Salgın hastalıklar ‘uydu’yla önceden belirlenecek

Bilim insanları oluşturdukları modelle, kolera salgınını önceden tahmin edebiliyor. Uydular, bu model için gerekli verileri sağlayacak. Irak'ta kolera can alıyorNTV-MSNBC'deki habere göre, Maryland Üniversitesi’nden bilim insanları, uydu görüntülerini değerlendirerek 4-6 hafta öncesinden kolera salgınını önceden haber vereceklerini umuyorlar. Bu keşif dünyada milyonlarca hayatı kurtarabilir ve diğer mevsimsel ya da iklime bağlı hastalıklar için bir örnek oluşturabilir. Çalışmayı yürüten ekibin başı Rita Colwell on yıllardır kolera üzerine çalışıyor. Colwell konuyla ilgili; ‘kıyı kesimlerde kolera salgınlarını tetikleyen koşulların önceden haber verilmesi genel sağlık için çok değerli olabilir. Eğer bunun geldiğini görebilirsek, bu bölgelere temiz su ve tıbbi yardımla gidebilir ve hayatları kurtarabiliriz.’ diyor. Kolera, Vibrio Cholerae adlı bir bakterinin neden olduğu ölümcül bir hastalık. Kurbanları hastalık yüzünden ağır ishal geçiriyor ve bu yüzden 18 saat içinde ölebiliyor. Kirli su ya da temizlenmemiş yiyeceklerin neden olduğu hastalık, Hindistan, Bangladeş ve Afrika’daki gelişmekte olan ülkelerde sık görülüyor. Uydular gerekli verileri sağlayacak Colwell ve öğrencileri çevresel etkenlerle enfeksiyon istatistikleri arasındaki ilişkiyi bir çok farklı ülkede yaptıkları çalışmalarla gözlemlediler ve buna göre bir model oluşturdular. Bu modele göre ilk hastalık görülmeden dört-altı hafta öncesinde salgın öngörülebiliyor. Model için gerekli verilerden birçoğu uydulardan elde edilebiliyor, yakın gelecekte tüm verilerin uydulardan sağlanması bekleniyor. Hastalığa neden olan bakterinin ‘copepod’ adı verilen bir deniz kabuklusu ile yakın ilişkisi var. Bu deniz kabukluları da enerjisinin büyük bölümünü fotosentez yaparak sağlayan planktonlarla besleniyor. Colwell ve ekibi bu besin zincirini, salgınla mücadelede avantaj olarak kullanıyor. Yüksek deniz seviyesi bu planktonları, sonrasında da kolerayı insanlara yakınlaştırıyor. Uydular şu anda, deniz seviyesindeki değişiklikleri, deniz suyu sıcaklığını ve klorofil yoğunlaşmasını hesaplayabiliyor. Yakın gelecekte, ekibin hazırladığı modele göre hastalık riski ile ilişkili tuzluluk, oksijen ve diğer değişkenlerin de uydular tarafından hesaplaması bekleniyor. Model denendi ve başarılı oldu Ekip, mevsime bağlı kolera salgınlarının görüldüğü, çevresel etkenlere ait verilerinin gözlemlenebildiği ama salgında toplam kaç kişinin hayatını kaybettiğinin bilinmediği Bangladeş’te bir çalışma yaptı ve modellerini bir deneyle sınadı. Kurdukları modeli kullanarak, rastgele seçtikleri bir hastaneye giren her 1000 kişiden 24’ünün koleraya nedeniyle hastaneye başvuracağını öngördüler. Sonuçları test etmek için, hastanedeki doktorlara e-mail atarak Nisan ve Haziran ayları arasında kaç kişinin bu hastalığa yakalandıklarını sordular. Bu süre içinde hastaneye giren her 1000 kişiden 25’inin kolera şikâyeti için geldiğini öğrendiler. Colwell, geçmişe dönük yapılan hesapların teorik olarak yararlı olduğunu ancak gelecek 18 saat içinde kaç kişinin öleceği söz konusu ise bunu bir işe yaramayacağını söylüyor ama hemen ardından ekliyor; ‘önümüzdeki üç-dört yıl içinde çalışmalarımız sonucunda dört ile altı hafta öncesinden kolera salgınını haber verecek sonuçlara ulaşmayı umuyoruz.’ Colwell, kurguladıkları modelin 1991’de Peru’da olduğu gibi, beklenmeyen salgınlara da uygulanabileceğini söylüyor. Böylelikle uyduların sağladığı veriler kurdukları modelle değerlendirilerek hastalık riski önceden öngörülebilecek ve buna göre önlem alınabilecek.