Montrö Sözleşmesi neden bir kez daha gündeme geldi?
İstanbul Sözleşmesi'nden Cumhurbaşkanlığı kararıyla çıkılmasının kanuna uygun olup olmadığı tartışması sürüyor. TBMM Başkanı Mustafa Şentop'un "Bir Cumhurbaşkanı Montrö'yü de feshedebilir mi?" sorusuna "Teknik olarak evet" yanıtını vermesi, Montrö Sözleşmesi'ni bir daha gündeme getirdi.
TBMM Başkanı Mustafa Şentop, 24 Mart Çarşamba günü Habertürk TV'de katıldığı bir programda İstanbul Sözleşmesi'nden Cumhurbaşkanlığı kararıyla çekilmenin mümkün olup olmadığıyla ilgili soruya "Teknik bir ifadeyle Meclis onaylama izni veriyor ama Cumhurbaşkanı onaylamayabilir veya onaylayabilir sonra geri çekebilir. Parlamento aşaması bir izin aşamasıdır sadece. Bu yeni değil, 1963'ten bu yana böyle oluyor bu. Bunun örnekleri var." yanıtını verdi.
Şentop, yanıtın ardından daha önce Cumhurbaşkanı kararıyla Türkiye'nin çekildiği bazı uluslararası anlaşmaları sıralayarak örnekleri olduğunu söyledi.
Bunun üzerine gazeteci Muharrem Sarıkaya, "Bir gün bir Cumhurbaşkanı gelip ben Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nden çekildim derse veya Montrö'yü tanımıyorum feshettim derse…" diye sordu.
Şentop "Teknik olarak yapabilir" yanıtını verdi:
"Sadece bizim sistemde değil Almanya da Amerika da Fransa da bunu yapabilir. Ama mantıkta mümkün-muhtemel arasında bir fark vardır. Marmara Denizi'nden ayran yapmak mümkün müdür? Yeterli miktar yoğurt bulursanız, Marmara Denizi'ni de karıştırırsanız aklen mümkün olabilir. İhtimal ise gerçeklerden hareketle bir işin olabilirliği üzerine, bu muhtemel değildir."
Muhalefetten tepki geldi
Bu ifadeler üzerine CHP Grup Başkanvekili Engin Altay, düzenlediği basın toplantısında Şentop'un sözleriyle ilgili "TBMM Başkanı'nın Anayasa'nın 90. maddesini iyi irdelemesi lazım. Bazı anlaşmalarda Meclis onayına gerek yok, bazıları için sadece bilgi verilir. Bazı anlaşmalar TBMM'de onaylanınca yürürlüğe girer. Cumhurbaşkanının bozacağı anlaşmalar Meclis onayına ihtiyaç duyulmayan anlaşmalardır. Almanya da Hitler'e böyle bir yetkiyi tam da 23 Mart'ta vermişti. Ülkenin başına ne belalar açtığı ortada. TBMM Başkanımızın yasama yetkisini tek adama altın tepside sunması beni incitiyor." değerlendirmesi yaptı.
İyi Parti Genel Başkan Yardımcısı Ünzile Yüksel de, "Montrö, Türkiye'nin boğazlardaki bağımsızlığıdır. Dünya'yı bıçak sırtında tutan bir anlaşma asla tek bir kişinin isteği ile kaldırılamaz" açıklaması yaptı:
"Endişe veren bir açıklama. Gerçekten insan duyduğunda kulaklarına inanamıyor. Türkiye'nin bağımsızlığının temsili olan Gazi Meclisimizin Başkanı Mustafa Şentop, hiç çekinmeden Montrö'nün Cumhurbaşkanı kararı ile kaldırılabileceğini dile getiriyor. Çok tehlikeli açıklamalar yapıyorlar. Montrö'nün kaldırılmasının gündeme gelmesi bile hem Türkiye'de hem de Dünya'daki bütün dengeleri altüst eder."
Şentop: Ben herhangi bir anlaşma ismi zikretmedim
Tartışmanın büyümesi ve birçok muhalif siyasetçi tarafından da dile getirilmesi üzerine Şentop, konuyla ilgili bir açıklama daha yaptı.
29 Mart'ta gazetecilerin sorularını yanıtlayan Şentop, "Ben herhangi bir anlaşma, sözleşme ismi zikretmedim. İsim telaffuz etmeksizin Anayasa'nın 90. maddesinde ve ilgili mevzuatımızda uluslararası antlaşmalarla ilgili iç hukuktaki düzenlemelerden bahsettim." ifadelerini kullandı:
"Marmara Denizi'nden ne kadar ayran yapılabilirse, bu anlaşmalardan çıkmak da öyledir, dedim. Bunun imkansızlığını, bunun ihtimal dışı olduğunu ifade etmek için bunu da kullandım. Başta Montrö olmak üzere Türkiye'nin taraf olduğu ve bizim İstiklal Harbi neticesinde kazanmış olduğumuz, elde etmiş olduğumuz mevzilerle ilgili hiçbir tartışma yoktur."
https://www.youtube.com/watch?v=rL_2KYf9xVM
Erdoğan daha önce "Montrö ne kazandırmıştır ne kaybettirmiştir, düşündünüz mü?" demişti
Aralık 2019'da Kanal İstanbul'un Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raporunun onaylandığının açıklanması üzerine Montrö Sözleşmesi bir kez daha gündeme gelmişti.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, "Bir İstanbul boğazımız var. Siz Independenta olayını unutuyor musunuz? Hepsinden öte Montrö Anlaşması Türkiye'ye ne kazandırmıştır ne kaybettirmiştir? Bunu hiç düşündünüz mü?" açıklaması yapmıştı.
30 Aralık'ta da Kanal İstanbul projesine yönelik itirazları değerlendirirken Erdoğan "Montrö Sözleşmesi'nin siyasi tehdidine" dikkat çekmiş; sonrasında ise katıldığı bir televizyon programında konuyla ilgili soruya "Montrö'yü kafaya takmayın" yanıtını vermişti.
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu, bu ifadeler üzerine "Kanal İstanbul, Montrö'yü baypasa dönüştürebilir ve sıkıntı yaratabilir. Kafada bu varsa, o zaman Çanakkale ile ilgili de bir müdahale gerektirir ki Allah korusun" yorumu yapmıştı.