Nobel paraları nereye harcanıyor?
1954'te Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülen ABD'li ünlü yazar Ernest Hemingway'in eşinin kulağına "şeyi kazandım” dediği rivayet edilir. Eşi "Hangi şeyi?” diye sorduğunda verdiği cevap "İşte canım, İsveç şeyini” olur. Hemingway Nobel Edebiyat Ödülünü kastediyordu. Önce pek sevinmedi, hatta daveti ret etmeyi bile düşündü. Ama para ödülünü de kaybetmek istemiyordu.
Nobel ödülleri alanlarındaki en önemli ödüller sayılır. 2017 yılının ödül sahipleri 2 Ekim'den itibaren açıklanacak. Ödül takdir ve itibar da kazandırır, İsveç Kralıyla yemek yenir... Ama para ödülü de yabana atılamaz. Barış, edebiyat, ekonomi, fizik, kimya ve tıp dallarını kazananlara bu yıl toplam 840 bin euro ödenecek. Ödül sahipleri bu parayla acaba ne yaparlar?
Nobel komitesi paranın nasıl harcanacağına karışmaz. Para ödülünün bilimsel çalışmalar ya da özel ihtiyaçlar için mi kullanıldığıyla ilgilenilmez. Yıllar sonra ve biraz da çekinerek para ödülünü nasıl kullandığını açıklayanlar da olur.
Kim, neye, ne kadar?
Ödül sahipleri hayır kuruluşlarına verdikleri maddi destekten bahsetmeyi seviyor. Özellikle de Nobel Barış Ödülü sahipleri paralarını yararlı çalışmalara aktarmayı tercih ediyor. 2016 Nobel Barış Ödülünü kazanan Kolombiya Devlet Başkanı Juan Manuel Santos ödülü iç savaş kurbanlarına bağışlamıştı. Santos "Barış ödülü Kolombiyalıların ve öncelikle de acı çekenlerindir” demişti.
2012 yılında Nobel Barış Ödülü'nü alan Avrupa Birliği, para ödülüne bir o kadar da kendisi ilave edip Unicef kanalıyla 23 bin çocuk mülteciye yardım etmişti. ABD'nin eski başkanı Barack Obama para ödülünü, eski muhariplerle fakir öğrenciler ve Haiti depreminin kurbanlarına yardım eden kuruluşlara bağışlamıştı.
Kararda çoğu zaman şahsi akıbetlerin de rolü oluyor. Çocukken Dresden'in bombalanışına tanık olan biyokimya uzmanı Günter Blobel 1999 Nobel Tıp Ödülünü savaşta yıkılan kilise ve sinagogun onarılmasına bağışlamıştı.
Edebiyat ödülü kazanan Svetlana Aleksiyeviç para ödülüyle yeni yazacağı kitapları finanse edeceğini söylemişti. Fizikçi Marie Curie de çalışmalarını para ödülü sayesinde sürdürebilmişti. Marie Curie daha sonra yeniden fizik ödülüne layık görülmüştü. Diğerleri ise para ödülünü yatırımlarda, aileleri için ya da kendi zevklerine göre kullanmışlardı.
Alfred Nobel'in tükenmeyen serveti
Nobel Tıp Ödülü sahiplerinden Paul Nurse şık bir motosiklet almış. İktisat ödülünü kazanan Franco Modigliani yatını büyütmüş. Herta Müller edebiyat ödülünü lükse harcamayacağını söylemiş ama nasıl kullanacağını da açıklamamıştı.
Nobel Tıp Ödülünü kazanan Richard Roberts parasının bir bölümünü bağışlamış, kalanıyla da bahçesinde büyük bir kroket sahası yaptırmıştı. Roberts bir dergiye verdiği demeçte, "Hep hayalini kurardım. Nobel ödülü olmasaydı hayalimi gerçekleştiremezdim” demişti.
Ödül sahiplerine ne kadar para ödeneceğine Nobel vakfı karar veriyor. Dinamitin mucidi Alfred Nobel 1896 yılında öldüğünde Avrupa'nın en zengin sanayicilerinden biriydi. 180 milyon euroluk servetinden elde edilen faizin "insanlığa en fazla hizmet edenlere verilmesini" vasiyet etmişti.
Her dalda en fazla üç kişinin paylaşabildiği ve sahiplerine ödül töreni konuşmasından sonra ödenen meblağın yüksekliği, faizlerdeki gelişmeye bağlı. Nobel Vakfı "havuzda daha uzun süre yetecek kadar para kalması gerektiğini" belirterek, para ödülünün 2012 yılında 10 milyondan 8 milyon İsveç kronuna indirilmesini kararlaştırmıştı.
DW, dpa/AG, BK
© Deutsche Welle Türkçe