Rus paralı asker grubu Wagner nasıl 'dünyanın en deneyimli ordusuna' dönüştü?
Elizaveta Focht, Olga Ivshina, Ksenia ChurmanovaBBC Rusça
2022'nin son gününde Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ukrayna'da savaşmış subay ve askerlere ülkenin en yüksek madalyasını vermek için Rusya'nın güneyini ziyaret etti.
Putin'in madalya verdiği askerlerden biri, grubun geri kalanından farklı bir askeri üniforma giymişti. Üniforması Batı'nın yaptırım uyguladığı Rus iş insanı Yevgeny Prigozhin'in kurduğu paralı asker grubu Wagner'in üniformalarına benziyordu.
Gencin kimliği tespit edildi; Ekim 2019'da Moskova'daki bir kafede soyguna teşebbüsten tutuklanan ve birkaç ay sonra yedi yıl hapis cezasına çarptırılan dövüş sanatları tutkunu Aik Gasparyan'dı.
Ancak geçen Aralık ayında, Wagner Grubuyla ilişkili Telegram kanallarının birinde Gasparyan'ın hapishaneden çıktığını ve Ukrayna'da savaştığını gösteren bir video paylaşıldı.
Gasparyan, ABD'nin Ukrayna'da konuşlandırıldığını tahmin ettiği 40 bin eski Rus mahkumdan biriydi.
Bunlara ek olarak Wagner'in Ukrayna'da 10 bin normal paralı askeri daha var.
Washington Post gazetesi, bu tahminin, mahkumların savaşa katılımını izleyen "Parmaklıklar Ardında Rusya" grup tarafından toplanan verilerle doğrulanabildiğini söylüyor.
Wagner'in kurucusu Yevgeny Prigozjin, geçen yaz Rus ceza infaz kurumlarında yeni asker adaylarıyla ilgili görüşmeler yapmıştı.
Prigozjin mahkumlara, Wagner ile savaşmaları halinde cezalarının bağışlanacağı sözünü vermişti.
Ukrayna ordusu, Wagner Grubu için savaşan hükümlülerin özellikle en riskli noktalarda kullanıldığını ve büyük çoğunluğunun öldüğünü açıkladı.
2014'te kurulan ve 2015-2016'da giderek daha aktif hale gelen paralı asker şirketi, Ukrayna'nın doğusundaki Rus destekli ayrılıkçılara yardım etmek için kuruldu.
Bugüne kadar Sudan, Suriye, Libya ve Afrika kıtasında tespit edilen Wagner paralı askerlerinin operasyonları hızla Doğu Avrupa'nın ötesine yayıldı.
Grubu cazip hale getiren yüksek maaş ve macera vaadiydi.
Eski bir Wagner savaşçısının BBC'ye söylediği gibi, "İçlerinde romantizm taşıyanlar, Rusya'nın sınır ötesi çıkarlarını savunmak için bu örgüte katılmıştı."
Ukrayna'daki savaştan önce Wagner'e katılanların çoğu, iyi maaşlı iş bulma şansının sınırlı olduğu küçük yerlerde yaşıyorlardı.
Wagner çalışanlarına ayda yaklaşık 1500 dolar ödüyordu. Cepheye gittiklerinde bu ücret 2 bin dolara kadar çıkıyordu.
Wagner Grubu 2015 yılında, Suriye'de hükümet yanlısı güçlerle birlikte savaşmaya ve aynı zamanda petrol sahalarını korumaya başladı.
2016'dan bu yana ise Libya'da General Halife Hafter'e bağlı güçleri destekliyordu.
Ancak grup Rusya'da Ukrayna'yı işgalinden önce pek tanınmıyordu.
Rusya, Wagner'in devletle bağlantısını daima reddetti. Rus yasaları, paralı askerlik karşılığında cezaların affedilmesine de izin vermiyor.
İş insanı Yevgeny Prigozhin, Wagner ile bağlantılı olduğunu öne süren birçok gazeteciye dava açmıştı.
Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinden sonra bu durum değişti. Yevgeny Prigozjin Wagner Grubu ile bağlantıları hakkında daha açıktı. Geçen Eylül'de 2014'te grubu kurduğunu nihayet kabul etti.
Uzmanlar, bir Wagner savaşçısının Başkan Putin'le tokalaşıp ondan ödül aldığı görüntülerin, sadece Wagner bünyesinde heyecan yaratmadığını, aynı zamanda da bu karanlık grubu normalleştirme girişimi olduğunu söylüyorlar.
Geçen Ağustos ayında, Rus devlet televizyonu "cepheye gitmek için yalvaran" ve sonunda Ukrayna'da öldürülen birisi hakkında bir haber yayımladı.
Haberde, kendisiyle birlikte üç Ukraynalı askeri patlayıcıyla öldüren bir kahraman anlatılıyor.
Bu kişinin daha önce "otomobil hırsızlığı, soygun ve uyuşturucu" suçlarından mahkum edilen ve savaş başladığında hapiste bulunan 26 yaşındaki Konstantin Tulinov olduğu iddia ediliyor.
Habere göre, Tulinov askeri tecrübesi olmamasına rağmen cepheye gidip savaşmak için yalvardı.
Rus insan hakları kuruluşu Gulagu.net, 2019'da Tulinov'un başka bir mahkumu taciz ederken görüldüğü bir hapishane videosunu yayımlamıştı.
BBC, Tulinov'un bulunduğu cezaevinden açıklama istedi ancak yanıt alamadı.
BBC, Tulinov'un annesine ulaştı ve annesi, oğlunun savaşa gitmek için gönüllü olduğunu bildiğini söyledi:
"Evet, bana vatanımızı savunacağını, bu savaşa, bu özel operasyona katılmak için bu seçimi yaptığını söyledi."
Putin'in memleketi St Petersburg'dan bir iş insanı olan Yevgeny Prigozjin, geçen Eylül ayında Wagner Grubu'nu 2014'te kurduğunu kabul ettiğinde, bunu "Rusları savunmak" için yaptığını savunmuştu.
Şirketine "Rusya'nın temel direği" adını vermişti.
Ekim ayı başlarında Kremlin, Prigozhin'i hakiki bir vatansever ve kalbi Rusya için sızlayan bir adam olarak tanımladı.
Bir ay sonra, St Petersburg'da bir Wagner Merkezi açıldı. Merkez, okul çağındaki çocuklar ve gençler için "Rusya'nın savaşma kapasitesini artırmayı amaçlayan bilişim, medya ve temel askeri eğitim alanlarında" eğitim ve öğretim etkinlikleri düzenleyen ileri bir ofis kompleksiydi.
Yakın geçmişe dek Wagner'den pek bahsetmeyen resmi Rus haber ajansları, günde birkaç kez gruba atıfta bulunuyorlar ve mahkumların askere alınmasını konu alan haberler yapıyorlar.
Rus devlet kanalı NTV, Wagner Grubu hakkında "dünyanın en deneyimli ordusu" olarak nitelendirdiği bir haber yayımladı.
Yevgeny Prigozjin geçen hafta, Rus Parlamentosu Başkanı Viyaçeslav Volodin'e "askere alınan mahkumlar hakkında yararsız bilgiler araştıran ve suçlu gibi gösteren" gazeteciler hakkında şikayette bulunan bir mektup yazdı.
Prigozjin, medyanın Wagner'e yeni katılanların sabıka kaydı hakkında haber yapmasının yasaklanmasını önerdi.
Volodin öneriyi kabul etti ve ilgili parlamento komitelerinden Rus ceza kanununda yapılacak olası değişiklikleri incelemelerini istedi.
Rusya Parlamentosu Başkanı, "Ülkemizi savunan herkes, ordu, gönüllüler, yeni askerler, Wagner üyeleri, hepsi birer kahramandır." dedi.