"Milli kredi derecelendirme kuruluşunun risk hesaplamaları, dünyada kabul görmez"
Siyaset bilimci Ali Rıza Güngen, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu başkanı Mehmet Ali Akben ise “Milli bir kredi derecelendirme kuruluşuna ihtiyaç duymaktayız” açıklamasını değerlendirdi. Güngen, "Milli kredi derecelendirme kuruluşuna gerek var mı?" diye sorarak, "Hükümetlerin baskı uygulayabildiği ya da bizzat bankaların kararlarını etkilediği bir dış değerlendirme kuruluşunun yaptığı kredi riski hesaplamasının da uluslararası kabul görmesi beklenemez" ifadesini kullandı.
"Yerli ve milli olması hedeflenen KDK’nın uluslararası kabul görmeyecek olması, Türkiye’deki otoriterlikle ve iş yapma kültürüyle ilgili" diyen Güngen Duvar'da yayımlanan yazısına şöyle devam etti:
Moody’s’in geçen hafta Türkiye’nin kredi notunu Ba1’den Ba2’ye düşürmesiyle Türkiye’de ata sporu haline gelmekte olan kredi derecelendirme kuruluşlarını (KDK) kötüleme pratiği yeniden filiz verdi. Ekonomistler kararın aşırı şaşırtıcı olmadığını ima etseler de AKP kadroları Moody’s’in not kararının muteber olmadığını açıkladılar. Moody’s bu sıralarda aralarında yabancı ortaklı bankaların da bulunduğu 14 bankanın ve altı şirketin notunu birer kademe indirdi. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu başkanı Mehmet Ali Akben ise “Milli bir kredi derecelendirme kuruluşuna ihtiyaç duymaktayız” açıklamasında bulundu ve 2018 yılı içinde ulusal bir derecelendirme kuruluşunun oluşturulacağını müjdeledi.
Öncelikle bir hatırlatmada bulunmak gerekiyor. Türkiye’de “yerli ve milli” bir kredi derecelendirme kuruluşunun (isterseniz YMK diyelim) oluşturulmasına dönük ilk açıklamalar bizzat en tepedeki isimler tarafından Türkiye’nin kredi notu görünümü durağana çevrilir ve düşürülürken yapılmaya başlanmıştı. 2011-12’den başlayarak sıkça duyduğumuz eleştiriler sonrasında konu sıcaklığını bir süreliğine kaybetti, 2017 yılında Orta Vadeli Program’a ve sonrasında Kalkınma Bakanlığı tarafından yayımlanan 2018 yılı programına böyle bir hedefin yerleştirilmesiyle kısa süre içinde YMK’nın kuruluşunun hedeflendiğini öğrendik.
Bu bağlamda Türkiye’de böyle bir kuruluşun oluşturulması fikri ile Türkiye’nin kredi notu düşüşü arasında güçlü bir korelasyon olduğunu iddia etmek mümkün görünüyor. Aşağıdaki grafikten görebileceğiniz üzere esasen uluslararası finansal krizin geç kapitalistleşen çevre ülkelere yayılması beklentilerinin güçlendiği dönemde Türkiye’nin kredi notu durağanlaştı ve sonrasında da düşüşe geçti. Moody’s, Türkiye’nin notunu yatırım yapılabilir seviyenin altına 23 Eylül 2016’da indirmişti. Fitch’in 28 Ocak 2017’de Türkiye’nin notunu indirmesiyle, üç büyük kredi derecelendirme kuruluşunun notu da yatırım yapılabilir seviyenin altına indi ve Türkiye’nin sıcak para finansmanına bağımlılığının yoğunlaştığı dönemde KDK eleştirisi tekrar su yüzüne çıktı.
Bir KDK ne yapar?
KDK’lar kredi alan ülke, şirket ve kurumun krediyi geri ödeme kapasitesine dair bir görüş bildirerek uluslararası finansal piyasalarda yatırımcılara bilgi temin eder. Not ve görünüm açıklamaları kur oynaklıklarına ve ilgili ülke ya da ülke grubunun tahvil getirilerine ya da şirketlerin krediye erişimine etkide bulunur. Bazı emeklilik fonları ya da büyük fonların kendi kuralları gereği, yatırım notu bulunmayan ülke tahvillerine yatırımı yasaklandığı için, bu tarz fonların ilgili ülkeye ya da şirketlere yatırım yapıp yapamayacağını da KDK’lar dolaylı olarak belirler.
Bu kuruluşlar dışında, dışsal kredi değerlendirme kuruluşları olarak faaliyet gösteren kuruluşlar ise bankacılık sektöründeki kredi riskini değerlendirir ve menkul kıymetleştirme pratiklerinin, deyim yerindeyse, kontrolden çıkmaması için tasarlanan güvenlik adımlarının yerine gelmesi için bilgi üretir.
KDK’lar işleyişleri gereği sermaye hareketlerinin döngüsel eğilimlerini desteklerler. Bir ülke tahvili yatırım yapılabilir olarak notlandığında daha fazla sermaye girişini teşvik edebilir. Ancak dünyada en çok adı anılan üç KDK’nın da (S&P, Moody’s, Fitch) özellikle 2008-09 uluslararası finansal krizine giden yolda riskleri iyi değerlendirememelerinden kaynaklanan şekilde kendilerine duyulan güveni büyük ölçüde kaybetmeleri söz konusu. Yine de KDK’lar bulundukları konum gereği, küresel kapitalizmin sinir uçlarında yer alır ve sermaye hareketleri ile yatırım kararlarının seyrini ve temposunu etkilerler.
Yerli ve millisi olur mu?
Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu çok sayıda ülkenin kredi notlarındaki oynamalar bu ekonomilerdeki borçlanma maliyetlerine önemli etkilerde bulunabiliyor. Uluslararası hiyerarşide daha alt kademelerde yer alan ülkeler bazı makroekonomik göstergelerde daha iyi durumda olsalar da daha düşük kredi notlarına mahkûm edilebiliyor. Bu olgunun altında Türkiye’de olduğu üzere sermaye piyasalarının derinleşmemiş olması ve ekonomik kırılganlığın yüksekliği gibi nedenler yatıyor olabilir. KDK’ların not düşürme gerekçelerinde cari açık, siyasal istikrarsızlık, para otoritelerinin bağımsızlığının törpülenmesi vb. nedenler sayılsa da Türkiye gibi ülkelerin kredi notlarını yükseltmekte yaşadığı zorluk kısmen de uluslararası ekonomik işbölümündeki konumlarından kaynaklanmaktadır.
Dünya’da ulusal KDK’ların örnekleri var, ancak hiçbiri üç büyük KDK kadar etkili değil. Bugünlerde tekrar tartışılan YMK da aslında Türkiye’nin bağımlı ekonomik konumunun yapısal temellerinde bir değişiklik olmaksızın bunun yansımalarının ortadan kaldırılmasına dönük bir hamle. Çoğu politika alanında olduğu üzere Türkiye’nin temel göstergelerini değiştiremeyenler, bu göstergeleri yeniden hesaplama ya da ilgisiz bir şekilde yorumlayarak Türkiye’yi olduğundan daha iyi göstermeyi tercih edebiliyorlar. YMK kuruluşu tartışması da ilk olarak bu politik tarzı hatırlatıyor.
Yine de daha fazlası var. Türkiye’de kurulacak YMK’nın yapısı net olarak açıklanmadığı için, ortaklık yapısı ve değerlendirme kriterleri kamuoyuyla paylaşılmadığı için bu kuruluşun değerlendirmelerinin ne kadar sağlıklı olacağını tartışmak şimdilik havanda su dövmeye benzer. Ancak şunlar ileri sürülebilir: Türkiye’de finansal riskleri gözetecek, Türk Lirası üzerinden işlemleri ve bankacılık sektörünün risklerini değerlendirerek kredi riski açıklayacak bir kuruluş ya da dışsal kredi değerlendirme kuruluşu faaliyet gösterebilir. Hatta Türkiye kapitalizminde çok sayıda şirket ve banka için anlamlı bir işlev de üstlenebilir, uygun ortaklık yapısı ve ölçütlerle kurulursa. Ancak AKP hükümeti talimatıyla Türkiye ekonomisindeki aktörlerin küresel bağlantılarının incelenmesi ve ekonomide dış yükümlülükler ve genel olarak kredi risklerinin değerlendirilmesi anlamında uluslararası faaliyet gösterecek bir kuruluş (KDK benzeri) oluşturmaya kalkılırsa bunun uluslararası kabul görmesi günümüz şartlarında mümkün değildir.
Yazının tamamı için tıklayın