Olağanüstü hâlde ülke nasıl yönetilir?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 15 Temmuz darbe girişiminin ardından alınan kararla ülke genelinde olağanüstü hâl ilan edildiğini açıkladı.
Bakanlar Kurulu sonrasında konuşan Erdoğan, olağanüstü hâl için "Valilerimizin yetkileri ve iradeleri bu süreç içinde daha da artacak. Demokrasiden taviz vermedik bundan sonra da asla taviz vermeyeceğiz" dedi.
3 ay süreyle uygulanacak olağanüstü hâlin, devletin işleyişinde önemli değişiklikler yaşanmasına imkan tanıyor.
Güvenlik ve asayiş
Olağanüstü hâl kanunu uyarınca 'Şiddet hareketlerinde alınacak tedbirler' kapsamında valilerin yetki alanlarının genişletilmesi öngörülüyor.
Alınabilecek bazı tedbirler kanunda şöyle sıralanıyor:
Sokağa çıkmayı sınırlamak veya yasaklamak
Kişilerin; üstünü, araçlarını, eşyalarını aratmak ve bulunacak suç eşyası ve delil niteliğinde olanlarına el koymak.
Güvenliklerinin sağlanması gerekli görülen tesis veya teşekküllerin bulunduğu alanlara giriş ve çıkışı düzenlemek, kayıtlamak veya yasaklamak.
Olağanüstü halin ilanına veya devamına sebep olan hallerin Türkiye Cumhuriyeti sınırları ve mücavir yurt bölgelerimiz üzerinde cereyan etmesi ve eylemcilerin eylemlerini müteakip komşu ülke topraklarına sığındıklarının tespit edilmesi durumunda sınır ötesi harekat planlayıp icra etmek.
Kamu düzeni veya kamu güvenini bozabileceği kanısını uyandıran kişi ve toplulukların bölgeye (Olağanüstü hâl bölgesine) girişini yasaklamak.
Yasama ve yürütme
Olağanüstü hâllerde yasama alanında hükümetin yetkisi kanun hükmünde kararnameler aracılığıyla artırılıyor.
"Olağanüstü hal süresince, Cumhurbaşkanı'nın başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda Anayasanın 91 inci maddesindeki kısıtlamalara ve usule bağlı olmaksızın, kanun hükmünde kararnamemeler çıkarabilir" denen kanunda kararnamelerin Resmi Gazete'de yayımlandıktan sonra TBMM'nin onayına sunulacağı ifade ediliyor.
Normal dönemlerde çıkarılan kararnameler Başbakan başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılırken, olağanüstü hâl dönemlerinde yetki Cumhurbaşkanı'na devrediliyor ve Cumhurbaşkanı'nın topladığı Bakanlar Kurulu kararnameleri çıkarıyor.
Ancak olağanüstü hâl döneminde çıkarılan kararnamelerin de mutlaka Meclis onayından geçmesi gerekiyor ve yasama organı olan Meclis'in görev ve yetkileri başka bir kuruma devredilmiyor.
Olağanüstü hâllerde çıkarılan kararnamelerin denetimi ise normal dönemlere göre sınırlı. Normal kararnamelerin siyuasal denetimini Meclis, yasal denetimini ise Anayasa Mahkemesi yapıyor. Olağanüstü hâlde ise kararnamelerin anayasaya aykırılığı iddiasıyla herhangi bir dava açılamıyor.
Hazırlanan olağanüstü kanun hükmündeki kararname Meclis'e geldikten sonra TBMM iç tüzüğüne göre en geç 30 gün içerisinde karara bağlanacak:
"Komisyonlarda ve Genel Kurul'da diğer kanun hükmünde kararnamelerle, kanun tasarı ve tekliflerinden önce, ivedilikle en geç otuz gün içinde görüşülür ve karara bağlanır. Komisyonlarda en geç yirmi gün içinde görüşmeleri tamamlanmayan kanun hükmünde kararnameler Meclis Başkanlığı'nca doğrudan doğruya Genel Kurul gündemine alınır."
Temel hak ve özgürlükler
Olağanüstü hâl ilanı, ülke genelinde temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılmasına da ve 'Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınmasına' da imkan tanıyor.
Olağanüstü hâl kanununun 'Şiddet olaylarında alınabilecek tedbirler' bölümünde temel hak ve özgürlüklerle ilgili sıralanan önlemler şöyle:
Gazete, dergi, broşür, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılmasını, çoğaltılmasını, yayımlanmasını ve dağıtılmasını yasaklamak veya izne bağlamak.
Söz, yazı, resmi, film, plak, ses ve görüntü bantlarını ve sesle yapılan her türlü yayımı denetlemek, gerektiğinde kayıtlamak veya yasaklamak.
Her nevi sahne oyunlarını ve gösterilen filmleri denetlemek, gerektiğinde durdurmak veya yasaklamak.
Toplantı ve gösteri yürüyüşlerini yasaklamak, ertelemek, izne bağlamak.
Dernek faaliyetlerini; her dernek hakkında ayrı karar almak ve üç ayı geçmemek kaydıyla durdurmak
Ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan, olağanüstü hâl ilan edildiğini açıkladıktan sonra yaptığı konuşmada "Olağanüstü hal sürecinde, temel hak ve özgürlükler noktasında asla bir kısıtlama söz konusu değildir. Böyle bir şey yoktur. Bunun garantörü biziz" dedi.