Putin'in müttefikleri arasında kimler Rusya'nın savaş makinesini eleştiriyor?
Ilya Abishev & Kateryna Khinkulova | BBC Dünya Servisi
Rusya'nın askeri komutası, Ukrayna'daki saldırıların hız kesmesiyle sert eleştirilere konu oluyor.
Eleştirenler arasında iki kişinin sesi özellikle yükseliyor. Putin'in müttefikleri; Çeçen lider Ramazan Kadirov ile medya baronu ve özel paralı asker şirketi Wagner’in kurucusu Yevgeni Prigozhin.
Ordunun imajı sarsıldı
Bu iki kişi resmi olarak hiçbir Rus askeri ve güvenlik kurumunun başında değil ancak yine de ordu komutanlarını eleştirme imkanı buluyorlar.
Rusya'nın Ukrayna'daki savaşı; ordunun etkin ve iyi işleyen kurum imajını sarstı. Bunda, devletin TV kanalında Kiev'in üç gün içinde ele geçirileceği gibi sözlerin geçersiz olması ya da Ukrayna'nın işgal edilen toprakların büyük kısmını geri alması etkili oldu.
Rusya'nın Ukrayna'daki güçlerinin başına yakın zamanda geçirilen General Sergey Surovikin'in tek başarısı, göreve geldiğinden bu yana havaya uçurulan Ukrayna santralleri olabilir.
Kadirov ve Prigozhin'in eleştirileri şu ana kadar bir engelle karşılaşmadı.
Hatta, henüz doğrulanamayan bildirilere göre, Kadirov'un eleştirdiği Rusya Merkez Bölgesi Komutanı General Aleksander Lapin de geçtiğimiz hafta görevden alındı.
Kadirov, 1 Ekim’deki Telegram paylaşımında, "Bana kalsaydı Lapin’in rütbesini er yapar, tüm ödüllerini elinden alır, utancını kanla yıkaması için eline bir tüfek verip, cepheye gönderirdim" demiş, ardından onu "kabiliyetsiz" olarak tanımlamıştı. Bu eleştirilerde Ukrayna kuvvetlerinin doğudaki Lyman'ı tekrar ele geçirmesi önemli rol oynadı.
Yevgeni Prigozhin de eleştirilere katıldı. Hatta Volodimir Zelenskiy'yi "sağlam, güvenli, pragmatik ve sevilesi" sözleriyle övmek kadar ileri de gitti.
Ancak onun da üst düzey imtiyazları olduğu kesin. Örneğin, Rusya'nın cezaevlerini gezerek Ukrayna'da savaşacak mahkumları listelemişti. Bu izin herkese verilmez.
Prigozhin ve Kadirov kim?
Yevgeni Prigozhin, önce "Putin'in şefi" lakabıyla anılmaya başlandı. Çünkü Kremlin'e özel davetlerde yemek ve içki temin ediyordu.
Rusya'nın ikinci büyük şehri St. Petersburg'dan çıkan bu iş insanının Putin'i, belediye ofisinde çalıştığı ve kendi restoranında yemek yediği 1990'lardan beri tanıdığı söyleniyor.
2010'lara kadar, bazı gazete araştırmalarında Prigozhin ismi; Rus muhalefetini internette kötülemek ve Kremlin'in pozitif taraflarını göstermek için çalışan, St. Petersburg'taki dezenformasyon birimi "trol fabrikası"yla anılıyordu.
2016 yılında, daha sonra ABD Özel Danışmanı Robert Mueller tarafından yürütülen bir araştırmaya göre, trol fabrikası Rusya'nın ABD başkanlık seçimlerine müdahale etme girişiminin bir parçasıydı.
Ayrıca yıllarca bağını reddettiği Wagner'ın arkasında olduğunu çok geç de olsa kabul etti.
Wagner ilk olarak 2014 yılında doğu Ukrayna'da ortaya çıktı ve ardından askerleri Suriye ve pek çok Afrika ülkesinde de görüldü. Şimdilerdeyse Rusya'nın Ukrayna savaşındaki en etkili birliklerinden biri.
Gelelim Kadirov'a...
Putin'in çok az müttefiki Çeçen lider Kadirov kadar kendisine bağlıdır.
Kadirov, Putin tarafından 2007 yılında Kuzey Kafkasya'daki otonom cumhuriyeti yönetmesi için seçilen Çeçen lider.
1990'lı yıllarda Çeçenistan başarısız bir bağımsızlık savaşı verdi. İnsan hakları ihlalleri gündeme gelirken ve "Kadirovtsi" adı verilen milis güçleri tacizlerle itham edilirken Kadirov Çeçen bağımsızlık girişimlerini sona erdirdi.
Kadirov, başından beri Rus işgalini destekliyor.
Kadirovtsi askeri birliklerini bölgeye göndermiş, onların Rusya'nın en iyi eğitimli, en cesur ve en acımasız işgal güçleri olduğunu iddia etmişti.
Kremlin'in takdirini kazanan Kadirov, en yüksek askeri rütbeyle ödüllendirildi.
Acımasızlar belki ama aynı zamanda bu grup "TikTok askerleri" olarak da öne çıkarılıyor. Çünkü gerçekten savaşmak yerine kahramanlıklarını videolar halinde sosyal medyada paylaşmaya daha meraklılar.
İnsan hakları aktivistleri, Çeçen askerlerin önemli bir kısmının, ailelerinin fiziksel şiddet ya da şantajla tehdit edilmesinin ardından, istekleri dışında işe alındığını belirtiyor.
Bu iki adam neden önemli?
Biribiriyle hiçbir zaman müttefik olmayan Kadirov ve Prigozhin, son dönemde daha uyumlu.
Çeçen lider, St Petersburglu iş insanını "doğuştan savaşçı" ve Wagner askerlerini ise, "Rusya'nın korkusuz vatanseverleri" olarak tanımladı.
Buna karşılık sosyal medyadan Prigozhin'in övgüleriyle karşılaştı.
İkisi de, Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Valery Gerasimov tarafından temsil edilen askeri yapıyı eleştiriyor.
Bu kişilerin Rusya'nın Ukrayna'daki başarısızlıklarının sorumlusu olarak gösterildiği bir ortamda, Kadirov ve Prigozhin üst düzeyde daha çok etki sahibi olabilirler.
Ancak yorumcular, ne Çeçen liderin ne de Wagner şefinin yeterince ağırlığı olmadığını söylüyor.
Resmi siyasi elitler arasında desteklenmiyor ve "dışarıdan" olarak görülüyorlar. Ancak silahlı güçlere katılırlarsa, Putin'in iç çemberindeki isimleri zorlayabilirler.
Rus siyasi analist Abbas Galiamov, Kadirov ve Prigozhin'in davranış biçiminin savaştaki bir ülke için son derece alışılmadık olduğunu söylüyor: "Görünen o ki Putin'in kurduğu federal otoritenin dikey sistemi en çok ihtiyaç duyulan yerde, orduda yürümüyor".
Galiamov şu anki hali, farklı askeri birliklerin komutanlarının takım halinde savaşmak yerine birbirleriyle tartıştığı bir "anarşi" atmosferi olarak tanımlıyor.
Amerikan Savaş Çalışmaları Enstitüsü'nden uzmanlara göre, Putin'in yakın çevresinde iki farklı grup var, Batı yaptırımları tarafından dondurulan ticareti canlandırmak için savaşı durdurmak isteyenler ve onu devam ettirme taraftarı olanlar.
Bu iki adam savaşı devam ettirmek istiyor. Onlar Rusya liderinin en çok duymak istediği mesaj olabilirler ve Putin onları yakınında tutmayı seçebilir.