Onarıcı Adalet
Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği’nin yayınladığı Onarıcı Adalet Programları El Kitabı, Ceza Adaleti El Kitapları Dizisinden çıktı. Kitap Birleşimiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Örgütü (UNODC) tarafından 2006 yılında İngilizce olarak yayınlanmıştı. UNODC tarafından geliştirilen uygulama araçları kitapta tanıtılırken ceza adaleti sistemini destekleyerek ülkelerin hukuk devleti ilkelerini uygulamalarını teşvik etmeyi amaçlamıştır. Okuyucuya onarıcı adalet programlarını tanıtmayı da amaçlayan kitap, suça ve çatışmaya karşı üretilen çözümleri geliştirmek için ortak çalışan ceza adalet sistemi görevlileri, sivil toplum kuruluşları ve toplumsal guruplar için hazırlanmıştır. Onarıcı adalet programları ceza adalet sisteminin yükünün azaltılmasında, davaların sistem dışına yönlendirilmesinde ve sisteme bir dizi yapıcı yaptırımlar sağlanmasında kullanılabilir. Onarıcı uygulamalar, ceza konularında uygulandığı gibi okul, mahalle, işyeri ve benzeri yerlerde de çatışma nedenlerinin belirleme ve çözümünde kullanılabilir. Yeni gelişmekte olan onarıcı adalet kavramı, demokrasi ve adalet kavramları gibi tanımlanması zor bir kavramdır. Onarıcı adalet, toplumun, mağdurların ve fâillerin ihtiyaçlarını dengeleyerek suç oluşturan davranışa bir tepki gosterme biçimidir. Uygulama düzeyinde onarıcı adalet programları, bir çatışmanın taraflarının çözüme aktif bir şekilde katılmaları ve çatışmanın üzerlerinde yarattığı olumsuz sonuçları hafifletmeleri gerektiği düşüncesine dayanmaktadır. Bu bağlamı ile onarıcı adalet, toplumsal çatışmanın çözümüne somut bir şekilde katılım yollarını da gündeme getirmektedir. Bu anlamı ile çatışma neden lerinin belirlenmesinin toplumsal katılım yolu ile gerçekleştirilmesi yeni bir problem çözme yaklaşımı olarak değerlendirilebilir. Tüm bu süreçlere “mağdur”, “fâil”, “sosyal ağlar” “yargı organları” ve “toplum” dâhil edilir. Dâhil etme süreci, suç oluşturan davranışın sadece hukuku ihlâl etmekle kalmayıp; ayrıca mağdura ve topluma da zarar verdiği temel ilkesine dayanmaktadır. Bu çerçevede mağdur ve fâile (suçu oluşturan davranış sonuçlarını giderme bağlamında) gereken ve desteği sağlamayı amaçlamaktadır. Onarıcı adalet ile ilgili farklı tanımlamaların tamamında, suçun zarara neden olduğu ve gereksinimler yarattığı ve adaletin bu zararı onarmak ve ihtiyaçları ele almak için çalışması gerektiği konularında birleşmektedir. Zararların ve gereksinimlerin maddî, duygusal, sosyal, ilişkisel ve benzerî değişik şekillerde ortaya çıkabileceği kabûl edilmektedir; ancak vurgulama bakımından değişiklik gösterir. Yüzleşme Düzeltici ve dönüştürücü kavramları onarıcı adalet için önemli kavramlardır. Yüzleşme kavramı ile örneğin komşular arasında yaşanan çatışmalarda veya bir aile içinde yaşanan sorunun çözülmesinde olduğu gibi bir suçun mevcut olmadığı durumlarda bile onarıcı süreçlerin kullanılabileceği ileri sürülmektedir. Düzeltici kavramı, suçtan kaynaklanan zararın giderilmesine odaklanırken, zararın onarıcı süreçte giderilmesinin en iyi yöntem olduğunu öne sürer. Dönüştürücü kavramı, yapısal ve bireysel adaletsizliklere odaklanır. Yapısal adaletsizliklere neden olan yoksulluk, işsizlik gibi nedenleri belirleyerek çözmeye çalışır. Bunların yanı sıra bireylerin etraflarındaki insanlarla ve çevreleri ile ilişkilerinde onarıcı adalet ilkelerine başvurmaları konusunda yönlendirir. Dönüştürme kavramı, dışsal bir toplumsal ve içsel dönüşüme odaklanır. Kitap, sekiz bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde onarıcı adalet kavramının tanımının tartışıldığı ve bir uygulama süreci olarak onarıcı adalet programlarının özellikleri verilmiştir. Uygulama sürecinde onarıcı adalet programlarının temel varsayımları, süreç değerleri ve amaçları açıklanmıştır. Onarıcı adalet programlarının temel varsayımları ve amaçları aşağıda verilmiştir. Varsayımlar (a) Suça verilen yanıt mağdur tarafından uğranılan zararı mümkün olduğunca gidermeli, (b) Fâillere davranışlarının kabûl edilemez olduğu ve suçun mağdur ve toplum için bazı gerçek sonuçları olduğu anlatılmaya çalışılmalı, (c) Fâiller hareketlerinin sorumluluğunu kabûl etmeli ve edebilmeli, (d) Mağdurlar ihtiyaçlarını ifade etme ve fâilin verdiği zararın giderilmesi icin en iyi yolun bulunmasına katılma fırsatına sahip olmalı, (e) Toplumun bu sürece katkıda bulunma sorumluluğu olduğu. Amaçları (a) Mağdurları destekleme, onların seslerini duyurmalarını sağlama, ihtiyaçlarını dile getirmelerini teşvik etme, çözüm sürecine katılmalarını sağlama ve onlara yardım teklifi sunma. (b) Suç sonucunda zarar gören ilişlkilerin suça verilecek en iyi yantın üzerinde konsensüse varılarak düzeltilmesi. (c) Suç oluşturan davranışın kabûl edilemez olarak kınanması ve toplumsal değerlerin yeniden olumlanması. (d) Tüm ilgili taraflar tarafından, özellikle fâiller tarafından, sorumluluğun üstlenilmesini teşvik etmek. (e) Onarıcı, ileriye yönelik sonuçların belirlenmesi. (f) Fâillerin değişimini teşvik ederek tekrar suç işleme eğilimini azaltmak ve onları yeniden topluma kazandırılması. (g) Suça neden olan faktörleri belirlemek ve suçun azaltılmasına yönelik stratejiden sorumlu olan yetkilileri bilgilendirmek. Kitap Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneğinden ücretsiz olarak edinilebilir. Elektronik kopyasını aşağıdaki adreslerden edinebilirsiniz. www.cezaevindestk.org/ www.stgm.org.tr Cengiz Çiftçi