'Sadece memleket değil pop ve caz da öksüz kaldı'

Murat Meriç

(Radikal - 22 Nisan 2012)

Sadece memleket değil pop ve caz da öksüz kaldı

Kimi insanlar vardır, hiç ölmeyecekmiş gibi görürsünüz onları. Doğmadan önce vardırlar, hayatımıza eşlik ederler, ne kadar yaşarsak yaşayalım biz öldükten sonra da varlıklarını sürdüreceklerdir… Ayten Alpman onlardan biriydi. Sanki yüz yıldır ‘Memleketim’i söylüyordu, öyle gördük onu, öyle bildik.

Girizgâhı ‘Memleketim’le yaptığımıza bakmayın; en meşhur şarkısıydı belki ama diskografisinde en kayda alınmayacak şarkılardan biri aslında: Öylesine yapılmış, geçiştirilmiş gibi durur; sakildir, iliştirilmiştir. Unutulacak şarkılarından olacakken, 1974’teki ‘patlama’ ile bütün diğer şarkıları gölgelemiş, Ayten Alpman üzerinde hükmünü ilan etmiştir. Bu yüzdendir, ölümü duyulur duyulmaz atılan ‘Memleketim öksüz kaldı’ başlıkları…

‘Memleketim’in hikâyesini sona saklayalım, gölgesinde kalan Ayten Alpman’ı anlatmaya çalışalım: İstanbullu. Lisedeyken tanıştığı İlham Gencer’in teşvikiyle şarkıcılığa başlıyor. İstanbul Radyosu, Taksim Belediye Gazinosu, Yeşilköy Deniz Park Oteli, Kervansaray, Çatı derken Arif Mardin’le tanışıyor ve ondan aldığı destekle gönlünü caza düşürüyor. Bu arada İlham Gencer’le evleniyor ve ilk plağını onunla yapıyor: ‘Sayanora / Passion Flower’, 1959 tarihli bir taş plak! Memleket popunun kayıtlı ilk şarkılarından biri bu. Ayten Alpman, en başta bunun için değerli… Anlatmaya devam edelim: İlham Gencer’den ayrıldıktan sonra İsmet Sıral’la tanışıyor Alpman ve 1963’te onunla İsveç’e gidiyor.

Şahane bir caz kariyeri yapacakken memleket özlemine dayanamayarak dönüyor. Niyeti, kariyerini memleketinde sürdürmek. Geldiğinde gördüğü manzara onu şaşırtıyor: Bir yanda Anadolu-pop, diğer yanda ‘aranjman’lar… Bu ortamda ısrarla caz söylemek istiyor Ayten Alpman, tutunamıyor. Türkülere uzak, mecburen ‘aranjman’a kırıyor dümeni. Fecri Ebcioğlu ve Sezen Cumhur Önal’la yaptığı ilk plaklar ilgi görmüyor. Bu arada Ümit Aksu ile tanışıyor, evleniyor ve onun orkestrası eşliğinde çalışmalar yapıyor. Bu, bir kırılma noktası. Bilhassa bu dönemde birbiri ardına Türkçeleştirdiği San Remo şarkıları Ayten Alpman adını kitleler duyurdu ve onu zirveye taşıdı. ‘Tek Başına’, ‘Sevince Her Şey Başka’, ‘Yanımda Olsa’ ve ‘Ben Böyleyim’, o dönemden bu zamana kalan şarkıları… ‘Aliye’ dizisiyle yeniden meşhur olan ‘Ben Varım’ı da eklemek gerek belki bu listeye: Yayımlandığında pek tutulmamıştı, yıllar sonra fırtınalar koparttı! Ayten Alpman’ın ‘ikinci doğuş’udur aslında bu fırtına… ‘70’lerde yayımlanan ve ağırlıkla 45’liklerinden derlenen iki albüme ‘yeni’ bir albüm eklenmiştir bu sayede: 2007 tarihli ‘Bir Başkadır Ayten Alpman’da sevdiği şarkıları söylemiştir. İki de filmi var Ayten Alpman’ın, kendi deyişiyle ‘zorla’ oynatıldığı: ‘Aşk Istıraptır’ ve ‘Tek Başına’. İkincisinden memnun ama ilkini ‘gerçek bir ıstırap’ olarak nitelendiriyor.

‘Memleketim’ 3 yıl sonra patladı

Gelelim ‘Memleketim’e: Şarkı, 1971 yılında Fikret Şenes’in sözleriyle ‘Bir Başkadır Benim Memleketim’ adıyla plak olarak yayımlanmış ve ilgi görmemişti. 1974’teki Kıbrıs harekâtında TRT tarafından keşfedildi bu şarkı ve harekât süresince radyo ve televizyonlarda çalındı. Ayten Alpman, bunun üzerine tekrar stüdyoya girdi. Bir Yahudi halk şarkısından Mireille Mathieu tarafından yapılan düzenleme (‘L’aveugle du Village ‘) esas alınmış, Alpman bu düzenlemeyle seslendirmiştir. Sonrasında pek çok kere Kıbrıs’a gitmiş, bu şarkıyı oradaki askerlere (kimi zaman megafonla) canlı okumuş, bu vesileyle kendisine pek çok şilt ve berat verilmiştir.

Alpman’ın nasıl bir yorumcu olduğunu merak ediyorsanız Ada tarafından ‘Eski 45’likler’ serisi dahilinde basılan albüm hâlâ raflarda. Oradaki 45’lik kayıtlarını, ‘Bir Başkadır Ayten Alpman’daki ‘Sen Benim Şarkı-larımsın’ı ve bilhassa Murathan Mungan şarkıları derlemesi ‘Söz Vermiş Şarkılar’daki ‘İstersen Hiç Başlamasın’ı önerebiliriz. Bu şarkılara kulak verirseniz, kaybettiğimiz değerin ne kadar büyük olduğunu görürsünüz.

Alpman’ın cenazesi bugün ikindi namazını müteakip Teşvikiye Camii’nden kaldırılacak. Memlekette kadın caz vokalini başlatan isimlerdendi; Sevinç Tevs, Rüçhan Çamay ve Tülay German’la birlikte bunun temelini attı. Onu ‘Memleketim’le tanıyoruz ama sadece ondan ibaret değildi. Ölümüyle sadece ‘Memleketim’ değil, memleket pop ve cazı öksüz kaldı.