"Motorlu kuryeler bir gün kontak kapatsa Türkiye durur"
Motosikletle kuryelik hizmeti özellikle büyük şehirlerde yaygınlaşıyor. Kimi şirketlerin evrak ve eşyalarını taşıyor kimi ise yiyecek siparişlerini yetiştirme telaşıyla gün boyu trafikte koşuşturuyor. Sektör büyüdükçe sorunlar da artıyor. Baskı, mobbing, düşük ücret, sigortasızlık, uzun çalışma saatleri gibi birçok sorunla mücadele eden kuryeleri temsil eden Tüm Anadolu Motosikletli Kuryeler Federasyonu'nun başkanı Çağdaş Yavuz, "Motorlu kuryeler bir gün kontak kapatsa Türkiye durur" diyor.
Tüm Anadolu Motosikletli Kuryeler Federasyonu'nun paylaştığı verilere göre geçen yıl ölümle sonuçlanan 103 motosiklet kazasının 75'i motorlu kuryeler tarafından yapıldı. Kuryeler trafikte pek çok tehlikeyle burun buruna geliyor. En önemli sıkıntıları araçların motosikletleri dikkate almaması. Trafikte pek çok araç sollama yaparken aynalarını kontrol etmiyor ya da sinyal vermeden manevra yapıyor. Yavuz, birçok sürücünün motosiklet kullanıcıları için kaza riski oluşturduğunu bile fark etmediğini bir örnek üzerinden anlatıyor: "Çok riskli bir pozisyonda kaldım ama baktım ki sürücü farkında bile değil. Sonra kırmızı ışık yandı ve yanına gittim. Baktım ki elinde telefon Candy Crush'ta şeker patlatıyor."
Gazete Duvar'dan Aynur Tekin'in haberine göre kendisi de 18 yıldır kuryelik yapan Federasyon Başkanı Çağdaş Yavuz, "Biz serseri değiliz, iki teker üstünde evine ekmek götüren emekçileriz" diye konuşuyor. Yavuz, motorlu kuryelerin sorunlarını konuşmak ve haklarını aramak için önce dernek, sonra federasyon kurduklarını anlatıyor: "Bir şeyler yanlış gidiyordu. Ötekileştiriliyorduk, ne işveren ne müşteri bize saygı duymuyordu. Trafikte de müthiş bir saygısızlık var zaten. En sonunda ‘Bu düzenin değişmesi lazım' dedik ve önce dernek sonra federasyon kurduk."
"Göçmenler yarı fiyatına çalıştırılıyor"
Türkiye'de çalışan yüz bin motorlu kuryenin en az 50 bininin kayıtsız çalıştığı tahmin ediliyor. Kayıtsızlık beraberinde düşük ücretlendirmeyi getiriyor. Düşük ücretlendirme, özellikle göçmenler ve tatil dönemlerinde çalışan lise öğrencilerine dayatılıyor. Bir kurye günlük ortalama 150-200 TL arası para kazanırken, göçmenler ve ehliyetsiz kuryeler günlük 50-60 lira arasında değişen ücretlere çalışıyor. Yavuz "Göçmenlerin mağduriyetinden yararlanıyorlar, emeklerini sömürüyorlar" diyor.
Yavuz, kamuoyunda motorlu kuryelerin kötü bir imajı olduğunun altını çiziyor ve bu imajı değiştirmek, motorlu kuryeliği itibarlı bir meslek haline getirmek için çalıştıklarını söylüyor: "Trafik kurallarına uyan, ilk yardım eğitimine vakıf, işitme engellilerle iletişim kurabilecek kadar eğitimli çalışanları olan saygın bir meslek haline getireceğiz."
"20 liralık paket için ölmeye değmez"
Motorlu kuryeler, birçok kez trafik kurallarını ihlal ederek kaldırımdan gittikleri, kırmızı ışıkta geçtikleri ya da ters yöne girdikleri için şikayet alıyor. Yavuz'a göre, bunun sebebi hız baskısı: "İnsanlar kaldırımdan, ters yönden gitmemizden ve refüjden atlamamızdan şikayet ediyor ama sipariş verdikleri zaman ‘acil gelsin' diye not düşüyor. İşveren de kuryeye baskı yapıyor, ‘acil acil' diye. İlk önce bunu düzeltmemiz lazım. Kuryelerin de önce can güvenliğini düşünerek teslimat yapması lazım. 20 liralık paket için ölmeye değmez."
"Aşağı inerken çöpü atar mısın?"
4 yıldır yarı zamanlı motokuryelik yapan Aygün Karacakol, zaman zaman müşterilerden akıl almaz taleplerin geldiğini söylüyor: "Bize kendi özel ihtiyaçlarını aldırmaya çalışıyorlar. Mesela siparişin fişinin üstüne ‘kurye gelirken sigara alabilir mi, alkol alabilir mi' diye not bırakıyorlar. Bunun dışında bir gün biri, ‘ aşağı inerken çöpümü atabilir misiniz?' diye sordu bana."
Aygün Karacakol, tam zamanlı kuryelerin izin günlerinde çalışıyor. Buna meslek jargonunda izin çevirme deniliyor. Şu anda sigortasız çalıştığını ve işverenlerin sigortasız çalışmayı çok sıradan bir şeymişçesine rahatlıkla teklif ettiğini söylüyor: "Özellikle okulların kapandığı yaz dönemlerinde 18 yaşından küçük, ehliyetsiz motorcular devreye gidiyor. Bu gençler ortalama ücretin altına rakamlara, ehliyetsiz ve sigortasız çalıştırıyorlar, yaz dönemlerinde ailelerine yük olmamak için harçlıklarını çıkarıyorlar. Bizden daha düşük fiyata çalıştıkları için onları tercih ediyorlar."
Motokurye sektöründe kadın çalışanların sayısı oldukça az. Karacakol, bu durumu "Müşterilerin kapısına gittiğim zaman ‘ağabey hoş geldin' diyorlar. Sonra kaskı çıkarıyorum ‘Aaa bayanmış' diye şaşırıyorlar" diye anlatıyor. Cinsiyeti sebebiyle şimdiye kadar herhangi bir sorun yaşamadığını belirtiyor ve "Aksine benim bu işi yapmam kadınların her işi yapabileceğine dair bir farkındalık" diyor.
KHK'lılar motorlu kuryelik yapıyor
Motokuryelik, OHAL döneminde KHK'larla kamu görevinden çıkarılanların da kendilerine yer bulabildiği bir meslek kolu. KHK'lı olduğu için özel sektörde iş verilmeyen birçok kişi, motorlu kuryelik yapıyor.
2017 yılında TSK'daki görevinden çıkarılan İsmail Yıldız, uzun bir süre iş aramış fakat KHK'lı olduğu için yaptığı başvurulardan olumlu yanıt alamamış. Kendisine çok düşük ücretle sigortasız işlerin teklif edildiğini anlatıyor: "Bir süre direndim, bana hakkımı vermesi mümkün olmayan bu tür işlere ‘hayır' dedim. Fakat geçindirmeniz gereken bir aileniz var. Mecburen sigortasızlığı kabul ettim ve başladım. Günde 8-10 saat çalışıyorum."
2,5 yıldır kuryelik yapan Yıldız, şu anda da sigortasız çalışıyor. Fakat kazancının diğer sektörlere kıyasla daha iyi olduğu için çalışmaya devam ettiğini söylüyor.
Çok tehlikeli meslekler grubuna alınmak istiyorlar
Motorlu kurye meslek kolu, Mesleki Yeterlilik Kurumu'nun tebliğine göre "az tehlikeli meslekler" grubunda bulunuyor. "İki teker üzerinde hayat mücadelesi veriyoruz" diyen kuryeler, federasyon aracılığıyla bu sınıflandırmaya resmi itirazda bulundu. Talepleri "çok tehlikeli meslekler" grubuna alınmak.
Son dönemde motorlu kuryelerin bir başka gündemi ise mesleki yeterlilik belgesi. Belge, şu aşamada isteğe bağlı olarak federasyon tarafından veriliyor. 2021 Ocak itibarıyla zorunlu hale getirilecek olan mesleki yeterlilik belgesiyle, kayıt dışı çalışmanın engellenmesi ve motorlu kuryeliğin profesyonel bir meslek haline getirilmesi hedefleniyor.