Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın açıklamalarından sonra MHP’den destek gelen HDP’lilerin dokunulmazlıklarının kaldırılmasında gözler ilk adımın atılacağı Karma Komisyona çevrildi. TBMM Başkanlığı, fezlekeyi, Meclis Anayasa ve Adalet Karma Komisyonu'na sevk ediyor. Karma Komisyon, ilgili milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırılmasına hükmederse, fezleke eşliğindeki raporunu TBMM Genel Kurulu'na gönderiyor. Rapor, 10 gün içinde Genel Kurul'da okunuyor, itiraz edilmezse veya itiraz reddedilirse kesinleşiyor. Suçlanan milletvekili Genel Kurul'da savunma yapabiliyor. Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekilinin, milletvekilliği devam ediyor. Dokunulmazlığı kaldırılan bir milletvekili, sadece dokunulmazlık hangi iddia için kaldırılmışsa o iddiadan yargılanabiliyor. Anayasanın 83. maddesi uyarınca dokunulmazlığı kaldırılan bir milletvekili yargılandığı sırada seçimler yenilenir ve yeniden milletvekili seçilirse, yargılama için tekrar kazanılan dokunulmazlığın tekrar kaldırılması gerekiyor.
452 fezlekeden 261'i HDP'nin
Kulislerde, Genel Kurul’da gelecek hafta bitecek bütçe görüşmelerinden sonraki sürece dikkat çekiliyor ancak bu konuda iktidarın tavrı belirleyici olacak. TBMM’de halen 261’i HDP’nin olmak üzere toplam 452 fezleke bulunuyor.
TBMM’de en son bağımsız Van Milletvekili Mustafa Bayram’ın yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına Dair Karma Komisyon tarafından hazırlanan rapor, 27 Mart 2001 tarihinde Genel Kurulda kabul edilmişti. Daha sonraki süreçlerde Karma Komisyon düzeyinde hareketlilik oldu ancak daha öteye de gidilmedi.
Fezlekeler nasıl işleme alınacak?
Dokunulmazlık dosyalarında Anayasa’nın ‘yasama dokunulmazlığını’ düzenleyen 83. Madde ile Meclis İç Tüzüğünün ilgili maddeleri işletilecek. TBMM Başkanlığı fezlekeleri Karma Komisyona sevk edecek. Aynı zamanda Karma Komisyonu’nun da başkanı olan Anayasa Komisyonu Başkanı Mustafa Şentop, gündemi belirleyerek komisyonu toplantıya çağıracak. Başkan, komisyonu toplantıya çağırmazsa Karma Komisyon üyesi 18 milletvekili de komisyonu toplantıya çağırabilecek. Karma Komisyon Başkanı, dokunulmazlık dosyalarını incelemek üzere ad çekme suretiyle beş üyeli bir hazırlık komisyonu oluşturacak.
Komisyon raporu takvimi
Hazırlık Komisyonu, dokunulmazlık dosyalarını inceleyecek. Gerekli görürse ilgili milletvekilini dinleyebilecek. İç tüzük, “Hazırlık komisyonu raporunu göreve başlamasından itibaren en geç bir ayda verir” diyor. Hazırlık Komisyonu’nun raporunu erken vermesi dosyaların Genel Kurul takvimini öne çekebilecek. Rapor, gündeme girdikten 48 saat sonra görüşebiliyor.
Hazırlık Komisyonu, Karma Komisyon ve Genel Kurul süreçleri Hazırlık Komisyonu’nun raporu takvimiyle ilgili. Eğer 1 aylık süreç kullanılırsa dosyaların 2.5 aydan önce Genel Kurul’a gelmesi zor. Ama tam aksi bir yol izlenirse Genel Kurul’u gelmesi hızlanabilir. Dosyalar, Genel Kurul gündemine girse bile dönem sonuna bırakılma olasılığı da var.
Açık oylama mı? Gizli oylama mı?
Dokunulmazlık oylamalarında özel bir hüküm yok. Bu nedenle genel hükümler uygulanıyor. 20 milletvekili imzasıyla gizli oylama da olabiliyor.
Dokunulmazlıklarla ilgili hükümler
Yasama dokunulmazlığı
Madde 83- Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclis’te başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.
Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla Anayasanın 14 üncü maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır. Ancak, bu halde yetkili makam, durumu hemen ve doğrudan doğruya Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirmek zorundadır.
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi hakkında, seçiminden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır; üyelik süresince zamanaşımı işlemez.
Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.
Türkiye Büyük Millet Meclisindeki siyasî parti gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.
Komisyonların toplantıya çağrılması
Madde 26– Komisyonlar, kendi başkanlarınca toplantıya çağrılır.
Zorunluluk olmadıkça komisyon toplantısı için çağrı, en az iki gün önceden yapılır. Bu çağrıda komisyon başkanınca hazırlanan gündem de belirtilir. Ancak, komisyon gündemine hâkimdir, üyeleri tarafından gündeme alınması teklif edilen işler hakkında karar verir.
Bu çağrı ve gündem komisyon üyelerine, Başbakanlığa, ilgili bakanlıklara ve parti gruplarına ve diğer ilgili komisyonların başkanlıklarına ve teklifleri gündemde yer alan kanun teklifi sahibi Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinden ilk imza sahibine gönderilir; ayrıca ilan tahtasına asılır.
Üyelerinin üçte biri tarafından Komisyona teklif edilecek gündem üzerine de komisyonlar, Başkanlarınca toplantıya çağrılır.
Komisyon başkanı, toplantı ve karar yeter sayısı
Madde 27– Komisyonlar, başkanlarının yönetiminde çalışır. Başkan bulunmadığı zaman başkanvekili, o da yoksa sözcü, komisyona başkanlık eder.
Komisyonlar, üye tamsayısının üçte biri ile toplanır ve hazır bulunan üyelerin salt çoğunluğu ile karar verir.
Yasama dokunulmazlığının kaldırılması isteminin görüşüleceği komisyon
Madde 131– Bir milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırılması hakkındaki istemler Başkanlıkça, Anayasa ve Adalet komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyona havale edilir.
Anayasa ve Adalet komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyonun Başkanı, Başkanvekili, Sözcü ve Kâtibi, Anayasa Komisyonunun Başkanı, Başkanvekili, Sözcüsü ve Kâtibidir.
Hazırlık Komisyonu ve görüşmeleri
Madde 132– Karma Komisyon başkanı, dokunulmazlık dosyalarını incelemek üzere ad çekme suretiyle beş üyeli bir hazırlık komisyonu teşkil eder.
Hazırlık komisyonu kendine gizli oyla bir başkan ve sözcülük görevini de yapacak bir kâtip seçer.
Bu komisyon bütün kâğıtları inceleyip gerekirse o milletvekilini dinler; tanık dinleyemez.
Hazırlık komisyonu raporunu göreve başlamasından itibaren en geç bir ayda verir.
Bu rapor Karma Komisyonda bir ayda sonuçlandırılır.
Karma Komisyon raporu
MADDE 133– Karma Komisyon, hazırlık komisyonunun raporunu ve eklerini görüşür.
Karma Komisyon dokunulmazlığın kaldırılmasına veya kovuşturmanın milletvekilliği veya bakanlık sıfatının sona ermesine kadar ertelenmesine karar verir.
Karma Komisyon raporu, kovuşturmanın ertelenmesi şeklinde ise Genel Kurulda okunur. On gün zarfında bu rapora yazılı olarak itiraz edilmezse kesinleşir.
Rapor, dokunulmazlığın kaldırılması şeklinde ise veya üçüncü fıkra gereğince itiraz edilmişse Genel Kurulda görüşülür.
Kovuşturma ertelenmiş ve bu karar Genel Kurulca kaldırılmamış ise, dönem yenilenmiş olsa bile milletvekilliği sıfatı devam ettiği sürece ilgili hakkında kovuşturma yapılamaz.
Savunma hakkı
Madde 134– Dokunulmazlığının kaldırılması istenen milletvekili isterse hazırlık komisyonunda, Karma Komisyonda ve Genel Kurulda kendini savunur veya bir üyeye savundurur.
Savunma için çağrıda bulunulan milletvekili davete uymazsa evrak üzerinde karar verilir.
Son söz her halde savunmanındır.
Dokunulmazlığının kaldırılmasını üyenin bizzat istemesi yeterli değildir