cumhurbaşkanı hem de TBMM seçim kararı alabiliyor?
Evet, Anayasa’nın 77’nci maddesinde, Meclis'in dört yıllık süre dolmadan seçimin yenilenmesine karar verebileceği gibi, Anayasa'da belirtilen şartlar altında Cumhurbaşkanınca verilecek karara göre de seçimlerin yenilenebileceği hüküm altına alınmıştır. Seçimlerin Cumhurbaşkanınca yenilenmesine ilişkin koşullar, Anayasa’nın 116’ncı maddesinde belirlenmiştir. Bu koşullar, temelde Bakanlar Kurulu'nun kurulamaması ya da güvenoyu alamaması durumlarına ilişkindir.
Anayasa Komisyonu, zorunlu bir aşama
TBMM bir seçim kararı alırsa bu nasıl oluyor? Anayasa Komisyonu zorunlu mu?
TBMM seçim kararını, Kanun veya bir Meclis kararı ile alabilir. Uygulamada aynı seçime ilişkin hem bir kanunun kabul edildiği hem de karar alındığı bir örnek de bulunmaktadır. Bu çerçevede, seçimlerin yenilenmesine ilişkin süreç, bir kanun teklifi ya da önerge ile başlatılabilir. İçtüzüğün 95’inci maddesine göre, “Seçimlerin yenilenmesine dair önergeler, Anayasa Komisyonunda görüşülür ve Anayasa Komisyonu raporu Genel Kurulda gündemdeki bütün konulardan önce görüşüldükten sonra açık oya sunulur.”
Bu hükme göre, seçimlerin yenilenmesine ilişkin önerge ya da kanun teklifinin Anayasa Komisyonunda görüşülmesi, seçimin yenilenmesi kararı ya da bu yöndeki kanun teklifinin kabulü için zorunlu bir aşamadır. Anayasa Komisyonunun raporu, Genel Kurul’da, İçtüzük hükmüne uygun olarak diğer konulardan önce görüşülür ve açık oyla karara bağlanır.
Geçici Bakanlar Kurulu'na, siyasi parti gruplarından, oranlarına göre üye alınır
Cumhurbaşkanı seçim kararı alırsa nasıl oluyor?
Seçimlerine yenilenmesine ilişkin kararın Cumhurbaşkanınca alınması durumunda, Geçici Bakanlar Kurulu’nun oluşturulması gerekmektedir. Bu konuya ilişkin düzenleme 1961 Anayasası’nda da yer almasına karşın, bu durumun Türk siyasal yaşamı içinde bir örneği bulunmamaktadır. Seçimlerine yenilenmesine ilişkin kararın Cumhurbaşkanınca alınması durumunda, Anayasa'nın 114’üncü maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu çekilir ve Cumhurbaşkanı Geçici Bakanlar Kurulu'nu kurmak üzere bir Başbakan atar.
Geçici Bakanlar Kurulu'na, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki veya Meclis dışındaki bağımsızlardan olmak üzere, siyasî parti gruplarından, oranlarına göre üye alınır. Siyasî parti gruplarından alınacak üye sayısını Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı tespit ederek Başbakana bildirir. Teklif edilen bakanlığı kabul etmeyen veya sonradan çekilen partililer yerine, Türkiye Büyük Millet Meclisi içinden veya dışarıdan bağımsızlar atanır. Geçici Bakanlar Kurulu, yenilenme kararının Resmî Gazetede ilânından itibaren beş gün içinde kurulur.
Geçici Bakanlar Kurulu için güvenoyuna başvurulmaz. Geçici Bakanlar Kurulu seçim süresince ve yeni Meclis toplanıncaya kadar vazife görür.