Medya sahipliği bakımından iki farklı örnek

Guardian

Gazete 1821’de kuruldu. Gazetecilik tarihinin efsane isimlerinden Charles Prestwich Scott 1871’de gazetenin editörü, daha sonra da sahibi oldu. Guardian ve Observer gazetelerini de bünyesinde barındıran Guardian Media Group’un sahibi Scott Vakfı.

Scott Vakfı, CP Scott’ın ve oğlu Edward’ın 1932’deki ölümleri üzerine 1936’da kuruldu. Küçük kardeş John gazetenin sahibi oldu ve ağır veraset vergisi tehditiyle karşı karşıya kaldı; iş parçalanabilir, gazetenin editoryal bağımsızlığı, şimdi değilse bile sonra, tehlikeye düşebilirdi. Bundan sakınmak ve babasının yerleştirdiği Manchester Guardian’ın bağımsız liberal gazetecilik mirasını korumak için John Scott, kendisinin ve ailesinin gazetedeki bütün varlığını -- o zamanın parasıyla bir milyon poundu buluyordu—vakfa bağışladı.

2008’de, aynı ilkelere bağlı limited şirket haline gelen Scott Vakfı’nın temel hedefi, Guardian’ın mali ve editorial bağımsızlığının devamlılığını sağlamak. Bunu da parti bağlantıları dışında kalarak, liberal geleneğindenkopmadan; karlı ve iktisaden sürdürülebilir bir işletme olarak gerçekleştirmek.

Bu düstur uyarınca tüm öbür faaliyetler asıl hedefle uyumlu olmalı; Vakfın sahip olduğu Şirket, ana hedefi geliştirmeye elverişli kar sağlayacak şekilde yönetilmeli; Vakfın değerleri ve ilkeleriyle çatışacak faaliyetlere yatırım yapmamalı. Ayrıca, Vakfın değer ve ilkeleri tüm Grup tarafından sahiplenilmeli. Hem Britanya’da hem de heryerde basın özgürlüğü ve liberal gazetecilik desteklenmeli.

GMG’nin gelirleri, hisse sahiplerine veya bir patrona aktarılmaz, ticari ve siyasi müdahalelerden vareste şekilde gazeteciliği sürdürmeye ve CP Scott’ın koyduğu değerleri taşımaya ayrılır.

On bir kişiden oluşan Scott Vakfı mütevelli heyetinin sorumlulukları da şunlar:

• Guardian’ın editoryal bağımsızlığını ve mali durumunu devamlılık içinde sağlamak ve korumak
• Grup’un organizasyonunu, mali yönetimini ve genel stratejisini gözetmek
• Guardian ve Observer’ın editörlerini atamak ve ‘ekstrem şartlarda’ görevden almak
• Editoryal ve idari taraflar arasındaki anlaşmazlıklarda ‘temyiz mahkemesi’ olarak davranmak.

(Meraklısı için: http://www.gmgplc.co.uk/the-scott-trust/. Daha da meraklısı için: The Manchester Guardian, Biography of a Newspaper, David Ayerst, Cornell University Press, 1971)

Economist

Özel bir şirket olan Economist de editoryal bağımsızlığı garanti altına alacak bir formül geliştirmiş. Economist Group’un şemsiye şirketi olan The Economist Newspaper Limited’in dört çeşit hissesi var.

Sıradan hisseler çalışanlar, eski çalışanlar ve kurucuların elinde. Bu hisselerin sahipleri direktörlerin atanmasına katılamıyor, ama başka birçok alanda öbür hissedarlarla eşitler. Sıradan hisselerin başkalarına transferi için direktörler kurulunun onayı gerekiyor.

Özel “A” hisseleri kimi kalburüstü aileler ile bazı eski ve yeni çalışanların elinde.

Özel “B” hisseleri, vakıf hisseleri hariç olmak üzere, toplam hisselerin %50’sine sahip olan The Financial Times Limited’in elinde.

Vakıf hisseleri ise mütevellilerin elinde. “A” ve “B” tipi hisselerin devri gibi kimi işlemlerde onların onayı gerekiyor. Vakıf hisselerine tanınan hak, mülkiyet ve editorial bağımsızlığı sürdürmeyi sağlıyor. Economist’in editörünü ve şirketin başkanını atamak mütevellilerin yetkisinde.

Şirketin genel yönetimi direktörler kurulunun denetiminde. Kurul 13 kişiden oluşuyor. Bunların yedisi “A” tipi hisse sahipleri tarafından, altısı da “B” tipi hisse sahipleri (Financial Times) tarafından atanıyor. Yani tokmak FT’nin eline de verilmemiş. Economist’in FT’nin bir yan kuruluşu olmadığı da özel olarak belirtiliyor.

(Meraklısı için:http://www.economistgroup.com/. Daha da meraklısı için:The Pursuit of Reason, The Economist 1843-1993, Ruth Dudley Edwards, Harvard Business School Press, 1995)