Rıza Türmen: Tek tip elbise aşağılayıcı bir muamele; masumluk karinesini ihlal eder

15 Temmuz darbe girişiminin ardından 'FETÖ' soruşturmasından tutuklananlar mahkemeye 'hero' (kahraman) tişörtü ile çıkmaya çalışınca cezaevlerindeki mahkumlar için tek tip elbise gündeme geldi. Hükümetin, 'FETÖ'den ve terör suçlarından tutuklu yargılananlar için cezaevlerinde tek tip kıyafeti uygulaması tartışmalarına eski AİHM Yargıcı Rıza Türmen tepki gösterdi. Tek tip elbisenin adil yargılanma hakkının ihlali olduğunu belirten Türmen “Adil yargılanmadan söz ediliyorsa, suçlu da, suçsuz da adil yargılanmadan aynı derecede yargılanır. Burada hem aşağılayıcı bir muamele, hem de masumluk karinesinin ihlali vardır. Bu doğru değildir, sözleşmelere aykırıdır” dedi.

Birgün'den Uğur Şahin'in haberine göre, AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 15 Temmuz Darbe Girişimi davalarında şüphelileri mahkemeye ‘tek tip elbise ile çıkarma' önerisi ile ilgili tartışmalar sürüyor. Son olarak Başbakan Yardımcısı Bekir Bozdağ, tek tip kıyafete ilişkin çalışmaların devam ettiğini ve önümüzdeki günlerde yayımlanacak Kanun Hükmündeki Kararnamelerden (KHK) birinde bu konunun da yer alabileceğini söyledi. Erdoğan’ın, “Guantanamo’da olduğu gibi tek tip elbise ile mahkemeye çıkaralım” sözleri ise 12 Eylül’de tutuklulara yönelik tek tip kıyafet dayatmasını hatırlıyor. Ancak ABD’nin özellikle Guantanamo’da uyguladığı tek tip kıyafet uygulamasının, Türkiye’nin de kabul ettiği İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Avrupa Sözleşmesi’ne de aykırı olduğu biliniyor. Tek tip kıyafetin kabul görmesi halinde, uygulama sadece FETÖ tutuklularına değil, başta siyasi tutuklulara olmak üzere herkese uygulanabilecek.

12 Eylül döneminde cezaevinde tek tip kıyafet dayatmasına maruz bırakılan İbrahim Aydın ve Rahmi Yıldırım ile o dönem cezaevlerinde yaşananları, eski AİHM Yargıcı Rıza Türmen ile ise konunun hukuki boyunu konuştuk.

Aşağılayıcı uygulama yeniden gündemde

Konuya ilişkin konuşan İbrahim Aydın, 12 Eylül döneminde bütün siyasi tutuklu ve hükümlüler için uygulamaya sokulan tek tip elbisenin bugün de AKP tarafından gündeme getirildiğini hatırlatarak, “AKP iktidarı FETÖ'cülere karşı toplumda var olan tepkiyi arkasına alarak bu aşağılayıcı kimliksizleştirici faşist uygulamayı bir kez daha gündeme getirmiş durumda. Bu uygulamanın FETÖ’cülerle sınırlı kalmayacağını, asıl hedefin tekrar cezaevlerinde bulunan bütün siyasileri kapsayacağını herkes biliyor” dedi. Aydın şöyle devam etti: “Tek tip elbise uygulaması, Hitler Almanya’sına kadar uzanan ve toplama kamplarında ağırlıkla siyasi mahkûm ve Yahudilere giydiriliyordu. Benim de yargılandığım Erzurum'da görülen Artvin Devrimci-Yol davası tutukluları olarak bizler de aşağılayıcı ve kişiliksizleştirmeyi hedefleyen bu uygulamaya karşı yıllarda mücadele içinde olduk. Bir işkence aracı haline sokulan tek tip elbise tutuklulara zorla giydirilmek istendi. Giymeyenler ağır işkencelere ve aylarca soğuk hücrelere atılarak direniş kırılmaya çalışıldı. Erzurum gibi ısının eksilerde seyrettiği kış günlerinde mahkemelere bile atlet ve kilotla çıkarılmak zorunda kaldık, ta ki bu uygulama birkaç yıl sonra son bulana dek.” Aydın, sözlerini şöyle sonlandırdı: “Tek tip elbise uygulaması bütün ceza infazcıların da bildiği gibi bir cezalandırma uygulaması. Hele bunu cezaları kesinleşmemiş tutuklular üzerinde uygulanması tam anlamıyla bir hukuksuzluktur. Tek tip elbise uygulaması tekrar bir ceza olduğu gibi insan onuru ve haysiyeti ile kesinlikle bağdaşan bir uygulama asla değildir.”

12 Eylül’de istenilen insan profili bugün de isteniyor

12 Eylül Darbesi döneminde, THKP/C 3’ncü Yol Davası’nın ilk duruşmasında tutuklular, sıkıyönetim mahkemesinin karşısına iç çamaşırlarıyla çıkarak, tek tip kıyafet uygulamasını protesto etmişti. Elleri arkadan kelepçeli halde tek tip kıyafetle mahkemeye getirilen tutuklular, kelepçelerin çıkartılmasının ardından kıyafetlerini yırtmıştı. Rahmi Yıldırım, tek tip kıyafeti yırtarak mahkemeye çıkanlar arasındaydı. Yıldırım, o dönem yaşananları şu sözlerle anlattı: “12 Eylül’de sol görüşlü tutuklulara; örneğin hastaneye gidebilmek ve avukat görüşüne çıkabilmek için tek tip cezaevi elbisesi şartı dayatılmıştı. Tutuklulara onur kırıcı koşullar dayatılıyordu. 12 Eylül’de nasıl bir insan profili isteniyorsa, bugün de o profil isteniyor.” “Tek tip kıyafet uygulaması, ülkedeki tüm yurttaşları tek tipleştirme niyetinizdeki bir iradenin göstergesidir” diyen Yıldırım, sözlerini şöyle sonlandırdı: “Cezaevine düşmüş bir insanın uluslararası sözleşmelerin öngördüğü ‘özgürlüğünden mahrum bırakma’ dışında bir yaptırıma tutmak insan haklarına aykırıdır.”

Adil yargılanma hakkını etkiler

Eski AİHM Yargıcı ve CHP Eski Milletvekili Rıza Türmen, tek tip elbisenin adil yargılanma hakkının ihlali olduğunu belirterek, “Adil yargılanmadan söz ediliyorsa, suçlu da, suçsuz da adil yargılanmadan aynı derecede yargılanır. Burada hem aşağılayıcı bir muamele, hem de masumluk karinesinin ihlali vardır. Bu doğru değildir, sözleşmelere aykırıdır” şeklinde konuştu.